Partij worden in de Libische burgeroorlog: een groot risico

Civis Mundi Digitaal #5

door Hans Feddema

PARTIJ WORDEN IN DE LIBISCHE BURGEROORLG: EEN GROOT RISICO

Hans Feddema *

Kritische kanttekeningen

Oorlogen en militaire interventie gaan altijd gepaard met rechtvaardiging. De Britse premier Cameron noemt zijn militaire interventie ‘nodig, wettig en  gerechtvaardigd’: nodig omdat ‘Kadafi ’s troepen blijven oprukken’, wettig gezien VN-resolutie 1973, en rechtvaardig ‘omdat we niet kunnen toelaten dat een dictator zijn eigen mensen vermoordt’. Op deze rechtvaardiging is los van de retoriek best wat af te dingen. Zeker als je in die argumenten ook de geopolitieke belangen van het Westen betrekt. ‘Macht en principes vallen samen’, liet Obama zich ontvallen. Ook als je inziet, dat de situatie naast emotie oproepende bruutheid vooral tevens een gewone burgeroorlog is.

We bakten lang zoete broodjes met Gadaffi, waren blij toen een groot deel van zijn volk tegen hem opstond, maar in paniek toen deze weer bleek te winnen. ‘Weer een aantal jaren met deze bruut  opgescheept te zitten’, daar schrok het Westen voor terug. Reden, dat de resolutie zo laat tot stand kwam. Alleen Sarkozy koos direct partij door de rebellen te erkennen. De interventie is dan ook een overwinning voor Sarkozy. Hij is nu in zijn land een kampioen voor de underdog, wat hem geen windeieren zal leggen electoraal. De operatie wordt gedragen door de internationale rechtsorde. Iets wat met de invasie in Irak in 2003 niet het geval was, ook al onthielden Duitsland, China, Rusland, India en Brazilie zich nu van stemmen.

De militaire interventie vindt plaats op grond van de op zich gematigde VN-resolutie 1973, waarbij een bezetting van Libie uitdrukkelijk wordt uitgesloten. Een no-fly-zone instellen heet dat formeel met als doel om ‘het geweld van Gadaffi tegen burgers’ te doen stoppen. De mensheid heeft zeker een verantwoordelijkheid om burgers te beschermen, maar ik sta niet te juichen, a) omdat de resolutie kansen te over biedt voor misbruik, b) een luchtoorlog wel oorlog is, er voorts c) een plan B ontbreekt voor ‘hoe nu verder’ gezien de burgeroorlog en omdat er d) waarschijnlijk een patstelling ontstaat door trucages of halsstarrig optreden van Gadaffi. Het gematigde of goede van de resolutie is, dat ze niet gericht is op regime change. De VN moet dat formeel wel afwijzen, al is het maar alleen omdat je dan wel aan de gang kunt blijven, denk maar aan Zimbabwe - of aan Jemen, waar het regiem nog recent wreed inschoot op vreedzame demonstranten. Nog los van het feit, dat elk volk zelf de taak heeft van zijn dictators af te komen.

Het luchtruim neutraal maken voor de oorlogvoerenden klinkt plausibel, maar het bombarderen van direct al een regeringsgebouw in Tripoli recent plus de ‘nodige’ doden is een schending daarvan. Het zwakke van het geheel blijft het grote risico dat de coalitie al gauw partij wordt in het conflict en de hele zaak daardoor gaat uitdraaien op een nieuw ‘Irak’ of een nieuw ‘Afghanistan’, dit vooral omdat geweld nu eenmaal haar eigen dynamiek heeft. Formeel wil men geen partij worden in het conflict, laat staan in een stammenoorlog, maar als je regime change in je achterhoofd hebt, kies je in feite al gauw partij voor de oostelijke (gewapende) stammen rond Benghazi met tevens als gevolg, dat een tweedeling van Libie op de loer ligt.

Een van de pleiters van openlijk partijkiezen is de vroegere vredesactivist MientJan Faber. Hij bepleit ‘steun aan de rebellen op de grond’, dus gewoon met grondtroepen meedoen aan de burgeroorlog, omdat het niet anders kan, volgens hem (Trouw 19-3). Daarmee bevestigt Faber weer eens, dat elke interventie zoals de praktijk na Vietnam ook uitwijst het grote risico loopt te derailleren, van partij worden in het conflict.

Dreigende impasse en paradoxale westerse positie als gevolg

Grondtroepen zijn overigens in dit geval in feite uitgesloten. Daarvoor is Libie veel te groot om ze effectief te doen zijn, nog los van de vraag of men ze voorradig heeft, nu Irak en Afghanistan nog zoveel westerse manschappen bezig houdt. Dat is zuur voor Faber, maar belangrijker is dat het de kwetsbaarheid van de hele actie van de coalitie aangeeft. Reden dat militaire strategen, Duitsland en ook de Amerikaanse minister Robert Gates tegen de interventie waren. Bang als ze zijn voor de situatie na het instellen van een no fly zone en voor de patstelling, die zich al gauw zou aandienen en zich nu al begint af te tekenen. Als oorlog een voortzetting van de politiek met andere middelen is volgens von Clausewitz, ‘gaan we dat ineens omdraaien’ of  ‘waar is of was dan de politiek?’, zie of zag ik hen denken. ‘Is Sarkozy weer eens niet te impulsief?’ heeft bondskanselier Merkel gedacht. Ik voorzie een zeer lange weg, voordat er weer enige stabiliteit kan ontstaan. Dit mede door een sluiks partij kiezen van de coalitie in het conflict en voorts door het creeren van chaos door Kadafi. Mogelijk ook door een urbane stammenoorlog, nu meer en meer regeringstroepen zich gaan legeren in de steden. De stammendimensie van de burgeroorlog is door het Westen te weinig voorzien, voordat dit met de actie begon. Te weinig doordacht lijkt ook dat geweld haar eigen dynamiek heeft. Ik gun Rutte dat hij met zijn F16’s ook een beetje mee mag doen, maar niet nu hij zich niet wil beperken tot ‘t handhaven van ‘t wapenembargo.

Ernstiger is dat het Westen zich nogal impulsief in een paradoxale situatie heeft laten manoeuvreren. Enerzijds kan het Westen zich geen nieuw ‘Irak’ veroorloven met grondtroepen en al, maar anderzijds kan het zich ook geen gezichtsverlies van ‘we trekken ons terug’ of ‘we geven het op’ permitteren. Idealiter zou men voor het laatste moeten kiezen, nu de no-fly-zone er is, maar gezichtsverlies en macht gaan moeilijk samen. Een impasse dus van de eerste orde, die sinds kort ook het kabinet-Rutte raakt respectievelijk op haar terugslaat. Zeker nu Rutte via een artikel 100 brief te kennen gaf, dat hij staat te springen om volwaardig aan de NAVO-operatie in Libie mee te doen, iets wat totaal onnodig is: ook Duitsland en alle Oost-Europese NAVO-landen doen niet mee. Inmiddels heeft de Tweede Kamer, mede door de PvdA, die wel ernstige bedenkingen had, maar net geen nee durfde zeggen zoals GroenLinks en de SP wel  deden, het kabinet Rutte haar zin gegeven. Zo zijn we net als in 2003 weer een oorlog ‘ingerommeld’, zij het iets opener dan toen. De VS en Engeland kiezen nu openlijk partij voor de rebellen en willen hen zelfs wapens (laten) leveren. Hillary Clinton meent dat de resolutie dat niet zou uitsluiten. Over exit wordt niet gedacht, men kiest nu zelfs openlijk voor regime change, hetgeen Kaddafi eerder fanatieker dan milder maakt in zijn strijd tegen de rebellen, die het momenteel moeilijk hebben om hun gewonnen terrein vast te houden. Het kan dus heel lang duren. Zeker als te weinig wordt gewerkt aan een diplomatiek offensief in de richting van een staakt het vuren en/of een (tijdelijke) tweedeling van het land. Een tweedeling die overigens ook de nodige problemen zou geven, gezien de interetnische samenstelling van de steden.   

* dr.Hans Feddema is antropoloog, publicist (www.hansfeddema.nl), actief in Pais, De Linker Wang en GroenLinks en met polemologische ervaring in oorlogsgebieden