Zelfbeschikking en de Puntjes op de i; een dupliek

Civis Mundi Digitaal #6

door Ton Vink

Zelfbeschikking en de Puntjes op de i; een dupliek

Ton Vink

Namens Uit Vrije Wil (UVW) reageert initiatiefneemster Yvonne van Baarle op mijn kritiek op het Burgerinitiatief Voltooid Leven. Ik waardeer de kritiek van mevrouw Van Baarle en maak graag gebruik van de mogelijkheid er enkele kanttekeningen bij te plaatsen. Discussie is een goede zaak. Ik volg daarbij de kritiekpunten van Van Baarle. 

Ad 1.

Van Baarle probeert hier een vervelende hobbel te nemen. Het Burgerinitiatief UVW heeft aan Nederlandse burgers gevraagd een bepaald initiatief te ondersteunen. In de tekst van dat initiatief behoort het invoelbaar zijn van de stervenswens tot de voorwaarden. Daar is, onder andere door mij, kritiek op geleverd. UVW besloot later de verwijzing naar invoelbaarheid te verwijderen uit de tekst. Dat gebeurde nadat de benodigde handtekeningen waren verzameld en nadat het initiatief aan de Tweede Kamer was aangeboden.

De mededeling van Van Baarle "Helaas moet Uit Vrije Wil bekennen Vink zelf op een verkeerd spoor te hebben gezet. In een van onze eerste teksten is inderdaad gesproken van deze invoelbaarheid, zelfs op onze website waar Vink kennelijk zijn informatie vandaan heeft" is - ik druk me neutraal uit - tamelijk ongelukkig. Niet alleen ik heb daar "kennelijk" mijn informatie vandaan, dat geldt ook voor de rond 117.000 ondertekenaars van het initiatief! (Ter informatie: het initiatief, met 116.871 steunbetuigingen werd op 18 mei 2010 aan de Tweede Kamer aangeboden. Was dit "een van onze eerste teksten"? Nog op 5 november 2010 bevatte de tekst van het initiatief invoelbaarheid als voorwaarde!)

Nu zijn er voor Van Baarle en UVW wat die latere wijziging betreft twee mogelijkheden. Ofwel je zegt: (1a) het gaat om een inhoudelijk betekenisvolle wijziging; ofwel je zegt: (1b) het is een wijziging die inhoudelijk helemaal niet betekenisvol is.

Gaat het om (1a), zoals Van Baarle lijkt aan te geven, dan zou ik dringend adviseren: hou het stil, schuif het onder het tapijt en zorg dat verder niemand het te weten komt. Het betekent namelijk het einde van het burgerinitiatief omdat je de tekst van een burgerinitiatief niet inhoudelijk betekenisvol mag wijzigen nadat het initiatief, zoals in dit geval is gebeurd, op correcte wijze aan de Tweede Kamer is aangeboden. Hierover hoeft echt geen misverstand te bestaan.

Maar, gelukkig voor Van Baarle en UVW, is er (1b): de wijziging is helemaal niet inhoudelijk betekenisvol. Er is een lastig woord geschrapt. Het is nog altijd de stervenshulpverlener die moet oordelen, over: de vrijwilligheid van de stervenswens, het al dan niet impulsieve karakter van de stervenswens, de authenticiteit van de stervenswens, de wilsbekwaamheid van de oudere (zie p. 72 van Uit Vrije Wil. Waardig sterven op hoge leeftijd). En of aan deze (en nog andere formele) eisen is voldaan, moet ook nog eens door een tweede stervenshulpverlener onafhankelijk vastgesteld worden.

Met zelfbeschikking heeft dit weinig te maken. Op zich geeft dat niet, maar wees daar dan open over.

Ik wijs er, ter afsluiting van dit punt en ter vergelijking en lering, graag op dat in de tekst van onze euthanasiewet een verwijzing naar "invoelbaarheid" eveneens ontbreekt, terwijl die invoelbaarheid juist de hoofdrol speelt bij de bij de feitelijke beoordeling van een euthanasieverzoek door de arts. Lees er de Jaarverslagen van de Regionale Toetsingscommissies op na. Mocht het voorstel van UVW ooit tot wet worden, dan voorspel ik dat het daar bij de beoordeling van verzoeken om stervenshulp exact zo zal gaan.

Ad 2.

Tegen zorgvuldigheidseisen heb ik geen enkel bezwaar, wel tegen de voorstelling daarvan als vorm van zelfbeschikking. In mijn ogen zijn weinig kwesties méér een privé-kwestie dan onze keuze om eventueel zelf het leven te willen beëindigen. Een burgerinitiatief is hier eenvoudigweg niet geschikt voor. De staat moet zich hier niet mee bemoeien. Er is geen behoefte aan meer regels; er is behoefte aan minder regels.

Van Baarle stelt: "Maar ook bij Uit Vrije Wil is de doodswens een privé-kwestie, daar doet wetgeving niets aan af. We verschillen met Vink in de soort handelingen die nodig zijn om deze doodswens in te willigen." Dat bedoel ik dus: voor mij is niet alleen de doodswens een privé-kwestie, maar ook de zeggenschap en regie over het besluit en, als het zo ver zou komen, de uitvoering. Zeggen dat de doodswens privé is, is nogal gratuit.

Dat het verlenen van hulp bij zelfdoding altijd strafbaar is, is aantoonbaar onjuist. De kennis van UVW, juridisch geschoold of niet, schiet hier eenvoudig tekort. Er ligt jurisprudentie uit 1995, 2003, 2005 en 2007 (van Rechtbank en Hoge Raad). Als de zaak tegen Albert Heringa ("De laatste wens van Moek") doorgaat, komt hier een belangrijke uitspraak bij. Deze jurisprudentie is fundamenteel voor zelfbeschikking over het levenseinde en het is tekenend dat zij genegeerd wordt door UVW (en NVVE).

Ad 3

Dat de euthanasiewet te beperkend is, is omstreden. Het lijkt eerder de interpretatie van die wet door de arts zijn, waar dat voor geldt. Zoals door diverse onderzoekers - bijvoorbeeld Esther Pans in haar dissertatie De normatieve grondslagen van het Nederlandse euthanasierecht (2006) - is benadrukt, is er bij de euthanasiewetgeving met opzet voor open normen gekozen. Vandaar het belang van interpretatie. Het recente KNMG-rapport over de rol van de arts bij het zelfgekozen levenseinde lijkt hier een illustratie van (overigens mede onder druk van het burgerinitiatief).

Maar ik begrijp de kritiek: artsen zijn soms behoudend in de interpretatie van wanneer er aan de zorgvuldigheidseisen wordt voldaan. Toch geeft het te denken dat vrijwel ieder voorbeeld dat UVW van zijn doelgroep geeft, bij nader inzien onder de voorwaarden van de euthanasiewet kan vallen. Ik verwijs naar de kritische bijdrage in de UVW-publicatie van de hand van Govert den Hartogh. Maar hier valt inderdaad veel te verbeteren.

Is het echt zo’n goed idee dat er een speciale beroepsgroep komt om dit soort besluiten te nemen? Dat is twijfelachtig op een buitengewoon principieel vlak. Zegt de stervenshulpverlener altijd ja? En nog graag ook? Want hij/zij heeft ervoor gekozen? Dat lijkt de suggestie te zijn.

Artsen hebben hier niet voor gekozen, aldus Van Baarle, en honoreren een verzoek om euthanasie dikwijls niet, "waarbij doorverwijzing niet eens een verplichting is." Er bestaat voor artsen inderdaad geen verwijsplicht. Dat klopt en is omstreden. Maar in het voorstel van UVW heeft de stervenshulpverlener óók geen verwijsplicht. Nu kan Van Baarle zeggen: dat hoeft ook niet, want de stervenshulpverlener honoreert ieder verzoek en zegt altijd ja. Of kan de stervenshulpverlener ook nee zeggen? Bijvoorbeeld omdat voor hem/haar de authenticiteit van de stervenswens onvoldoende invoelbaar is? Maar als een stervenshulpverlener ook negatief kan besluiten, waarom zou er dan geen verwijsplicht moeten bestaan? Zo goed als voor de arts?

Ad 4

Het echtpaar Verkade was een zeer eenvoudig echtpaar. Zij gingen inderdaad op vakantie, buiten het seizoen want dat is rustig én goedkoop. Wanneer zij mij bezochten maakten zij gebruik van hun "dagje vrij-reizen" waar bejaarden éénmaal per maand recht op hadden/hebben.

Zij illustreren juist dat dit soort besluiten binnen ieders bereik liggen. Wellicht onderscheiden zij zich door het besef dat zelf beschikken iets is wat je zélf doet. Maar ik vind ook dat UVW, net als de NVVE overigens, hier veel te weinig aandacht aan besteedt en zaken vóór mensen willen regelen, in plaats van mogelijk te maken dat die zaken dóór mensen zelf geregeld kunnen worden. Hier ligt een belangrijk verschil van opvatting.

Van Baarle beklaagt zich enigszins over de reacties uit "het autonome circuit". Ik begrijp dat wel en ik erken ook dat zij een punt heeft. Maar mag ik daar tegenoverstellen dat we het hier niet hebben over "kleinigheden" als de aanschaf van een nieuwe auto of de koop van een nieuw huis, maar over de keuze het leven te beëindigen. Als iemand dan lastig lijkt en de puntjes op de i wil zetten, moet je niet zeggen "wat zeurt die man", dan moet je kijken of die puntjes daar horen.