Innerlijke school en broederschap van de Soefi-beweging

Civis Mundi Digitaal #7

door Hans Feddema

INNERLIJKE SCHOOL EN BROEDERSCHAP VAN DE SOEFI-BEWEGING

Hans Feddema

De Universel, de vierkante Soefi-tempel met een ronde koepel in Katwijk aan Zee, intrigeerde me al lang. Zeker sinds ik in Leiden ben gaan wonen en bovendien iets later tevens een zomerhuisje kreeg aan de kust bij Noordwijkerhout. Universel is een opvallende verschijning in het christelijke Katwijk. Niet dat het een moskee is, verre van dat. Maar de Soefi-tempel, gelegen in de duinen van Zuid-Katwijk, is daar niettemin geen alledaags verschijnsel, zeker niet in de maand juli, wanneer er veel buitenlandse gasten komen voor de Internationale Zomerschool.

Het soefisme mag dan zijn voortgekomen uit de islam, ik associeerde het lange tijd met de in het christendom eeuwenlang (wat) onderdrukte mystiek. Het is de hoofreden, dat ik een acht jaar geleden er eens het sluitstuk van de Zomerschool, nl een drietal Open Dagen, ben gaan bijwonen. Een aanrader. Ook eind juli dit jaar maakte ik die weer eens mee. Ze werden afgesloten met een Universele Eredienst. Die eredienst, die elke zondagmorgen om 11 uur plaats vind, ook in 20 andere steden in het land, is om meerdere redenen bijzonder. Na een korte rituele verering van de Alwetende God begint deze met het ontsteken van een zestal kaarsen, die elk een religie vertegenwoordigt, respectievelijk het hindoeisme, het boeddhisme, die van Zarathoestra, het jodendom, het christendom en de islam, waarbij tijdens het aansteken van elke kaars een voorganger steeds de volgende woorden herhaalt: ‘Ter verheerlijking van de Alomtegenwoordige God ontsteken we het Licht, dat symbolisch de ... religie vertegenwoordigt’. Bij een zevende kaars wordt gezegd: ‘Tenslotte ontsteken we ter verheerlijking van de Alomtegenwoordige God het Licht dat symbolisch hen allen vertegenwoordigt, die bekend of onbekend in de wereld het Licht van de waarheid in de menselijke duisternis hoog hebben gehouden’.

Zoektocht naar wijsheid, zuiverheid en mystiek

Aan de Alomtegenwoordige God, ook wel de Ene genoemd, worden vervolgens over een voor die dag gekozen thema korte teksten aangeboden, voorgelezen uit geschriften van de bovengenoemde zes religieuze tradities. Op 24 juli was dat thema ‘De verborgen zegen van verlies’. De geschriften geven dan via de gekozen tekst elk hun licht op dat thema, waarna een voorganger daar reflecterend dieper op ingaat. Heel universeel en spiritueel. Je voelt dat alles, ook het eenvoudige maar niettemin indrukmakende ritueel, de mensen raakt. Het Soefisme is, hoewel zeer religieus, overigens geen nieuwe religie. Het is eerder een appél om naar de eigen religie te leven in het besef dat de ware religie of religiositeit in de mens aanwezig is.

Het woord Soefi duidt op een zoeken naar wijsheid (Sophia) en een zoeken naar zuiverheid (Safa). En op een mystiek verlangen naar iets dat boven het materiële en rationele uitstijgt. Iets dat we de laatste tijd meer en meer tegenkomen, niet alleen in religies, maar ook breed in de samenleving, inclusief het bedrijfsleven, onderwijs, maatschappelijk werk en het traditionele humanisme. De Soefi’s noemen zich dan ook een Beweging, waarvan er in Nederland in een 20-tal steden centra zijn. Vanuit die centra heeft de Soefi-Beweging een vijftal activiteiten. Over de Internationale Zomerschool en de Universele eredienst sprak ik al. De drie andere zijn Geestelijke Vrijheid, Innerlijke School en de ‘Broeder- en Zusterschap’. Geestelijke vrijheid? Dat klinkt wat vreemd als activiteit. De Soefi’s willen daar mee aangeven, dat dogma’s hen vreemd zijn, maar dat ze in hun levenshouding zich wel willen laten leiden door met name drie centrale idealen, te weten: Liefde, Harmonie en Schoonheid.

Om die levenshouding, de innerlijke harmonie en indirect een harmonische wereld gestalte te kunnen geven, is zelfinzicht van belang. Reden dat de Soefi-Beweging de Innerlijke School als vierde activiteit heeft, met als doel elkaar te helpen de innerlijke spirituele vermogens te ontwikkelen. Dat gebeurt via contemplatie, meditatie en ook via allerlei adem- en concentratieoefeningen en niet te vergeten door een inwijder-leerling-relatie van hen die dat willen. Die relatie is niet hierarchisch, je bent aan iemand toegewezen en hij of zij aan jou. Met die iemand bespreek je je innerlijke pad. Het leven slorpt ons vaak op, waardoor gedachten en gevoelens maar door gaan en ons vaak blijven beheersen, zeker als ervaringen uit de jeugd blijven meespelen. Een slachtofferattitude kan dan al gauw opdoemen. Zo’n relatie met de inwijder of de leerling lijkt dan functioneel om elkaar te helpen om een slachtofferhouding te voorkomen en om het sterk overheerst worden door gedachten en emoties te doen beëindigen, kortom zich in evenwicht en liefde over te kunnen geven aan het leven.

Innerlijke en uiterlijke groei gaan hand in hand

Een van de wonderen daarbij is de ontdekking, dat de Geest van Leiding, zoals de Soefi’s het uitdrukken je daarbij de weg wijst en je tevens doet ontdekken, dat ons eigen wezen, ook wel ons ware wezen, de schaduwen ten spijt, goddelijk (en dus ook eeuwig) van aard is. Daarmee zijn de Soefi’s niet uitzonderlijk, velen zeiden in het verre verleden hetzelfde zoals tevens nu velen dat doen met de bekende psychiater Carl Jung als voorloper. De Soefi’s gaan mogelijk iets verder door te betogen dat je schaduwen en gedachten plus emoties ‘onwerkelijk’ zijn - want ‘niets bestaat, alleen God bestaat’ -, maar dat je ze anderzijds in dit leven toch beter niet te veel aandacht kunt geven. Dit omdat ze dan groeien. Alles waaraan je aandacht geeft, wordt immers sterker. Dat geldt niet slechts voor het negatieve, maar ook het positieve. Als je ziet dat je wezenlijke aard ‘bewustzijn’ is, ga je tevens ontdekken volgens de Soefi’s, dat daarin ook een soort goddelijke scheppingskracht zit. Wij mensen kunnen door ergens op te focussen veel meer tot stand brengen dan we meestal voor mogelijk houden. Hoe dan ook, hoe meer we groeien op het innerlijke pad, des te meer ontwikkelen we ons ook op het uiterlijke pad in de visie van de Soefi’s. Ook volgens de musicus en grote mysticus Hazrat Inayat Khan, die er steeds voor pleitte beide kanten van het leven te ontwikkelen. Dit omdat liefde, harmonie en schoonheid zich volgens hem niet kan beperken tot het innerlijke, maar ook gestalte moet krijgen in de uiterlijke wereld van en tussen mensen, via onder meer compassie en vriendelijkheid. Kortom dat anderen voelen, dat het goed toeven is bij jou.

Nauw daarbij aansluitend is de vijfde activiteit van de Soefi Beweging namelijk de ‘Broeder- en Zusterschap’. Het ‘jullie zijn broeders en dus niet als de autoritaire machthebbers’ (uitspraak van Jezus) komt in alle religies voor. Het is het gelijkwaardigheidsideaal, dat ook ten grondslag ligt aan de gulden regel en tevens raakvlakken heeft met de gedachte van mildheid en het elkaar verdragen, zo niet liefhebben. De Soefi’s proberen dat gestalte te geven in en na de eredienst, via gesprekskringen en vooral door publieke ontmoetingsdagen, waar een ieder welkom is en waarop ook een steeds bredere kring van Vrienden van de Soefi-Beweging ontstaat. Die kring van vrienden is een goede formule in het huidige proces van individualisering, nu velen zich wel spiritueel verwant voelen met de Soefi’s en hen ook wel willen steunen, maar mede uit angst voor de vooroordelen van kennissen nog wat huiverig zijn voor een lidmaatschap.

Dr Hans Feddema is antropoloog, publicist, voorzitter van Osiris, Vriend van de Soefi-Beweging en actief in De Linker Wang en in GroenLinks.