Op weg naar een andere tijdgeest en manier van denken?

Civis Mundi Digitaal #9

door Hans Feddema

Op weg naar een andere tijdgeest en manier van denken?

Hans Feddema*

Is de democratie het probleem? Je zou het bijna denken, nu in Griekenland en Italie de macht uit handen van politici is overgegaan naar die van technocraten. Maar als het een kwestie is van falende politici, dan geldt dat niet alleen de Griekse en Italiaanse. Het is immers de Europese politieke elite, die ons door een beleid met niet te veel democratie en zonder adequaat toezicht op elkaar in de eurocrisis deed belanden. Het is bovendien de vraag of het nog niet echt gevulde noodfonds niet te laat en te beperkt is ingezet. En inzake de afgedwongen bezuinigen: ze moeten soms, maar ze kunnen staten ook in een krimp doen belanden met alle gevolgen van dien. De vraag is ook waarom de Europese Centrale Bank(ECB), - de aarzelende Merkel ten spijt -, maar niet wordt ingeschakeld om obligaties van de zwakkere landen op te kopen.

Er is hoe dan ook naast een eurocrisis tevens sprake van een politieke crisis. Het populisme is daarvan een symptoom. Een ander is de verontrustende kloof tussen volk en politiek, mede veroorzaakt door de polarisatie oproepende debattrant van politici. Voor Italie komt er het cynisme, dat een Berlusconi belichaamde,nog bij. Polarisatie en ‘er steeds zelf beter van willen worden’ van politici geeft de samenleving een negatieve energie. De stille vreugde in de Europese hoofdsteden over het aftreden van Berlusconi was dan ook groot.

Maar ook in Nederland is er reden voor introspectie. Het rapport van het Sociaal-Cultureel Planbureau (SCP) van medio november geeft de lage score van 39% van mensen boven 15 jaar inzake vertrouwen in politieke partijen (Alleen de kerken worden nog iets meer gewantrouwd). Zijn onze structuren zo onbezield? Is zonder dat politici dat beseffen het regenteske of de Haagse stolp weer terug? Hoe de democratie te hervormen of hoe deze weer bezieling te geven, is iets voor een afzonderlijk artikel. Wel interessant overigens dat uitgerekend Athene de bakermat is van een ‘regering door allen’ als alternatief van een ‘regering door één’ of ‘regering door weinigen’ (oligarchie). Ook bijzonder dat juist nu in Arabische landen het verlangen naar een ‘regering door allen’ zich manifesteert. Iets wat wel een verlate democratische revolutie is genoemd, waarvan die in Europa in 1848 begon.

Bijzonder is ook dat precies in deze crisistijd de Occupy-beweging er is en voorts in Belgie, op initiatief van de auteur David Reybrouck, de G1000 tegen impasse van de politiek. Alles wijst er op, dat er iets meer aan de hand is dan een kleine economische neergang, maar dat de crisis zich breder laat voelen, maatschappelijk en geestelijk. Het raakt tevens de houdbaarheid van onze ecologisch context, permanent bij mensen in het bewustzijn, omdat we financieel-economisch en ook ecologisch op krediet leven.

Van concurrentie naar samenwerking en heelheid

Dips horen er bij, hoor ik wel zeggen. Maar is dit keer de crisis niet zo intrinsiek, dat we er over moeten gaan nadenken of onze percepties wel kloppen? Onder meer die van het neo-liberalisme en of de daarop gebaseerde concurrentie wel onze fundamentele aard is in plaats van juist samenwerking en heelheid zoals bestsellerauteur Lynne Mc Taggart in haar nieuwe boek Verbinding betoogt. Maar ook of onze economische modellen wel zo echt voorspellend zijn als we denken, kortom of de maakbaarheid van de economie niet een illusie is. Dat gaat verder dan de kritiek op de hebzucht of de bonussencultuur in de bankwereld, hoe belangrijk het ook is meer ethiek en empathie in economie en politiek te brengen.

Ik onderschrijf Herman Wijffels’ analyse dat ‘verkokering, egocentrisme en rationeel gedrag nog te veel domineren’ in de samenleving en dat ‘rationaliteit en empathie daarin meer met elkaar verbonden’ moeten worden. Maar ik zie - net als hij trouwens - ook al heel wat cultural creatives werken aan een nieuwe cultuur vanuit een nieuwe set van waarden, waaronder mildheid, samenwerking en compassie. Is er in wezen al niet sprake van een andere tijdgeest met mogelijk een cultuuromslag als gevolg, waarbij afbraak van het oude gepaard gaat met de eerste contouren van opbouw van het nieuwe? Voorshands dan nog als een nieuwe manier van denken, die allengs verouderde systemen aantast.

In de jaren zestig zag je een vergelijkbaar proces, maar nu is het dieper. Er lijkt een omslag gaande van 2000 jaar dualiteitsbewustzijn, - gekenmerkt in oorlogen uitmondende ‘wij versus zij’ attitudes, door concurrentie en ook hiërarchische machtstructuren -, in de richting van eenheidsbewustzijn, waarbij mensen zich meer van binnenuit laten leiden en gaan beseffen dat alles en iedereen met elkaar verbonden is. Het besef dus, dat we allen één zijn, want uit dezelfde universele Bron ontsproten. De verandering komt dan ook van onderop en niet van de gevestigde elite. Deze visie, ook van mensen als Wijffels en McTaggart, zien we nu ook enigermate bij de Arabische lente (het volk is sterker dan de tirannen), maar zeker bij G1000 en de Occupy-beweging, die er beide van uit gaan dat we met z’n allen een soort monster schiepen, dat ons boven het hoofd groeide en dat wij het nu anders zullen moeten doen, en vanuit een mensbeeld gestoeld op eenheid en gelijkwaardigheid.

Is Occupy een symptoom van de crisis of van de onmacht van de huidige elite? Ze is tegelijk een revolte tegen het systeem, zonder dat zij zich al concreet wil uitspreken over alternatieven. Men wil de ruimte om daar over na te denken en dat dan vooral in consultatie met elkaar. Prima. Laten we ons er voor hoeden over deze beweging te gaan meesmuilen. In Amerika is Occupy behalve tegen hebzucht, grove winsten en doodstraf bijvoorbeeld ook tegen de kwalijke macht van de 1 procent schatrijken in de VS. En het lijkt nu zowaar, dat de geringe belasting, die deze miljardairs mogen betalen, daar ineens een electoraal issue gaat worden.

* Dr Hans Feddema is antropoloog, publicist en vredesactivist en medeoprichter van De Linker Wang