Vlaams bewegen in Antwerpen

Civis Mundi Digitaal #11

Jan Huijbrechts, Vlaams bewegen in Antwerpen. Een stadsgids met vijf cultuur-historische wandelingen, Uitgeverij Egmont, Brussel, 2011, 238 blz.

Confucius schreef ooit dat het ‘beter was een mijl te reizen dan om duizend boeken te lezen’. Deze cultuurhistorische stadsgids van Antwerpen geeft de lezer de kans om beide tegelijk te doen. De auteur kent deze stad als weinig anderen. Hij leest de stad als een boek, een verhaal over onzichtbare, in de mist van de tijden verdwenen gebouwen, mensen en gebeurtenissen. Hij neemt de lezer mee op een ontdekkingstocht door de fascinerende maar ook bewogen geschiedenis van Antwerpen, langs lang vergeten kroegen in de voetstappen van de Groot-Nederlandse dichter en bohémien Door van Ryswyck.

De auteur is master cultuurwetenschappen en publiceerde eerder bij dezelfde uitgever: Trouw aan Oranje: Antwerpen 1830 -1832. Hij begint het hier besproken boek over de Vlaamse beweging in relatie tot Antwerpen met de volgende tekst onder de treffende titel ‘ In den beginne was er een handvol taalminnaars’.

Iemand noemde Antwerpen ooit het ‘laboratorium van de Vlaamse politiek en deze bewering gaat zeker op voor de relatie tussen de Scheldestad en de Vlaamse Beweging. Antwerpen was na de noodlottige Belgische muiterij in 1830 een van de meest Vlaamse steden van het land. Alhoewel in de burgerij de verfransing sterk was doorgedrongen en het openbaar leven dan ook een uitgesproken Frans karakter droeg. Bestuur, justitie, onderwijs, ... verfransten onder invloed van de nieuwe bewindslui razendsnel. De in de grondwet van de prille Belgische staat vastgelegde taalvrijheid bleek er in de praktijk al snel op neer te komen dat het elke ambtenaar vrij stond om de taal te gebruiken die hij wou. De verfransingsgolf riep al snel weerstand op bij een handvol ‘taalminnaars’, kunstenaars en intellectuelen die ook in Antwerpen voet aan de grond kregen. In 1840 lieten zij zich voor het eerst opmerken met een ‘ Vlaams petitionnement’, een eerste politiek geïnspireerde protestactie tegen de verfransing van het bestuur in Vlaanderen. Meerdere teksten van dit petitionnement deden de ronde, elk in een eigen regio, maar de Antwerpse versie was de meest radicale. Waar de Gentse en Leuvense versie zich tevreden stelden met de bestuurlijke tweetaligheid van Vlaanderen, eiste de Antwerpse tekst zonder meer een Nederlandstalig bestuur in Vlaanderen.