Vatbaar voor illusies

Civis Mundi Digitaal #12

door SWC

Mattijs Joosten Vatbaar voor illusies. Of hoe zelfs Sinterklaas zich vergiste. Uitgeverij Scriptum, Psychologie, Schiedam.

In de Psychologie serie van deze uitgeverij is een aardig boekje verschenen van Mattijs Joosten. Als filosoof van opleiding werkt hij als zelfstandige trainer en adviseur met als professionele inzet mensen te helpen bij het bestrijden van denkfouten en drogredenen. Een beroep dat in mijn jeugd nog ondenkbaar was. Dit boekje is kennelijk een uitvloeisel van die professionele inzet. Het is helder van opzet en uitwerking bij het aan de kaak stellen van illusies waartoe wij als mensen zo makkelijk verleid worden. Om die verleiding te weerstaan moeten we kritisch leren denken. Hij begint ter toelichting met enkele simpele illusies te releveren om vervolgens de vraag te stellen wat de oorzaak is van onze neiging illusies te maken en wat ertegen te doen.

Wat ik in dit boekje een beetje mis, is op welke terreinen illusies vooral een grote rol spelen. Atheïsten zijn geneigd daarbij vooral naar de godsdienst te kijken. Maar op het terrein van de sport zijn mensen ook buitensporig vatbaar voor het maken van illusies. Op het moment dat ik dit schrijf is het EK voetbal gaande. Dat werd opnieuw een saillante illustratie van nationaal voetbalchauvinisme als bron van onuitputtelijke illusies en zelfbedrog en vervolgens eindeloos gezwam daarover onder aanvoering van een hele reeks van zelfbenoemde voetbalanalisten. Vooral in Nederland viel dat op. En laten we het terrein van de partijpolitiek ook niet vergeten. Partijpolitici zijn in hun streven naar machtsposities ook zeer bedreven in het scheppen van illusies. De geschiedenis van de 20e eeuw is rijk aan voorbeelden van de vatbaarheid voor politieke illusies onder de grote massa.

Dat heeft allemaal te maken met het gemak waarmee het verwachtingspatroon van mensen tot buitensporige proporties kan worden opgevoerd en opgeblazen. De beste remedie tegen het maken van zoveel illusies is een intrigerende dichtregel van de Nederlandse dichter Jacques Bloem "Alles is veel voor wie niet veel verwacht", zo beleed Bloem zijn eigen bescheiden verwachtingspatroon.  Anders gezegd onthecht u zoveel mogelijk dan bent u het mist vatbaar voor illusies en decepties. Maar ja, we leven wel in een samenleving en cultuur waarin de reclame industrie dat verwachtingspatroon voortdurend opvoert en overspant en daarmee een rijke stroom aan illusies creëert.

SWC