Van Katholieke Universiteit van Nijmegen naar de Radboud Universiteit van nu: Wat is er veranderd? En is het inhoudelijk nog een bijzondere universiteit?
Civis Mundi Digitaal #31
door Wim Couwenberg
Katholieke traditie als achtergrond
We ontvingen onlangs het Research Report 2014 van de Radboud Universiteit, maar tegelijk ook het Strategisch Plan 2015-2020, met als titel An invitation to change perspective, een uitnodiging dus tot het verleggen van perspectief naar de toekomst. In de toelichting wordt het perspectief eerst kort op het verleden gericht, en wordt eraan herinnerd dat de Radboud Universiteit een bijzondere universiteit is, met een katholieke achtergrond. Uit haar verbondenheid met de katholieke traditie accentueert zij eigenschappen als gemeenschapszin, rechtvaardigheid en betrokkenheid en verbreedt zij haar perspectief naar een bijdrage die zij kan leveren aan het welzijn van de maatschappij, en aan de zoektocht van haar studenten naar een betekenisvol leven. Wat in de presentatie van haar academisch onderwijs opvalt, is dat behalve de kwaliteit ervan binding met de opleiding als een belangrijke voorwaarde voor studiesucces gereleveerd wordt. Zij presenteert zich daarbij nadrukkelijk als een campusuniversiteit, waar contact tussen docenten en studenten, en studenten onderling, centraal staat, en waarbij ICT wordt ingezet om dat te ondersteunen. Studenten en onderzoekers uit de hele wereld met verschillende culturele achtergronden ontmoeten elkaar in een open sfeer. In elke ontmoeting ziet de Radboud Universiteit als campusuniversiteit de mogelijkheid oplichten kennis te nemen van een andere zienswijze en een ander perspectief, en zodoende een bijdrage aan een open intellectueel klimaat.
Academische vorming wordt in deze context ook opgevoerd als een serieuze doelstelling. Aandacht voor wetenschappelijke integriteit wordt daar expliciet een onderdeel van genoemd. Studenten worden daarbij gestimuleerd over de grenzen van de eigen studie te kijken. Op de grensvlakken van verschillende onderzoeksterreinen, zo wordt in dit strategische plan gesteld, ontstaan nieuwe inzichten, die op hun beurt onze kijk op de wereld veranderen. Dat is een stellingname die wij graag onderschrijven. Er wordt zelfs gewag gemaakt van studenten die opgeleid worden om in kritische zin de maatschappij te dienen. Deze universiteit heeft dus de pretentie meer te zijn dan een utilitaire instelling in neoliberale geest, ten dienste van de behoeften van de samenleving, in het bijzonder van de markt. Vanuit haar maatschappelijke verantwoordelijkheid en de zorg voor haar studenten streeft zij naar een hoog rendement, maar dat mag niet ten koste gaan van de kwaliteit van haar onderwijs. Rendementsdenken, dat nu zo sterk ter discussie staat, wordt naar mijn indruk zorgvuldig vermeden. Dat denken steunt overigens op een lange Nederlandse traditie, die al teruggaat tot de Gouden Eeuw. Het past helemaal in onze koopmanstraditie, en het daarmee samenhangende nutsdenken. In tegenstelling tot Engeland, waar het als filosofie van het utilitarisme beleden wordt, wordt het hier simpel opgevat als een op resultaat gerichte praktijk, nu zoveel mogelijk stoelend op harde feiten en cijfers.[1] De katholieke traditie heeft dat rendementsdenken meer gerelativeerd, met het oog op andere, i.c. katholieke waarden. De doorwerking daarvan zien we ook in dit Strategische Plan.
Succesvol voorbeeld van ontzuiling
Met dit Strategische Plan beoogt deze universiteit kennelijk haar bijzondere juridische status als universiteit onverminderd een duidelijke kleur te geven. Dat lijkt aardig gelukt. Het Research Report 2014 bevestigt opnieuw dat wat de wetenschappelijke inhoud en kwaliteit van onderwijs en onderzoek betreft, er geen verschil meer is met openbare universiteiten. De Radboud Universiteit is niet langer een confessionele, het katholieke geloof belijdende universiteit meer, zoals ik die zelf indertijd nog gekend heb, en waaraan die bijzondere juridische status als universiteit aanvankelijk ontleend is. Met dat confessionele verleden als universiteit is er een hemelsbreed verschil gegroeid. Maar in juist genoemde toelichting, evenals in de verdere toelichting, worden er specifiek eigen accenten gelegd, waardoor deze universiteit zich als bijzondere universiteit niettemin wil onderscheiden van openbare universiteiten in Nederland.
Wel heeft zij onmiskenbaar de neoliberale ambitie gemeen om prestatiegericht, zowel in haar onderwijs als in haar onderzoek, te excelleren, om zo succesvol te kunnen wedijveren in de internationale competitie om wetenschappelijk talent, de beste studenten en fondsen. Onderzoeksprogramma’s zijn internationaal competitief. In 2020 wil de Radboud Universiteit niet alleen tot de top van de Nederlandse universiteiten behoren, maar ook tot de Europese top. Verdere internationalisering en de uitbouw van de maatschappelijke invloed van onderwijs en onderzoek worden daarbij gerekend tot belangrijke speerpunten als onderdeel van dat streven.
Ontstaan als noodzakelijk geacht onderdeel van de katholieke zuil van weleer, en daarmee oorspronkelijk nauw verweven, om de katholieke invloed en emancipatie wetenschappelijk te onderbouwen en te versterken, lijkt de Radboud Universiteit een succesvol voorbeeld van het op gang gekomen proces van ontzuiling van de samenleving, en de daarmee samenhangende secularisering van de heersende geestesgesteldheid, maar wel met behoud in aangepaste vorm van waardevolle elementen uit haar verzuilde verleden. Het zijn elementen die een zeker tegenwicht kunnen bieden tegen de gangbare standaardisering van de wetenschapsbeoefening, en van het hoger onderwijs, dat nu eerder moet bijdragen aan de kenniseconomie dan aan de intellectuele en kritische vorming van jong volwassenen; een tegenwicht ook tegen het teloorgaan van de ‘University of Culture’, waarin het oude Bildungsideaal de ruggengraat vormt van het hoger onderwijs.