Een nieuw cultureel tijdschrift en zijn uitgever nader onder de loep genomen

Civis Mundi Digitaal #34

door Wim Couwenberg

Het eerste nummer van dit nieuwe tijdschrift hebben we met waardering begroet en besproken, als verrassende aanwinst in het wat vlak geworden terrein van literaire en culturele tijdschriften in dit land. We ontvingen onlangs al het derde nummer. Reden wat nader in te gaan op dit nieuwe tijdschrift. In het derde nummer wordt ook kort stilgestaan bij het 20-jarig bestaan van deze uitgeverij. Daarover eerst enkele kanttekeningen.

Uitgeverij Aspekt
De uitgever Perry Pierik is met deze uitgeverij in 1995 gestart, in een tijd van snel toenemende digitalisering van informatie en communicatie, en ontvlezing onder het grote publiek. Om in zo’n tijd een nieuwe uitgeverij te beginnen, daar moet je wel het nodige lef voor hebben. Nu, 20 jaar later, is al een fonds opgebouwd met 1400 titels en de medewerking van 1000 auteurs. Jaarlijks verschijnen in het voor- en najaar omvangrijke edities met nieuwe titels, en met vermelding van een snelgroeiende fondslijst. Dat is mede te danken aan het entameren van de vruchtbare samenwerking met de uitgeverijen van de universiteiten van Antwerpen en Brussel.

Als men van die edities kennisneemt, valt het op dat de uitgever als auteur zelf ook bijzonder actief is. Als gepromoveerd historicus heeft hij zich met zijn publicaties ontwikkeld tot een specialist op het terrein van de Eerste en Tweede Wereldoorlog, het interbellum en daarmee samenhangende gebeurtenissen. Dat is ongetwijfeld een vrij zeldzaam fenomeen. Voor de ondernemingszin, de culturele inspiratie en intellectuele energie die aan dit alles ten grondslag ligt, verdient deze schrijvende uitgever alleszins een groot compliment.

Waarin onderscheidt deze uitgeverij zich in onze lage landen? Dat is met name door een bijzonder breed assortiment, waarin fictie en non-fictie hand in hand gaan, en een ruime vertegenwoordiging van historische boeken. Aspekt is daardoor inmiddels al met voorsprong de belangrijkste uitgeverij van historische boeken geworden. Dat is een opmerkelijke prestatie. De naam Aspekt is gekozen om zijn postmoderne uitstraling. Is dat zo? En strekt dat tot aanbeveling? Bijzonder is voorts de Thomas Mann Bibliotheek van deze uitgeverij, beheerd door literatuurwetenschapper en vertaler Duits Margreet den Buurman, die zich specialiseert in de schrijversfamilie Mann, en voor het grote publiek ook een biografie over Thomas Mann geschreven heeft. Tegenover de eenzijdig op de Angelsaksische taal en cultuur gerichte oriëntatie in dit land lijkt deze uitgeverij de sterk ondergesneeuwde belangstelling voor de Duitse taal en cultuur nieuw leven te willen inblazen. Als die indruk juist is, lijkt me dat een prima streven, vooral ook voor een meer evenwichtige ontwikkeling in Europees verband.

Het derde nummer is qua inhoud en thematiek gegroeid, met nu ook een pittige literatuurkritiek van de Vlaamse historicus Bert Haers. Hij betoogt daarin dat het niet zo best gesteld is met de Nederlandse en Vlaamse letterkunde, met schrijvers die zich laten voorstaan op een ideologie die op een haast onbegrijpelijke wijze lijkt voort te komen uit de fabriek van linkse clichés.

Idee en roeping Bühne

Wat is het idee, het motief, en de roeping als het ware achter dit tijdschrift? Dat is nog niet helder in beeld gekomen. Evenals de uitgeverij wil ook Bühne een brug staan tussen fictie en non-fictie. De naamgeving verwijst naar het vooroorlogse Duitse culturele tijdschrift Weltbühne, maar dat zegt hedendaagse generaties weinig of niets. Evenals de uitgeverij presenteert Bühne zich als bolwerk van geestelijke vrijheid, dus zonder linkse of rechtse voorkeuren of prioriteiten. Het wil een ruimdenkend tijdschrift zijn. Dat is prachtig, na de linkse dominantie sinds de jaren ’60. Die openheid van geest doet denken aan wat in de tijd van de verzuiling libertijns genoemd werd. Maar die tijd is voorbij, en dus ook het onderscheidend karakter van libertijns. We leven nu in een postideologische, postchristelijke, postnationale en postmodern geheten tijd. Daarin is het ongetwijfeld moeilijker geworden een leidende redactionele idee te presenteren met een eigen inspirerend motief. Toch blijft dat als ideële drijfkracht belangrijk. In de huidige neoliberale tijdgeest komt men veelal niet verder dan een eigen merk te creëren als identiteit, zoals eerder – in 2011 – het literaire magazine Das Magazin deed, dat nu ook een eigen uitgeverij heeft gekregen. Op het terrein van culturele tijdschriften leven we zoals gezegd in een vrij vlakke tijd, vergeleken ook met de tijd van de verzuiling. Iedere zuil had toen eigen culturele en literaire tijdschriften, met eigen schrijvers en dichters, en onderling inspirerend polemieken. Ik ben zelf opgegroeid in de katholieke zuil, met leidende literatoren als bijvoorbeeld Anton van Duinkerken, Jan Engelman e.a. Ik herinner me nog een boeiende polemiek van Anton van Duinkerken met Menno ter Braak als exponent van vrijzinnig denkend Nederland.

De roeping van een tijdschrift als Bühne zou gezocht kunnen worden in het streven meer historisch inzicht en richtingsbesef te creëren in de tijd waarin we nu leven. De uitgever spreekt in zijn inleidende artikel over de nieuwe tijd waarin hij Aspekt wil plaatsen. Dat zal zeker ook voor het streven van dit nieuwe tijdschrift gelden. Wat markeert deze nieuwe tijdfase in de historische context van onze moderne cultuur? Waarheen zijn we op weg in de geschiedenis van de moderniteit als nieuw beschavingstype? Dat heeft ook te maken met de periodisering van de geschiedenis, waarover sinds de historicus Jaap van der Pot te weinig wordt nagedacht. Ik ben benieuwd in welke richting dit nieuwe tijdschrift zich zal ontwikkelen, en hoe het zich positioneert naast en tegenover andere culturele media.

Wat is het idee, het motief en de roeping van Civis Mundi zelf? Die vraag is ons al herhaaldelijk gesteld, al meteen bij de start begin jaren ’60 van de vorige eeuw. Daarop kon een duidelijk antwoord gegeven worden. Het is een antwoord dat sindsdien in voortdurende ontwikkeling is, en verder doorwerkt in de thematiek die gekozen is toen Civis Mundi gedigitaliseerd is. Na 55 jaargangen is het goed daar nog eens over na te denken. Dat zal gebeuren in een volgend nummer.