Geschiedenis: een reis naar een ver en vreemd buitenland

Civis Mundi Digitaal #51

door Alexander Dake

Er waait in toenemende mate een gure wind door het Amerikaanse landschap. De afgelopen jaren werd het politieke bestel aangetast en dan doel ik niet alleen op de komst van Trump als president, maar op een bestel dat alsmaar verder polariseert en minder goed functioneert. Nu wordt echter ook aan de waarachtigheid en waarde van historische gebeurtenissen en personen getwijfeld, waardoor de fundamenten van de Amerikaanse samenleving op hun grondvesten schudden. Op dit moment lijken standbeelden van zuidelijke historische figuren uit de tijd van de Amerikaanse Burgeroorlog het te moeten ontgelden. Dit werpt de vraag op, wat de betekenis is van geschiedenis als men de interpretatie ervan gaat veranderen zonder dat nieuwe feiten aan het licht zijn gekomen?

President Andrew Jackson en het duel

Kort geleden bezocht ik het wijdse landgoed de Hermitage van Andrew Jackson, vlak buiten Nashville in de zuidelijke staat Tennessee. Jackson was president van 1829 tot 1837 en werd tot in de loop van de vorige eeuw door velen als een succesvolle populistische president beschouwd. Ook nu nog komt hij in een recente door historici opgestelde ranglijst op de achtiende plaats, vlak onder Bill Clinton, maar beter dan beide Bush’s, Gerald Ford, en Jimmy Carter.

Jackson had een reputatie als houwdegen, die als tiener als koerier optrad tijdens de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog (1775-1783), daarna jurist werd en parlementariër, vervolgens plantage-eigenaar en generaal in de Amerikaanse strijdkrachten. Tijdens de Engels-Amerikaanse oorlog van 1812, werd Jackson’s reputatie als volksheld gevestigd toen hij tegen alle verwachtigingen in een aanval van de oppermachtige Engelse marine op de oevers van New Orleans afsloeg. Deze heldendaden en zijn imago als populist die het opnam voor de kleine man tegen de machtige elite bracht president Trump ertoe om onlangs Jackson’s graf op de Hermitage, als eerste president sinds Ronald Reagan in 1982, te bezoeken.

Maar zoals zo vaak met historische figuren is dit niet het volledige beeld van Jackson, die als president ook aan de basis stond van gedwongen landverhuizingen van Indianen uit het zuid-oosten van de VS naar de staat Oklahoma in het midden van het land. Duizenden Indianen kwamen daarbij om en Jackson’s reputatie werd beschadigd met name toen dit vanaf de jaren 1970 door meerdere historici werd verwoord. Dat Jackson een onstuimig karakter had, bleek ook uit een duel tussen hem en plantage-eigenaar Charles Dickinson in 1806, waarbij Jackson nadat hij in zijn hartstreek geraakt was er toch in slaagde om Dickinson met een daaropvolgend schot te doden. Volgens getuigen had hij een tweede schot afgevuurd nadat zijn eerste schot blokkeerde, een doodzonde in strijd met de regels van het duel. Jackson’s gedrag werd toen door velen bekritiseerd en hij werd lange tijd als paria beschouwd.

Tijdens mijn bezoek aan de Hermitage werd dit duel geënsceneerd en op de vraag uit het publiek waarom dit ouderwetse gebruik indertijd werd toegestaan, antwoordde de gids dat voor heren van stand hun goede naam en reputatie goud waard was en dat duelleren de enige manier voor hen was om genoegdoening te krijgen. Bovendien zei de gids dat men geschiedenis moet zien als een reis naar een ver en vreemd buitenland. Alleen als men de achtergrond, cultuur en zeker de taal van dat land kent, kan men de gebruiken van dat land beter begrijpen en eventueel bekritiseren. Interpreteer geschiedenis dus niet zomaar volgens hedendaagse maatstaven, was zijn boodschap.

Generaal Robert E. Lee, vereerde generaal of symbool van de slavernij

Nu terug naar de verhitte discussie over de Geconfedereerde standbeelden uit de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865). Symbool van deze beeldenstorm is Generaal Robert E. Lee, opperbevelhebber van de Zuidelijke troepen. Inmiddels is een aantal van zijn standbeelden al dan niet onder dreiging van geweld verwijderd. Lee wordt door zijn critici gezien als de personificatie van de Geconfedereerde denkbeelden en dus als voorstander van slavernij en racisme. Maar weer is de geschiedenis niet zo zwart-wit als vaak wordt verondersteld. Tot aan het begin van de burgeroorlog was de uit de zuidelijke staat Virginia afkomstige Lee een vooraanstaande officier van het federale leger. Uit briefwisselingen bleek niet dat hij een voorstander was van slavernij, integendeel. Daarnaast had hij zich tot vlak voor het begin van de burgeroorlog, nog uitgesproken tegen afscheiding van het Zuiden. In April 1861 bood president Lincoln hem zelfs een promotie aan tot een van de bevelhebbers van het federale leger. Lee wees deze promotie echter af, nam ontslag uit het leger en een paar dagen later nam hij het bevel over van het staatsleger van Virginia. Hoewel hij dit met tegenzin deed, beschouwde hij het als zijn plicht om zijn thuisstaat te verdedigen tegenover het Noordelijke federale leger. Tijdens de burgeroorlog verwierf hij faam voor zijn tactisch inzicht op het slagveld en werd benoemd tot opperbevelhebber van het Zuidelijke leger. Uiteindelijk moest hij na vier jaren van zware strijd en grote verliezen aan beide kanten uiteindelijk het onderspit delven tegen de troepen van Generaal Ulysses S. Grant.

In april 1865 was de burgeroorlog ten einde en het moeizame proces van wederopbouw en re-integratie van het Zuiden in de VS kon beginnen. Het heeft meer dan honderd jaar gekost voordat het Zuiden economisch weer sterk werd, maar zoals uit de huidige beeldendebatten blijkt zijn de culturele verschillen tussen Noord en Zuid nog steeds groot. Na de burgeroorlog werd Lee een belangrijk symbool voor de voormalig Geconfedereerde staten, maar ook voor de verzoening tussen Noord en Zuid en voor het herstel van burgerrechten voor alle Amerikanen inclusief de zwarte bevolking. Kort na de burgeroorlog werd hij rector van “Washington College” in Virginia, later naar hem “Washington en Lee College” vernoemd. Na zijn dood werd Lee in 1900 opgenomen in de prestigieuze eregallerij van vooraanstaande Amerikanen in New York, waar vele andere Amerikanen van naam met hun buste te bewonderen zijn, politici zoals Abraham Lincoln en Woodrow Wilson, militairen als Ulysess S. Grant, de uitvinders de gebroeders Wright en schrijvers als Walt Whitman en Harriet Beecher Stowe. De buste van Lee is inmiddels eerder dit jaar verwijderd. Welk beeld van Lee is nu juist: een “landverrader” en verdediger van de slavernij of een vooraanstaande generaal die zijn thuisstaat verdedigde en daarna symbool stond voor de verzoening tussen Noord en Zuid?

Joseph Rose, auteur van Grant under Fire, waar hij het populaire heldenbeeld van Generaal Grant kritisch bijstelt, vindt het niet zinnig om juist Lee tot zondebok te maken. Ook standbeelden van Noordelijke generaals zoals Grant en William Sherman zou je dan kunnen verwijderen vanwege hun wandaden tegenover Zwarten, Joden en Indianen. Grant, die in 1869 tot president was gekozen, liet bijvoorbeeld de slachtpartij van bizons door blanke jagers voortduren waardoor Indianen hun traditionele manier van levensonderhoud verloren. Grant verbrak verder het “Fort Laramie”- verdrag van 1868 met de Sioux, viel hen aan en nam hun grondgebied af. Eind vorige eeuw beschreef het gerechtshof in een rechtszaak aangespannen door de Sioux het gedrag van Grant als “een schande die zijn weerga niet kent in de Amerikaanse geschiedenis”. Ook de succesvolle Noordelijke Generaal Sherman was niet onfeilbaar. Hij zei tijdens de verscheidene Indianenoorlogen, die hij op wrede wijze voerde: “Hoe vaker ik Indianen zie, hoe meer ik overtuigd raak dat zij of gedood moeten worden of als armoedige zielen moeten voortbestaan. Hun pogingen tot beschaving zijn belachelijk”. Rose stelt dat diegenen die vandaag voor het verwijderen van standbeelden zijn, zich bewust moeten zijn dat hun helden van vandaag morgen zelf het slachtoffer kunnen worden van een beeldenstorm. Geschiedenis moet herinnerd blijven, zodat men wandaden niet herhaalt, aldus Rose.

Hoe het ook zij, de ontwikkelingen lijken zich nu zo snel af te spelen dat het debat over de Geconfedereerde beelden niet meer door historici of personen met kennis van zaken in goede banen kan worden geleid. Het is de chaotische macht van de straat, die de komende ontwikkelingen zal bepalen met alle risico’s voor het gemeenschapskarakter van de VS en de stabiliteit van de Amerikaanse eenheidsstaat. De gure wind door het Amerikaanse landschap zal voorlopig niet gaan liggen, integendeel.