Overpopulation Awareness: Wat werkt wel en wat werkt niet bij het tegengaan van overbevolking?
Civis Mundi Digitaal #51
Vele lezers van onze berichten denken mee bij het vinden van een oplossing voor het probleem overbevolking. Een veel voorkomende suggestie is het gratis verstrekken van voorbehoedsmiddelen in landen waar sterke bevolkingsgroei leidt tot een gebrek aan middelen van bestaan en gewapende conflicten, bijvoorbeeld in Afrika (Zuid-Soedan) en het Midden-Oosten (Syrië).
Weerstanden
Maar zo eenvoudig ligt dat niet. Het ter beschikking stellen van condooms, de (prik)pil en spiraaltjes betekent niet automatisch dat deze middelen ook gebruikt worden. Introductie van anticonceptie door Westerse organisaties is een proces dat heel omzichtig moet worden aangepakt om geen weerstanden op te roepen. Hun bemoeienis met het voortplantingsgedrag wordt dan ook steevast met de verhullende term ‘seksuele en reproductieve gezondheid en rechten’ (sexual and reproductive health and rights) aangeduid, terwijl vooral geboortebeperking wordt bedoeld. Deze organisaties krijgen te maken met verzet van religieuze leiders en onwil.
Onwetendheid
In het gunstigste geval hebben ze te kampen met onwetendheid. In de derde nieuwsbrief van vorig jaar rapporteerden wij over een onderzoek van het Guttmacher Institute waaruit bleek dat wereldwijd een aanzienlijk percentage vrouwen in ontwikkelingslanden niet aan anticonceptie doet, ondanks het feit dat ze niet zwanger willen worden en anticonceptiva in de regel beschikbaar zijn. Ze denken dat hun gezondheid schade leidt als ze iets gebruiken, of dat er niets kan gebeuren zolang je ‘het’ maar niet te vaak doet of een kind de borst geeft. Een belangrijke factor, ook bij deze vrouwen, is eigen weerzin of weerstand van de partner of de familie tegen gebruik. Dus met het beschikbaar stellen van anticonceptiva ben je er nog lang niet.
Kinderen als oudedagsvoorziening
Andere lezers merken op dat mensen in arme landen kinderrijke gezinnen hebben als oudedagsvoorziening: er zullen altijd wel een paar kinderen bij zijn die later voor hen kunnen zorgen of anders doen ze het maar allemaal samen. Als er in die landen een pensioenregeling is, zullen de grote gezinnen vanzelf verdwijnen, zo denkt men.
Deze redenering veronderstelt een doelbewust handelen van de ouders. Hiervoor bestaan echter geen aanwijzingen, hoewel het best zo zal zijn dat kinderen in die landen later voor hun ouders gaan zorgen. Maar die ouders maken veel kinderen, omdat ouders in die landen dat al jaren zo doen, zoals dat ook in Nederland gebruikelijk was tot in de vorige eeuw. Als dan ook nog veel kinderen dank zij een verbeterde hygiëne en succesvolle ziektebestrijding in leven blijven, ontstaan grote gezinnen. Of een pensioenvoorziening hierin verandering zal aanbrengen is twijfelachtig. Zo’n voorziening staat niet op zichzelf, maar vereist een welvaartsstijging die wellicht wél van invloed is op het kindertal, omdat scholing dan belangrijk wordt voor een baan en ouders niet voor een hele schep kinderen onderwijs kunnen bekostigen.
Onderwijs en studie bekorten de vruchtbare periode
Veel lezers benadrukken het belang van onderwijs, vooral aan meisjes. Het is echter de vraag of onderwijs op zich veel kan uitrichten in een traditionele cultuur. Het is allerminst zeker dat meisjes met een ander wereldbeeld van school komen en geëmancipeerd een eigen bestaan zullen gaan opbouwen. Veel belangrijker is dat meisjes, zolang ze op school zitten, niet beschikbaar zijn voor de huwelijksmarkt. Ze trouwen later, waardoor de periode waarin ze zwanger kunnen worden wordt bekort. Er is gewoon minder tijd beschikbaar voor het krijgen van kinderen.
Het effect van verkorting van de vruchtbare periode zien we ook bij ons in Europa. Met name in landen als Italië, Portugal en Spanje is de jeugdwerkloosheid hoog. Zonder baan geen inkomen en dus geen huis. Dat betekent lang bij mamma en pappa moeten wonen en uitstel van een huwelijk. Zonder adequate woonruimte ook geen kinderen, dus uiteindelijk weinig of geen gelegenheid tot gezinsvorming. We schreven hierover in de tweede nieuwsbrief van vorig jaar onder de titel ‘Waar blijven de bambini?’ en in de eerste nieuwsbrief van dit jaar onder ‘Jongeren wonen langer thuis.’
Ook in Nederland blijven de jongeren lang bij moeders pappot: in 2014 woonde de helft van de 15- tot 29-jarigen thuis. Studieschuld, geen vast contract en hoge huizenprijzen zullen bij onze jonge volwassenen de periode voor gezinsvorming bekorten. Het krijgen van kinderen wordt uitgesteld en de kans op zwanger worden neemt af. De ervaring in Italië leert dat een positieve bevolkingspolitiek in de vorm van een geboortepremie en betaald ouderschapsverlof hierin geen verandering kan brengen.
Bevolkingskrimp in de Europese Unie is wenselijk, op iedere twee inwoners is er één te veel, gegeven het gemiddelde consumptieniveau en de ecologische draagkracht van het gebied.* Dat die krimp echter wordt veroorzaakt door een tekort aan banen en door woningnood is minder verkwikkelijk. Te weinig banen en te weinig huizen voor te veel mensen… in feite is overbevolking in Europese landen de oorzaak van bevolkingskrimp.
*Rapportage uit 2016 gebaseerd op data uit 2012: Europese Unie: 500,4 miljoen inwoners, gemiddelde ecologische voetafdruk per persoon: 4,8 wereldhectare, beschikbare biocapaciteit per persoon: 2,3 wereldhectare, tekort: 2,5 wereldhectare. Het totale areaal van de EU zou 2,1 keer zo groot moeten zijn. (Global Footprint Network, National Footprint Accounts 2016 Edition)
Baarmoeder verhuurd om te profiteren van bevolkingsgroei
Vanna uit Cambodja, arbeidster in een kledingfabriek, 35 jaar en ongewenst kinderloos, verhuurt haar baarmoeder. Ze krijgt een eicel geïmplanteerd van een blanke Zuid-Afrikaanse vrouw die kunstmatig is bevrucht met het zaad van een Nederlandse man. Deze man en zijn partner, ook een man, willen een zoontje. Het lukt om het jongetje en zijn moeder Cambodja uit te smokkelen – draagmoederschap is daar verboden - en naar Singapore te brengen. Daar nemen moeder en kind afscheid. Het jongetje vliegt naar Nederland en gaat samen met zijn ene vader op weg naar zijn andere vader.
Het draagmoederschap levert Vanna 10.000 dollar op. Vanna: ‘Het grootste deel van het verdiende geld heb ik gebruikt voor de aankoop van een stukje grond vlak bij de kledingfabriek. De bevolking hier groeit, maar de hoeveelheid grond niet, dus ik denk dat het een goede investering is want ik kan nu kamers laten bouwen om te verhuren.’
Het verhaal heeft heel veel kanten, maar de kern is dat de kinderwens van een Nederlands stel ertoe leidt dat een Cambodjaanse vrouw iets kan verdienen aan de groeiende bevolking in haar eigen land.*
[Bron: de Volkskrant, 11 mei 2017]
*Cambodja telt ruim 15 miljoen inwoners. De helft van de bevolking is jonger dan 22 jaar. Het land is vijf keer zo groot als Nederland. Cambodja is sterk agrarisch en kent nauwelijks industrie. Toch bedraagt de gemiddelde ecologische voetafdruk van de Cambodjaan 1,2 wereldhectare, 0,1 hectare meer dan wat het land toestaat.
Rivieren in Azië lozen meer plasticafval in zee dan alle andere rivieren samen
86% van al het plasticafval in zee is afkomstig uit Azië. Het aandeel in de vervuiling van Europa en Centraal en Noord-Amerika is zeer gering (respectievelijk slechts 0,28% en 0,95%). Het aandeel van Zuid-Amerika en Afrika is groter (respectievelijk 4,8% en 7,8%). De vervuiling door Afrika zal vermoedelijk toenemen als gevolg van de snelle bevolkingsgroei.
Op dit moment zijn rivieren als de Jangtsekiang en de Ganges de grootste plastic-riolen. China is de grootste plasticproducent ter wereld (27,8% van de wereldproductie), gevolgd door Noord- en Midden-Amerika en Europa (elk 18,5%). Het productie-aandeel van de rest van Azië is 16,7%.
Plasticvervuiling is dus niet gekoppeld aan de omvang van de productie. Wel lijkt het bevolkingsaantal een belangrijke rol te spelen. Zo werden er in het mensenrijke China vorig jaar twaalf miljard plastic boodschappentassen gebruikt. Op onderstaande kaart zijn de werelddelen te zien volgens de verwachte bevolkingsomvang in 2050. Azië heeft nog steeds de meeste inwoners, maar Afrika is ook sterk gegroeid.
Nogmaals: de ecologische voetafdruk
De ecologische voetafdruk is een bijzondere maat. Hij geeft aan hoeveel bruikbaar aardoppervlak mensen gebruiken om van te leven. Daarbij gaat het zowel om de natuurlijke hulpbronnen voor hun levensonderhoud als om het oppervlak dat nodig is om hun uitstoot van broeikasgas te absorberen.
De grootste voetafdruk heeft de rijke Luxemburger. Die is tien keer zo groot als het wereldgemiddelde. Dan volgt het oliestaatje Qatar. Verrassend is de derde plaats van Canada, gevolgd door het kleine eiland Trinidad en Tobago. Op de vijfde plaats staat Australië. Opmerkelijk is dat inwoners van kleine staatjes qua voetafdruk wedijveren met die van megalanden als Canada en Australië.
Dan de andere kant op. In Eritrea wonen mensen met de kleinste voetafdruk, gevolgd door het arme Haïti, Burundi, Pakistan en Oost-Timor. Ontdek het zelf op de prachtige wereldkaart van het Global Footprint Network.
Kinderen overkomen je niet
Abdi, 25 jaar oud, verblijft illegaal in Nederland. Al vanaf 2009 heeft de rechter drie keer een verzoek om een verblijfsvergunning afgewezen. Niettemin is ze hoogzwanger, heeft ze een zoontje van anderhalf en ook nog een van drie. Haar Somalische man Ali heeft inmiddels wel de Nederlandse nationaliteit, maar zonder vast werk kan hij voor zijn illegale vrouw geen verblijfsvergunning aanvragen.
Niet zo handig, om onder deze omstandigheden drie kinderen te krijgen. ‘Ik werd verliefd op haar. Dan vraag je niet eerst of ze hier wel legaal is,’ zegt Ali. Zou al die jaren geen enkele Nederlandse arts of andere zorgverlener ooit over anticonceptie zijn begonnen? Of vinden Abdi en Ali dat dat van hun geloof niet mag? Of denken ze: we zien wel waar het schip strandt, met een schep kinderen zetten ze een moeder het land niet uit?
Het is duidelijk dat op het punt gezinsplanning bij asielaanvragers en statushouders nog het een en ander te verbeteren valt. Kinderen overkomen je niet, kinderen kies je, en alleen als de omstandigheden dat toelaten.
[Bron: De Gelderlander, 13 mei 2017]
De drogreden van de demografische transitie
Kent u dit plaatje? Het voorspelt hoe een bevolking zich in de loop der tijd ontwikkelt en heet demografische transitie. Er zijn mensen die denken dat de wereldbevolking na een periode van sterke groei weer gaat afnemen. Zij baseren zich op de gang van zaken in het plaatje. De rode lijn geeft het verloop van het geboortecijfer aan ( = jaarlijks aantal bevallingen per 1000 mensen), de blauwe het sterftecijfer ( = jaarlijks aantal sterfgevallen per 1000 mensen). De zwarte lijn toont het verloop van de bevolkingsomvang.
Welnu, in Fase 1 houden geboorte- en sterftecijfer elkaar in evenwicht: de bevolking groeit niet. In Fase 2 daalt het sterftecijfer bijvoorbeeld door betere voeding en medische zorg: meer mensen blijven in leven en planten zich onverminderd voort: de bevolking groeit. In Fase 3 neemt ook het geboortecijfer af doordat men aan geboortebeperking gaat doen, maar zijn er veel jonge mensen die kinderen krijgen, dus neemt de bevolking nog steeds in aantal toe. Pas in Fase 4 treedt een stabilisatie in: geboorte- en sterftecijfer zijn beide laag en houden elkaar in evenwicht. In Fase 5 stijgt het sterftecijfer zelfs boven het geboortecijfer, omdat de bevolking is vergrijsd, met het gevolg dat deze uiteindelijk krimpt.
De vraag is echter of deze gang van zaken gebaseerd is op enige wetmatigheid. Zo kan een bevolking spontaan groeien door een toegenomen levensverwachting, zonder dat er meer kinderen worden geboren. Veel landen in Afrika hebben een jonge bevolking die zich razendsnel vermeerdert. Ze zitten in Fase 2, en de vraag is of ze ooit in Fase 3 zullen raken. Op dit moment wordt in veel landen niet aan geboortebeperking gedaan. Een omgekeerde ontwikkeling is daar ook denkbaar. Wellicht stijgt het sterftecijfer door hongersnood, oorlogen en gebrek aan medische voorzieningen of wordt er voor een explosief groeiende bevolking plaats in andere landen geforceerd. Er is geen reden om aan te nemen dat Fase 2 automatisch wordt gevolgd door Fase 3 of 4.
Maar los van dit alles: zelfs als de wereldbevolking zich op 10 à 11 miljard mensen zou stabiliseren van wie velen naar meer welvaart streven, dan kan onze planeet dit aantal niet dragen.
Wereldvoedselvoorziening in gevaar
Bijna één miljard mensen zijn voor hun voedselvoorziening afhankelijk van een aantal kwetsbare handelswegen, die via 14 ‘bottlenecks’ verlopen, zoals het Suezkanaal, havens aan de Zwarte Zee en het wegennet van Brazilië. Deze bottlenecks brengen het transport in gevaar, omdat ze gevoelig zijn voor weersinvloeden, oorlogshandelingen of politieke blokkades.
Vanaf halverwege de vorige eeuw leidde een stijgende voedselproductie en de overgang naar een Westers welvaartsdieet tot een stelsel van voedselvoorziening op wereldschaal. Op dit moment wordt het merendeel van het voedsel gekocht op de wereldmarkt.
Dit stelsel staat onder druk door bevolkingsgroei, een toenemende vraag naar eiwitrijk voedsel en een afvlakkende agrarische opbrengst. Met 9 miljard mensen in 2050 moet deze opbrengst met de helft stijgen. Daar staat tegenover dat de agrarische industrie flink bijdraagt aan de wereldwijde CO2-uitstoot. Verhoging van de opbrengst staat op gespannen voet met de klimaatakkoorden van Parijs.
Het medische tijdschrift The Lancet pleit ervoor dat nationale overheden zich inzetten voor gezondere voeding en duurzame en regionale voedselproductie. Dit vindt de CVTM ook. Onze voedselvoorziening is te veel afhankelijk van de import van agrarische producten. Nederland moet meer zelfvoorzienend worden. Dat kan alleen met minder mensen.
Zie ook het filmpje op https://www.youtube.com/watch?v=4ILUZaBJHjs
Die rare aardbei
In 2016 voerde Nederland 48,9 miljoen kilo aardbeien in, voornamelijk uit Europa. Daarnaast exporteerden we 31,7 miljoen kilo aardbeien, ook weer naar Europa. Snapt u waarom we niet gewoon onze eigen aardbeien opeten, zonder deze per sterk vervuilend vrachtverkeer uit te voeren en te vervangen door andere?
Waarom zijn we de op één na grootste importeur van soja in de wereld, die we van plantages halen waarvoor regenwoud en boeren hebben moeten wijken en die we met extreem vervuilende vrachtschepen naar Nederland transporteren, om die soja vervolgens aan onze veestapel in megastallen en varkensflats op te voeren, teneinde de resulterende vlees- en zuivelproducten weer te kunnen exporteren?
Waarom laten we ons vee niet leven van wat het land biedt, voor onze eigen melk, boter kaas en vlees?
Waarom doet Shell een beetje aan green washing, maar is het concern absoluut niet bereid tot het inslaan van een duurzame koers, waarom een clubje aandeelhouders heeft gevraagd?
Het antwoord: we produceren zo goedkoop mogelijk voor een groeiend aantal mensen dat in groeiende materiële welstand wil leven en dragen daardoor bij aan een wereld die de klimaatakkoorden van Parijs de facto als een lachertje beschouwt.
Ben van Beurden van Shell weet dat hij met fossiele brandstoffen voor transport nog heel veel jaren kan blijven beuren.