De cloud-terreur van Microsoft

Civis Mundi Digitaal #52

door Lode Goukens

Eerste valkuilen

Alle studenten in Vlaanderen gebruiken voortaan Office 365. Zogezegd gratis, maar de paradox zal snel duidelijk zijn. Of de universiteiten hun studenten een beter digitaal instrumentarium zullen aanbieden is twijfelachtig. De eerste valkuilen zijn reeds duidelijk. De factuur volgt.

Alle Vlaamse universiteiten bieden hun studenten vanaf dit academiejaar de zogezegd gratis Microsoft Office 365 aan. Microsoft pakt er groot mee uit. De beleidsmakers zouden echter zeer dringend de vraag moeten stellen of ze hun studenten daar echt een dienst mee bewijzen. De afgelopen jaren betaalden universiteiten voor campuslicenties op Office 2016 (dus indirect betaalde de Vlaamse overheid en op papier kregen ze een fikse korting). De facto maakte het Microsoft Word de norm om papers in te dienen en Microsoft Powerpoint de norm om presentaties te maken. Niet dat er nog veel concurrentie bestond en over deze discussie gaat het hier bewust niet.

Microsoft Office was lang een duur softwarepakket. Zelfs met korting voor studenten. De Vlaamse universiteiten zorgden voor democratische oplossingen zoals computerruimtes en virtuele machines die enorme budgetten opslokten. Voor de studenten die niet graag online werken via Athena (UGent) zorgde dit bovendien voor problemen omdat ze op een virtuele Windows-pc werkten en dus een betrouwbare Internet-verbinding nodig hadden en al hun gegevens op een virtuele pc op de campus stonden. Bij een arme universiteit zoals de VUB die haar studenten de Office Portal aanbiedt, bestaat de mogelijkheid om een desktopversie van Office te downloaden en te installeren op pc of macintosh. Helaas bleek bij deze desktopversie dat het volstond om enkele minuten geen wifi-verbinding te hebben om constant foutmeldingen te krijgen dat Word, Excel, Powerpoint of Outlook geactiveerd diende (alsof het een nieuwe installatie gold). Volgens Microsoft is een officieel geïnstalleerde en geactiveerde build meteen een illegale kopie als niet permanent in de achtergrond gecontroleerd wordt via een login van de universiteit. Gevolg geen mogelijkheid om verder te werken, te bewaren of af te drukken tot er weer een wifi-verbinding en inloggen op de Microsoft-server volgde. Voor de slimme student die ergens buiten wifibereik ging studeren of werken aan een paper vormde dit een bron van frustratie en een groot tijdverlies (of verlies van moedwillig niet bewaard werk).

Bij Office 365 worden de problemen zelfs nog groter. Microsoft verstopte in de desktop-versie de mogelijkheid om vanop de eigen harde schijf aan documenten te werken. Een document openen houdt voortaan in dat de student dit document moet opladen naar de Windows-server (een Onedrive for Business op naam van de universiteit). Ook het bewaren van het eigen werk naar de lokale harde schijf werd vakkundig verstopt en uit alle menu’s gewist om de klanten te verplichten in de cloud te werken op een OneDrive van Microsoft (die dan weer problematisch blijkt als de internet-verbinding vertraagt en niet snel genoeg gesaved kan worden, terwijl die OneDrive toch een lokale kopie op de harde schijf plaatst. Begrijpe wie kan.). Veel studenten hebben internet via een gedeelde wifi op kot, via eduroam als ze in de buurt van de campus vertoeven of de Lijn als ze met de tram rijden (op de trein is wifi nog een vage wensdroom). Stuk voor stuk weinig ideale verbindingen.

Wat zijn de motieven van Microsoft om de desktop-toepassingen dermate aan te passen en dit via een update geniepig door te voeren?  Het verstoppen van het openen of het bewaren van lokale bestanden op pc of mac met Office-toepassingen sedert enkele weken is het gevolg van het nieuwe verdienmodel dat Microsoft invoerde. Dit quasi onmogelijk maken om vanuit Word of Excel een bestand op je eigen harde schijf te openen (de essentie van personal computing) en de ronduit belachelijke vereiste die te uploaden naar een OneDrive in de nieuwe Word-versie passen in een bewuste internationale strategie. Een strategie die helaas nooit duidelijk gecommuniceerd werd en waar zelfs de helpdesk aan de universiteit niet van op de hoogte was.

Veel perverser was het wissen van autoherstelvoorkeuren tijdens de laatste update van Office 2016 voor Mac naar Office 365 en het desactiveren van autoherstel bij klanten. Studenten die plots omwille van één of andere reden geen verbinding meer hadden met hun vermaledijde Onedrive of wiens Word bleef hangen verloren uren werk omdat hun autosave onverwacht af stond. Het blijven hangen of bevriezen van Word is in de laatste versie een ernstig probleem. Het wissen van instellingen terwijl een student enkel een update deed van de toepassing is ronduit onverantwoord, gevaarlijk en op zijn minst heel dom.

Over een steeds onbetrouwbaardere Word-toepassing valt veel te schrijven. Het steeds tragere werken van Word bij elke nieuwe versie, terwijl er niet één killerapp of functie aan het pakket werd toegevoegd is onrustbarend.  Een betrouwbaar voetnotenapparaat, een betrouwbare bibliografie, betrouwbare kruisverwijzingen in de tekst of een betrouwbare spellingscontrole ontbreken nog steeds. Niet voor niets biedt de UGent bij de onlineversie ook het bibliografisch programma Endnote aan.  Wie op eigen toestel wil werken moet wel bijna 200 euro ophoesten voor Endnote aan studentenprijs. Helaas blijkt bij elke update van Word juist datzelfde Endnote plots onbruikbaar en dient vervolgens ook een toevallig gloednieuwe update van Endnote aangeschaft wegens nieuwe mysterieuze incompatibiliteit (leuke één-twee tussen beide bedrijven overigens). Microsoft Word bood tussen 1994 en nu enkel “verbeteringen” die bestaande klanten irriteerden of doodweg ijskoud lieten (denk maar aan de rode zaagtanden of de dansende paperclip). Niet één fundamentele verbetering qua tekstverwerking in ruim 20 jaar. Microsoft Word kan nog steeds niets essentieels beter dan Wordperfect 5.1 voor DOS in 1992!

Idem voor de andere programmatuur. Welke cruciale veranderingen in Excel justifiëren de steeds nieuwe versies en het steeds opnieuw aanrekenen van forse kosten?

Het cloudmelken

Is de cloud een strategie om klanten te gaan uitmelken omdat klanten het nut van nutteloze updates waar ze enkel last van hebben niet meer inzien? Is dat het fameuze nieuwe verdienmodel? Alles lijkt deze these te ondersteunen. De cloud waarbij alles op een server staat, waar de gebruiker geen vat op heeft, levert Microsoft de mogelijkheid om eenzijdig te beslissen over welke versie de gebruiker aanwendt. Een update overslaan is voortaan uitgesloten. Dit is vragen om problemen en één van de belangrijkste argumenten om niet blindelings mee te gaan als Vlaamse universiteiten of Vlaamse overheid.

Waarom kan de klant niet offline werken zonder dat de laatste nieuwe Office-versie zijn werk saboteert en begint te vragen naar activering? De reden is overduidelijk. Microsoft dat groot werd met de personal computer (PC) wil terug naar een systeem van timesharing zoals voor de introductie van de PC. De gebruiker werkt op een client of terminal die met een server (destijds een mainframe waarop de gebruiker rekentijd deelde) communiceert. De bedrijven waren aan handen en voeten gebonden en betaalden prijzen voor hun toepassingen die bijdroegen aan het succes van de personal computers toen die op de markt verschenen. De PC zorgde voor de ontvoogding van de computeraar. Het nieuwe verdienmodel wil dus terug naar een situatie waarbij een softwareaanbieder als een watermaatschappij belooft om software aan te bieden als bij het opendraaien van een kraantje, maar wel elk moment de hoofdkraan kan dichtdraaien. De gebruiker betaalt een vast bedrag per maand of hij nu van de toepassing gebruik maakt of niet.

Dit betekent niets meer of niets minder dan dat de gebruiker bijna slaafs afhankelijk is. Als de dienst stopt zijn alle bestanden onbruikbaar, alle toepassingen onbruikbaar en alle gegevens die in de cloud staan spoorloos.

Zoiets is een pak erger dan de nijvere student die in de Ardennen gaat studeren of schrijven en vaststelt dat het onmogelijk wordt Word te gebruiken ondanks een geldige licentie. Het is bovendien beangstigend in tijdens van cyberoorlog.

De pr-dame van Microsoft, Katleen Dewaele, reageerde erg vijandig op deze opmerkingen en de beloofde bespreking van de problemen met de experten van Microsoft kwam er nooit. Het nieuwe verdienmodel blijkt dus eigenlijk een heel oud verdienmodel. Dat van vóór de personal computer (pc) en van vóór de ontluikende informatiemaatschappij dankzij het Internet. Dus dat van de oertijd van mainframe-bedrijven die uurtje factuurtje pleegden en elk moment de kraan dicht konden draaien en hun klanten in een genadeloze wurggreep hielden. Een tijd (de jaren 1970-1980) dat de wetgever een verbod op tijdbommen in programmatuur invoerde om afperserij door leveranciers tegen te gaan. Nu voert Microsoft de tijdbom onder andere vorm terug in en dit keer niet door het aanpassen van de bestandsstructuur van .doc (versie 4, 5 of 6) naar .docx of andere ongein om bedrijven te verplichten te upgraden.

De bewuste veiligheidsvoordelen waarmee Microsoft dweept blijken een ondeugdelijk argument of een drogreden. De veiligste gegevens of data zijn ongeconnecteerde data op een stand alone computer zonder internet-verbinding en niet een toepassing in de cloud waar elke veiligheid maar zo goed als laatste inbraak door hackers. Bovendien valt het feit dat iedereen tezamen zit op één grote server juist niet te veronachtzamen want die supermarkt trekt de criminelen aan, terwijl massa’s eenzame pc’s juist anonimiteit en een kleiner risico om doelwit te worden opleveren. Op de eigen pc is het gedrag van de gebruiker trouwens meestal de belangrijkste oorzaak van onveiligheid en niet hackers, orkanen die de communicatie platleggen... In de cloud is de  betrouwbaarheid en de veiligheidsnorm van de aanbieder de graadmeter van de veiligheid.

Het afpersbedrijfsmodel

Het verdienmodel van Microsoft en co gaat de richting uit van dat van Engie/Electrabel, Telenet of Proximus. Betalen voor een dienst of je die nu gebruikt of niet en waarbij de klant vooral machteloos staat. Waar klanten van Microsoft met hun pc’s of mac’s updates konden overslaan naar believen, wil Microsoft daar nu vanaf. Dit skippen van een update was op zich niet onverstandig omdat het geen zin heeft iets te veranderen dat goed werkt en waar men vertrouwd mee is. Gebruikers en dus ook de Vlaamse studenten zullen nu moeten veranderen volgens het commerciële ritme van Microsoft en consoorten. Een ritme gedicteerd door kwartaalresultaten en machtspolitieke spelletjes tussen miljardenbedrijven zoals Google, Microsoft, Apple enzovoort. Als het dan niet meer werkt zal de universiteit of de overheid toch moeten blijven betalen, want de personal computer hield op personal te zijn. De tijd van de cloud-terreur is gekomen.