Hoe ontwikkelt Afrika zich als demografische reus in het licht van haar relatie tot Europa?

Civis Mundi Digitaal #56

door Jan de Boer

Of we willen of niet, Afrika is onze buurman en wordt een demografische reus. Meer dan 1 miljard inwoners in 2017, meer dan 2 miljard inwoners in 2050 en waarschijnlijk 4 miljard inwoners of meer aan het einde van deze eeuw. Daarbij komt dat de helft van zijn inwoners in 2050 minder dan 25 jaar zal zijn, terwijl tegelijkertijd het "oude continent Europa"  zijn naam eer aan doet. In 1900 was een kwart van de wereldbevolking Europeaan, in 2050 is dat gereduceerd tot 7 procent waarvan één derde ouder zal zijn dan 65 jaar.

Immigratie vanuit Afrika is niet te vermijden en daarmee maakt Afrika vandaag de dag meer dan ooit deel uit van onze toekomst. Dat was het in Europese ogen niet. Voor Europa was Afrika lange tijd een zaak van ontwikkelingshulp die geen enkele strategische impact op Europa had. Dat is nu met de snelle demografische ontwikkeling van Afrika verleden tijd.

De scenario’s mogen verschillend zijn, ze hebben één ding gemeen: Europa krijgt te maken met een flinke immigratie vanuit Afrika, met name uit de landen van de Sahel. Die regio kent een aantal rampzalige ontwikkelingen: verwoestijning, zwakke Staten, een zeer arme bevolking, onveiligheid door de opkomst van islamitische gangsterachtige bendes als Boko Haram en etnische conflicten. Waar overal in Afrika het aantal geboortes daalt mee door goede gezinsprogramma’s, in de landen van de Sahel en met name ook in Senegal is dat niet het geval juist mee door het ontbreken van gezinsplanning-programma’s. Geen wonder dat daar de economische vooruitgang tenminste geneutraliseerd wordt door de geweldige toename van de bevolking. Cruciaal voor de economische ontwikkeling in deze landen is het instellen en propageren van geboortebeperkende maatregelen. In Azië werkt dat goed, dus waarom dit niet in de Sahel-landen mee helpen te installeren?

De migratie is een ingewikkelde en allereerst een intercontinentale zaak. Een jonge inwoner van de Sahel-landen zoekt eerst een betere toekomst in Afrika, hij trekt langs de westkust naar het zuiden van Afrika voordat hij kiest voor een ander continent. De economische ontwikkeling die nu net voldoende middelen geeft om te reizen, moedigt de onvermijdelijke migratiebewegingen ook aan.

Overigens moeten we in Europa ook eens ophouden om Afrika alleen door de bril van migratie te bekijken en te beoordelen. Dat is te simplistisch. Europa heeft als buurman Afrika straks het dichtst bevolkte continent bij zijn voordeur dat op den duur eenzelfde bruto binnenlands product (bbp) heeft als Europa. En dat geeft wederzijds toch mogelijkheden.

Ontwikkelingshulp moet plaats maken voor economische "partnership" met Afrika. Er moeten fondsen komen die de creatie van ondernemingen bevorderen in een continent dat zich snel economisch ontwikkelt, waar geen gebrek is aan jonge ondernemers en waar al een 400 miljoen mensen een stevige middenklasse vormen.

Hoe de relatie Afrika-Europa er in de toekomst uitziet, is onduidelijk. Er zijn verschillende scenario’s van heel optimistisch tot heel pessimistisch voor beide continenten. Wel is er een duidelijke dynamiek van jonge ondernemers te constateren en verbetering op het gebied van welzijn: gezondheid, onderwijs, etc. Er is echter slechts één absolute zekerheid: de toekomst van Europa wordt voor een belangrijk deel mee bepaald door Afrika dat onmogelijk zijn miljardenbevolking kan voeden - nog versterkt door de gevolgen van de opwarming van de aarde -, of we dat nu wel of niet willen.