Pijplijnistan. De hoge gasrekening van Syrië

Civis Mundi Digitaal #58

door Lode Goukens

Figuur 1 foto BAE Systems eurofighter

Op de radio hoor je soms inzichten die aanzetten tot enige zoekwerk. Zaterdag 15 april bleek een debat op NPO 1 iets op te leveren dat bleef hangen.  Het conflict in Syrië draait ondertussen om twee projecten rond een gaspijplijn. Het verklaarde ook de zoete broodjes die Saudi-Arabië plots bakt met Israël. Syrië is immers zo’n puinhoop dat gas naar Europa vervoeren beter via de haven van Haïfa kan. De Saudische prinsen kiezen immers liever voor hun portemonnee dan voor panarabische solidariteit.

 

Tegenstanders en medestanders van het Syrische regime zijn exact dezelfde als die van een gaspijplijnproject door Syrië. Het verhaal is echter al sedert 2016 gekend.

 

Figuur 2 de eyeopener

 

Sander Barrez schreef toen op een extreem-linkse website: “Het is 2009 wanneer de Syrische president, Bashar al-Assad, expliciet te kennen geeft dat Syrië een transitland wil worden van olie en gas. Assad verkoopt dit idee als zijn vier-zeeën-strategie waarbij de Middellandse Zee, de Kaspische Zee, de Zwarte Zee en de Golf door middel van pijpleidingen met elkaar worden verbonden. Op deze manier zou Syrië niet enkel nieuwe inkomsten genereren als doorgeefluik van olie en gas, ook het strategische belang van het land zou er in de regio en de wereld met sprongen op vooruit gaan. Assad probeert het idee te verkopen aan iedereen die het horen wil.”[i]

De keuze in 2011 (dus net voor de opstand in 2012) levert twee projecten op. Eén voorstel uit Qatar dat via Saudi-Arabië, Jordanië, Syrië en Turkije naar Europa loopt. Het andere voorstel is Iraans.  De pijpleiding uit Iran gaat via Irak en Syrië naar Europa. Het Iraanse voorstel zet Turkije buiten spel en sluit aan op een netwerk in de Middellandse Zee vanuit Syrië. Voor hetzelfde geld kan dus ook via Israël de Mare Nostrum gekozen.

De bron van alle ellende is een betwist gasveld. Een gasveld dat Saudi-Arabië, Qatar en Iran mekaar jarenlang betwistten. Het is dusver het grootste gasveld ter wereld. De Verenigde Staten poogden op alle mogelijke manieren al decennia om het ontginnen door de Iraniërs te bemoeilijken. Maar Teheran heeft wel ervaring met gasvelden en de Arabieren niet. Pijplijnen drukken de prijs van de levering van het gas aan Europa dat de grootste afnemer van aardgas is

Figuur 3 Europese aardgasconsumptie

 

Figuur 4 consumptie aardgas (https://www.indexmundi.com/g/r.aspx?v=137&l=nl)

Figuur 5 Productie van energie in EU-28 in 2015 (% van totaal gebaseerd op tonnen olie als equivalent  YB17 Bron: Eurostat

De geopolitieke impact van de controle over die gaspijplijnen is dus overduidelijk. Twee spelers namelijk de Verenigde Staten en Rusland traden naar voor. De VS staat aan de kant van Qatar dat niet toevallig een Amerikaanse militaire basis huisvest. Wie de gaskraan naar Oekraïne in gedachte houdt zal beseffen dat Rusland afhankelijk is van gas voor haar Europese politiek.

NAVO-bondgenoot Turkije daarentegen staat met de rug tegen de muur. Ofwel gaat het in de slag met het Russische kamp, ofwel loopt het de pijplijn uit Iran mis en voor die pijplijn uit Qatar telt Turkije al niet meer mee. Bovendien mist Turkije zo de kans om onafhankelijk te zijn van Russisch gas. Samengevat: Poetin heeft Erdogan waar ie wil.

Syrië daarentegen is een trouwe bondgenoot van Moskou en een grote afnemer van wapens uit Rusland. Tartus, de enige militaire Russische haven buiten Rusland ligt in Syrië, al noemt Rusland het een Пункт материально-технического обеспечения en geen marinebasis. De toegang tot de zee is een historisch probleem dat reeds onder Peter de Grote en ten tijde van de Sovjetunie speelde.

De geopolitieke motieven van Saudi-Arabië zijn vooral het ondermijnen van de entente tussen Rusland, Iran en Syrië. Het is enerzijds een religieus fanatisme van soennieten jegens andere strekkingen zoals de sjiieten en Alevieten. Anderzijds is het ook een economische oorlog omwille van de eigen geologische grondstoffen. Bovendien drijft de oorlog in de regio de prijzen van aardolie de hoogte in. Zakenblad Forbes drukte in 2017 reeds “Saudi Arabia and Iran are moving closer to a direct military confrontation that has the potential to disrupt Middle East oil supplies and push crude oil prices back towards the $60, even $100, level.”[ii] Ook het gerenommeerde blad Foreign Affairs wijdde reeds een stuk aan het probleem.[iii]. Steeds meer opiniestukken verschijnen, maar ze halen zelden de algemene pers.[iv] Omdat ze steeds uit de hoek van extreemlinks en milieufanatici komen. De strijd tegen fossiele brandstoffen lijkt vaak belangrijker dan de waarheid.

Wat is er dus aan van die pijplijnistan-theorie?

Wat betreft de relatie tussen Iran en Saudi-Arabië geeft de BBC een mooie uitleg.[v]

Figuur 6 allianties volgens de BBC

Iran is op alle vlakken de militaire en technologische meerdere van de Saudi’s, maar haar luchtmacht is verouderd. De Saudi’s daarentegen zijn de grootste afnemer van wapens ter wereld en een goede klant van de Amerikaanse en Britse fabrikanten van raketten en vliegtuigen.[vi]

 

 

De pijplijntheorie is met andere woorden aantrekkelijk, maar olieproducenten en oliespeculanten verdienen aan oorlog in de regio. De motieven van de Russen zouden uitsluitend geopolitiek zijn alhoewel de macht over Turkije afhankelijk is van het Russische gas. Turkije heeft inderdaad enkel te winnen bij de pijplijn vanuit Iran, maar het Turkse regime voert tevens een vuile oorlog tegen het Koerdische volk en haar rebellenorganisaties. Iran voert 40% van haar ruwe olie uit naar Europa.[vii] Het regime in Iran heeft evenmin belang bij meer Koerdische autonomie of een olierijke Koerdische staat aan haar grenzen. De Koerden zijn overigens eveneens een minderheid in Iran en op hulp van de indoeuropese stamgenoten (de Perzen zijn net als de Koerden geen Arabieren of Turken, maar indoeuropese volkeren). De sancties tegen het Poetin-regime hebben trouwens wat betreft gasverkopen ook gevolgen.[viii] De Russen proberen steeds meer gas te exporteren naar het oosten in plaats van het westen. Op 15 april 2018 kondigde het Iraanse persagentschap INRA aan dat de regering in Oman een deal sloot over gasleveringen:  “Iranian Minister of Petroleum Bijan Zangeneh says Tehran and Muscat will finalize a gas deal by the end of June 2018.”.[ix] Vooral het laatste zinnetje in het persbericht was veelzeggend: “The gas transfer capacity of the pipeline will be 1.5 billion cubic feet per day. A part of the capacity will be used for LNG production and the remaining gas will be used for futures markets in Persian Gulf states.”

Kortom geopolitieke redenen spelen bij elke oorlog een belang en de motieven van elke partij en haar geallieerden. De opening van de Saudi’s naar Israël toe laat vermoeden dat de gaspijplijn desnoods via Haïfa zal gaan vanuit Jordanië en dat de gasexport de hoofdreden van de oorlog blijft, maar ook bij Rusland, Iran en Turkije kan gas als een belangrijk element meespelen. Doch durven beweren dat de allianties zuiver en alleen volgens de loop van strategische gaspijpleidingen zouden gesloten worden is onzin. Het sektarisch element is bij de Saudi’s duidelijk aanwezig. De rivaliteit tussen Iran en Saudi-Arabië stamt van lang voor de plannen voor de gaspijplijnen, zelfs van voor de exploratie van het immense gasveld. Men vergete bijvoorbeeld niet dat Saudi-Arabië de gemene aanvalsoorlog van Irak tegen Iran steunde in de jaren 1980. Dat de Saudi’s duidelijk belang hebben bij onrustige energiemarkten en oplopende olieprijzen spreekt voor zich. Maar ook Iran zou hier garen bij spinnen, ware het niet dat de export door internationale sancties beperkt werd. De echte reden waarom de huidige Amerikaanse president de sancties tegen Iran wil opnieuw invoeren kan meer met de olieprijs te maken hebben dan met een onsympathiek regime in Teheran.

Figuur 7 Tomahawk kruisraket foto: Raytheon

Het is met de vraag hoeveel een kruisraket (Tomahawk van Raytheon) kost. Toen ik over de aanval op Syrië hoorde moest ik meteen denken: wat kost het de Franse, Britten en Amerikanen om 120 kruisraketten op lege gebouwen te gooien? Het antwoord bleek 1 miljoen dollar per stuk. Dus 120 miljoen dollar zonder onkosten. Reken dus maar 120 miljoen euro om het Syrische regime en de Russen een schot voor de boeg te geven. Een schot dat tactisch, noch strategisch iets uithaalt. Dat geen burgers helpt tegen chemische wapens en dat de belastingbetalers dus 120 miljoen kost om het ego van en president te strelen. Geopolitiek is geen boekhouden en nog minder een rationele exercitie.

Die irrationaliteit duikt overal op. Helaas speelt ook hier weer dat de vijanden van mijn vijanden plots mijn vrienden worden. De vraag of de Pijplijnistan-theorie klopt is echter dezelfde of Pijplijnistan het gevolg van geopolitieke handeltjes blijkt. De analyse blijft dus aantrekkelijk en zelfs plausibel, maar het complete spiegelbeeld is dat eveneens. Oorzaak en gevolg zijn perfect inwisselbaar. De klassieke kip-of-ei-discussie. Hoewel er niks gaat boven een briljante samenzweringstheorie - zelfs op NPO 1- mag de lezer of luisteraar nooit vergeten dat de waarheid altijd ingewikkelder ligt.


[i] http://www.dewereldmorgen.be/artikel/2016/08/23/oorlog-om-een-gaspijplijn-zo-heeft-u-het-syrische-conflict-nog-niet-bekeken

[ii] https://www.forbes.com/sites/panosmourdoukoutas/2017/06/25/the-coming-war-between-saudi-arabia-and-iran-will-make-american-frackers-very-rich/

[iii] http://www.iene.eu/saudi-arabias-failed-oil-war-p3381.html

https://www.foreignaffairs.com/articles/saudi-arabia/2017-03-13/saudi-arabias-failed-oil-war

[iv] Zoals bijvoorbeeld van antiglobalisten zoals F. William Engdahl. Een enggeestig figuur die over allerhande de meest waanzinnige samenzweringstheorie ontwikkelt.

https://www.globalresearch.ca/the-secret-stupid-saudi-us-deal-on-syria/5410130

[v] http://www.bbc.com/news/world-middle-east-42008809

[vi] https://www.theguardian.com/business/2018/mar/09/uk-typhoon-jet-deal-saudi-arabia-bae-systems

https://www.defensenews.com/global/europe/2018/03/09/saudi-arabia-pens-deal-with-uk-to-buy-48-typhoons/

https://www.reuters.com/article/us-britain-saudi-bae-systems/britain-to-finalize-typhoon-plane-order-talks-with-saudi-idUSKCN1GL26D

[viii] https://asia.nikkei.com/Economy/Russia-seeks-gas-buyers-in-South-Asia-as-sanctions-bite

[ix] https://oglinks.news/article/6f306d/muscat-to-close-gas-deal-by-iran?t=All+Headlines&fieldname=presetid&fieldvalue=13