Geslachtshormonen sleutel voor oplossing migraine

Civis Mundi Digitaal #60

Focus: Orkaan in je hoofd

Uitzending: donderdag 10 mei 2018, 21.25 uur op NPO 2

Migraine is een van de meest invaliderende ziekten wereldwijd. Het komt veel vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. In Focus onderzoeken Elisabeth van Nimwegen en Diederik Jekel hoe dat kan. Ze komen erachter dat vrouwelijke geslachtshormonen een grote rol spelen bij het ontstaan van een migraineaanval en dat geldt ook voor mannen. Uit nieuw onderzoek blijkt dat mannen met migraine hormonaal gezien vrouwelijker zijn dan mannen zonder migraine. Zijn hormonen de sleutel naar een wereld zonder migraine?

Een ritmisch pokende ijspriem achter je oog, rammende bakstenen onder je schedel, een orkaan in je hoofd. Geen enkel geluid aankunnen en kotsend in bed blijven liggen tot de storm is gaan liggen. Elisabeth van Nimwegen schrikt van de verhalen van haar goede vriendin Mariëtte Baarda, die een paar dagen per week uitgeschakeld is door migraine.

Wat er in het hoofd gebeurt tijdens een aanval, hebben wetenschappers weten te ontrafelen. Maar wát zo’n aanval veroorzaakt is nog steeds niet bekend. En dat terwijl migraine dagelijks 70.000 Nederlanders treft. Er zijn sterke aanwijzingen dat hormonen een grote invloed hebben op het ontstaan van een aanval. Migraine treft vanaf de pubertijd drie keer meer vrouwen dan mannen. Rondom de menstruatie zijn de aanvallen het heftigst. Tijdens de overgang worden de aanvallen vaak erger en na de overgang verdwijnen ze vaak.

Dat vrouwelijke hormonen een grote rol spelen bij migraine is al jaren glashelder, maar welke rol precies, blijft onduidelijk. De onderzoekswereld was een mannenwereld, blakend van het testosteron. Onderzoek werd vooral uitgevoerd op mannelijke proefpersonen en -dieren.

Concrete aanwijzingen naar de invloed van vrouwelijk oestrogeen zie je zo gemakkelijk over het hoofd.

Volgens migraineprofessor Michel Ferrari komt er in het najaar een nieuw medicijn op de markt dat een migraineaanval voorkomt bij zo’n veertig procent van de patiënten. Veelbelovend, maar werkt niet op hormonen. Waarom niet, als bekend is dat hormoonschommelingen invloed hebben op het ontstaan van een aanval?

Daar komt verandering in. Farmacoloog Antoinette Maassen van den Brink en neuroloog Gisela Terwindt starten een onderzoek naar het effect van hormonen op migraine. Zij kwamen er ook achter dat mannen met migraine hormonaal gezien vrouwelijker zijn dan mannen zonder migraine. Zo zouden geslachtshormonen de sleutel naar een wereld zonder migraine kunnen zijn. Helpt het om de anticonceptiepil te slikken? Maassen van den Brink en Terwindt hopen uiteindelijk de weg te vinden naar een oplossing voor de invaliderende aandoening.

Diederik Jekel ontmoet Ineke Klinge, expert op het gebied van gender in de geneeskunde. Zij helpt onderzoekers om bij élk onderzoek na te denken over sekseverschillen: “Pas dan doe je goed onderzoek”. Veel medicijnen zijn alleen op mannen getest, waardoor vrouwen ernstige bijwerkingen krijgen. Maar testen op vrouwen kan ook gevaar opleveren, zo blijkt uit het softenondrama. Het medicijn softenon werd voorgeschreven aan zwangere vrouwen tegen ochtendmisselijkheid, maar leidde tot de geboorte van misvormde kinderen. Gelukkig worden er momenteel grote stappen gezet om in het onderzoek rekening te houden met de verschillen tussen mannen en vrouwen. Hadden we migraine, maar ook reuma of hart- en vaatziekten, beter kunnen behandelen als we eerder onderzoek deden naar beide geslachten?