Brazilië: van kwaad tot erger

Civis Mundi Digitaal #61

door Jan de Boer

Oud-politieagenten en militairen op crimineel pad

Mijn goede vriend François woont in Rio de Janeiro, is schrijver van Russische origine, werkt nu voor een grote uitgeverij aan een nieuwe vertaling van de befaamde roman " Oorlog en Vrede" van Lev Tolstoj. "In Rio de Janeiro is er geen sprake van vrede ", liet hij mij cynisch weten," hier heerst het geweld van goed georganiseerde groepen criminelen, vaak samengesteld uit oud-politieagenten en militairen, die onder het mom van het verzekeren van de veiligheid van de burgers, terreur zaaien en bedrijven en personen afpersen in met name de voorsteden". Zich beklagen bij de autoriteiten? " Veel te gevaarlijk " laat François mij weten, " Deze criminele groepen hebben goede banden met de vaak corrupte politie en infiltreren in de hoogste kringen van de lokale overheden ". En hij vervolgt: " Op twee uur van de stranden van Copacabana, lijkt het dagelijkse leven van de stad Seropedica op een slechte film met zijn schietpartijen, zijn afrekeningen, zijn spoorloos verdwenen mensen en zijn doden als voorbeeld voor anderen. In deze regio waar gemiddeld 15 moorden per dag worden gepleegd, worden de lijken niet teruggevonden: zij worden aan varkens gevoerd of verbrand. Ook hier spelen de criminele groepen uit Rio de Janeiro de baas en handelen in alles behalve in drugs, maar dat verhindert hun niet om verdragen met de drugsbaronnen te sluiten en hun gebieden te " verhuren" voor de verkoop van cocaïne".

Staat meer onderdrukker dan beschermer

Na de moord op het populaire gemeenteraadslid van Rio de Janeiro en bekend strijdster voor de mensenrechten Marielle Franco wordt er nu eindelijk tegen deze criminele groepen opgetreden, maar ze zijn er in feite nog steeds heer en meester. In een land waar iedere 9 minuten iemand vermoord wordt, is het leven van politici zeer ongewis. Tussen 1998 en 2016 zijn bij politieke campagnes 79 kandidaten vermoord. " Rio de Janeiro, is een stad van niet te beschrijven ongelijkheden. In het aan het buitenland en aan toeristen verkochte Rio de Janeiro met zijn stranden en zijn bourgeoisie, leeft 80 procent van de bevolking in bittere armoede. De Staat, meer onderdrukker dan beschermer, heeft het altijd af laten weten. De criminele groepen floreren dankzij deze ondraaglijke ongelijkheid" zegt Marcelo Freixo, die de parlementaire commissie over deze criminele groepen voorzat en onder voortdurende bescherming moet leven. De criminele groepen hebben 400.000 Braziliaanse reals (ongeveer 80.000 euro) toegezegd aan de persoon die hem een kop kleiner maakt. "In ons rapport hebben wij 58 voorstellen geformuleerd om een einde aan deze groepen te maken. Vrijwel geen enkel voorstel is in daadwerkelijk beleid omgezet…"

Toekomst zeer somber, ongeacht uitkomst presidentsverkiezingen

Nu de presidentsverkiezingen naderen, krijgt het geweld een steeds meer ideologisch karakter. En wat choqueert is de afwezigheid van een unanieme en directe veroordeling daarvan door politici waarvan men toch mag verwachten dat ze de democratische waarden van de republiek verdedigen. De kogels die de campagnebus van de linkse oud-president Lula, veroordeeld wegens corruptie en veroordeeld tot gevangenisstraf, doorboorden zijn nauwelijks becommentarieerd. De leider van extreem-rechts, Jair Bolsonaro, suggereerde dat de politieke partij van Lulu (PT) zelf de kogels had afgevuurd om zijn tegenstanders in diskrediet te brengen. Een duidelijk teken van een vreesaanjagende radicalisering binnen de Braziliaanse samenleving door de desillusies en de verbittering van een deel van de bevolking over tien jaar bewind van de partij van Lula (PT) die weliswaar tientallen miljoenen Brazilianen uit de ergste armoede haalde maar er niet in geslaagd is een fatsoenlijke verzorgingsstaat op te bouwen.

Deze woede is langzamerhand veranderd in een regelrechte haat gevoed door corruptieschandalen bij de PT en de irritatie van de bourgeoisie die de lagere sociale klassen hun rijkdom zagen delen: de "armen" kwamen in "hun " winkels, reden over "hun " autoroutes met op krediet gekochte auto’s. En dat volgens de socioloog Gilberto Freyre in een samenleving nog altijd gekenmerkt door de verhouding meester-slaaf. De door de straat geëiste afzetting van de opvolgster van Lula, Dima Roussef, in 2016 had de geesten kunnen kalmeren als haar opvolger de rechtse Michel Terner het land niet weg had laten zakken in een ware politieke, economische en ethische chaos. Een deel van de gedemoraliseerde bevolking vraagt nu met het failliet van de traditionele politieke partijen om een militaire ingreep om president Terner af te zetten. Dat geeft nu vrij baan aan de na Lula tweede belangrijkste kandidaat voor het presidentschap van Brazilië: Jaïr Bolsanoro,de intolerante leider van extreem-rechts, oud-militair en vurig bewonderaar van de dictatuur (1964- 1985), verdediger van de doodstraf, van een ultra-liberale economie en - als opportunistisch bekeerd evangelist - tegenstander van abortus, euthanasie en homo’s in het algemeen Deze kandidaat wordt steeds populairder bij kiezers die woedend zijn over de blijvende populariteit van Lula en opgezweept worden door een haat tegen links dat zegt ten onrechte vervolgd te worden door justitie, de media en de oppositie: een openlijke en harde strijd volgens links van "hen tegen ons".

Ongeacht het resultaat van de komende presidentsverkiezingen ziet de toekomst van het tot op het bot verdeelde Brazilië er zeer somber uit.