Het schandaal van het Franse gevangeniswezen

Civis Mundi Digitaal #66

door Jan de Boer

In Nederland daalt volgens officiële gegevens de misdaad, gevangenisstraffen worden voor een deel vervangen door boetes, taakstraffen en vrijheidsstraffen thuis gecontroleerd door elektronica. Ook zijn de laatste jaren gevangeniscellen klaargemaakt voor twee veroordeelden: een maatregel die wat mij betreft niet in het belang is van de privacy van de veroordeelden. Maar hoe dan ook er is door dit gewijzigde, ook uit een oogpunt van reclassering verstandige justitiële beleid een overschot aan gevangeniscellen in Nederland met als gevolg sluiting van gevangenissen.

Dat ligt in Frankrijk wel even anders. Op 1 juli van dit jaar zaten er 70710 veroordeelden in de Franse gevangenissen, dat is 48 procent meer dan in 2001. Deze groei heeft niets te maken met demografische ontwikkelingen of een verandering van de misdaad. Ondanks door veel politici de justitie aangewreven " laksheid" is de Franse justitie in de door haar uitgedeelde straffen nog nooit zo streng geweest. Het leidt hier tot mensonwaardige toestanden in de gevangenissen waarvan ook een aantal zeer oud, volkomen uit de tijd en slecht onderhouden is, die ook in alle opzichten strijdig zijn met de aan de gevangenissen opgedragen reclasseringsdoelen. Liefst 60 procent van de veroordeelden verblijft in een gevangenis die met 120 procent zijn opname capaciteit overschrijdt, en 30 procent van deze veroordeelden zitten opgesloten in gevangenissen waarvan de capaciteit met 150 procent of meer wordt overschreden. In kleine cellen met matrassen op de grond zijn zo vaak drie personen opgesloten...

In januari dit jaar werd het gevangeniswezen hier opgeschrikt door een algemene proteststaking zonder weerga in de laatste 25 jaar, die bij de Franse bevolking even begrip bracht voor het ondankbare en zware werk van de gevangenbewaarders dat dagelijks bepaald wordt door de overbevolking in de gevangenissen. Daarna werd het weer stil...

Op 6 maart van dit jaar ontvouwde president Macron in een uitgebreid betoog een humanistische visie op het werk van de justitie en het gevangeniswezen. Met minder korte gevangenisstraffen en een meer haast automatische opsluiting voor veroordeelden tot meer dan tot twaalf maanden zonder aftrek, zou hij voor het werk van justitie meer begrip willen kweken. En met alternatieven voor gevangenisstraf zou hij de zin en de doeltreffendheid van straffen willen verbeteren. Hij eindigde zijn betoog met de aankondiging van een nieuwe judiciële politiek die "verscheidene duizenden personen voor wie de gevangenis geen enkele nut heeft en zelfs contraproductief is, uit de gevangenis houdt". In werkelijkheid vindt in ieder geval nu nog het tegenovergestelde plaats.

In het huis van bewaring van Fleury-Mérogis bij Parijs, de grootste gevangenis van Europa, hebben sinds het begin van dit jaar al 11 gevangenen zelfmoord gepleegd, dat is meer dan het aantal zelfmoorden in 2016 en 2017 samen. Het aantal zelfmoorden in de gevangenis is ondanks de controle van gevangenbewaarders zeven keer zo veel als in de vrije samenleving. En wat moet in zulke overbevolkte gevangenissen een jonge man veroordeeld tot drie maanden wegens "herhaald reizen zonder te betalen" of een man met een gezin veroordeeld tot twee maanden opsluiting voor "het besturen van een auto zonder verzekerd te zijn" doen? Hun zelfmoord is zeker niet eenvoudig te verklaren, maar hoe kan een gevangenisstraf in zulke gevallen een gepast antwoord zijn?

De gevangenis is een te armzalig antwoord voor ingewikkelde situaties en maar al te vaak hier een gemakkelijke oplossing. Volkomen legitiem vragen burgers veiligheid en de achtereenvolgende regeringen in Frankrijk geven op deze manier signalen voor hun veiligheid af bij gebrek aan het kunnen garanderen van een werkelijke veiligheid. Ook Macron ontsnapt niet aan deze ambiguïteit. Hij heeft aangekondigd 7000 extra plaatsen in gevangenissen in de komende vier jaar te willen creëren en de rechtsspraak te hervormen met als doel het aantal gevangenen met 8000 te verminderen. Er zijn nogal wat ingewijden die vrezen dat meer extra plaatsen in de praktijk zoals altijd meer gevangenen betekent. Wie zal het zeggen? Over het wetsvoorstel dat duidelijkheid over de programmering van Justitie moet geven, wordt op zijn vroegst in begin 2019 gestemd. En dan nog: gezien de kosten heeft het gevangeniswezen nooit een prioriteit gehad. In afwachting daarvan verandert er niets in de gevangenissen, die een " vernedering voor de Republiek zijn" aldus een uitspraak van de senaat in...juni 2000. Niet voor niets wordt Frankrijk jaar op jaar door Europa veroordeeld voor de haast middeleeuwse toestanden in de Franse gevangenissen.