Het grote misverstand rond het begrip "energie-overgang"

Civis Mundi Digitaal #71

door Jan de Boer

Het laatste rapport van de "Intergovernmental Panel on Climate Change" (IPPC) heeft op basis van de historie van de opeenvolgende energie-overgangen de mogelijkheid bekeken om met een overgang naar duurzame energie de opwarming van de aarde tot 1, 5 tot 2 graden te beperken. Hun optimisme is gematigd maar het rapport bevestigt toch dat "deze systematische overgangen zonder uitzondering plaats vonden op grote schaal, maar niet altijd met dezelfde snelheid". Helaas is hier sprake van een groot misverstand als het IPPC spreekt over "overgangen". Voor mij onvoorstelbaar dat deze groep experts er zich geen rekenschap van heeft gegeven dat hetgeen historici bestuderen in feite de "toegevoegde energiebronnen" zijn en geen "overgangen". Voorbeeld: de gasverlichting heeft niet de kaarsen doen verdwijnen en de stoommachine evenmin de spierkracht. Integendeel: in de XIX eeuw nam de productie van kaarsen een enorme omvang en er waren nog nooit zoveel paarden als rond 1900. Zelfs in de ijzer- en staalindustrie waar al vroeg steenkool werd gebruikt, werd tot 1860 in Frankrijk en tot de 20ste eeuw in Zweden het meest hout als brandstof gebruikt, laat mij de wetenschapper Jean-Baptiste Fressoz weten.

In de loop der historie ging men niet eenvoudig over van hout op steenkool, daarna van steenkool op olie, en vervolgens van olie op atoomenergie. In de loop van de 20ste eeuw mag er ten opzichte van olie minder steenkool verstookt zijn, maar het gebruik van steenkool stijgt nog steeds en er is nog nooit zoveel steenkool verbrand als in 2017. Op dit moment hebben atoomenergie en duurzame energie slechts een heel klein beetje toegevoegd aan onze energiemix die grotendeels op steenkool berust. Volgens de statistieken van British Petroleum namen de fossiele brandstoffen (steenkool, olie, gas) 87 procent van de in 1980 gebruikte energie voor hun rekening, nu 86 procent.

De uitdrukking "energie overgang" is een bron van verwarring en dat komt wellicht door haar geschiedenis. De oorsprong van deze uitdrukking heeft niets te maken met klimatologische of ecologische doelen. In de jaren 1970 werden de Verenigde Staten getroffen door het schokeffect van twee oliecrises, die een werkelijk nationaal angstgevoel teweegbrachten. Op 15 juli 1979 hield president Jimmy Carter voor een tv-publiek van 65 miljoen Amerikanen een befaamde toespraak met als centraal idee dat de energiecrisis wellicht niet overwonnen kon worden zonder een diepe verandering van de Amerikaanse samenleving. De Verenigde Staten zouden het consumentisme af moeten zweren om de burgerlijke en christelijke deugden weer in ere te herstellen. In deze context werd de uitdrukking "energie-overgang" gepromoot door machtige instituties als het Amerikaanse Bureau voor Energieplanning, de Europese Economische Gemeenschap, etc. en dankbaar overgenomen door de industriëlen om de veel sterkere angstgevoelens bij het gebruik van uitdrukkingen als "energiecrisis" weg te nemen. In het midden van de jaren 1970 wekte "overgang" in plaats van "crisis" heel wat minder angst voor de toekomst op; omdat "overgang" gekoppeld werd aan rationele planning en beheer.

"Woorden zijn vaak valstrikken. Het nu gebruiken van "energie-overgang" in de geschiedenis verhindert ons het hardnekkige voortbestaan van oude systemen te zien," zegt Jean-Baptiste Fressoz, "Toegepast op de huidige klimatologische uitdaging onderschat deze uitdrukking volledig de gigantische verandering die doorgevoerd moet worden om de opwarming van het klimaat niet verder te laten gaan dan 1, 5 graad in 2100”. Inderdaad, want deze keer gaat het niet voor de zoveelste keer om een toevoeging van een energiebron, maar om het absoluut en snel moeten elimineren van de 85 procent van onze energiemix die geleverd wordt door steenkool, olie en gas.

Dat kost niet alleen zeer grote offers van iedereen, maar is zeker ook niet te verwezenlijken met onze op productiegeweld en oneindige groei gebaseerde economie, waar onze beschaving aan verslaafd is. De opwarming van de aarde gaat zo onverstoorbaar en versneld door met alle klimatologische catastrofes van dien.