Spanje en Catalonië een jaar later

Civis Mundi Digitaal #71

door Jan de Boer

Een jaar geleden riep het parlement van Catalonië de republiek uit met 70 stemmen van de partijen die de onafhankelijkheid van Catalonië nastreven, 10 stemmen tegen en 2 blanco. De tegenstanders van onafhankelijkheid, goed voor 53 stemmen, waren uit protest tegen de gang van zaken voor de stemming plaats vond, vertrokken. Deze onafhankelijkheidsverklaring werd ingegeven door een door de voorstanders van onafhankelijkheid georganiseerd illegaal referendum dat door de tegenstanders werd geboycot en dat zich dus uitsprak voor een onafhankelijk Catalonië. Daarbij is het goed te weten dat de voorstanders van onafhankelijkheid deze door hun georganiseerde stemming in het Catalaanse parlement wonnen dankzij het verkiezingssysteem in Catalonië, terwijl daarentegen een nipte meerderheid van de bevolking tegen onafhankelijkheid is.

Overigens was de net uitgeroepen Republiek Catalonië een doodgeboren kindje, want de voorzitter van het Catalaanse parlement trok na 17 dagen de onafhankelijkheidsverklaring in, wilde vooralsnog met de Spaanse regering een akkoord bereiken over een officieel te houden referendum over wel of geen onafhankelijkheid. Dat is er niet van gekomen, de Spaanse regering nam tijdelijk op basis van de grondwet het bestuur van Catalonië over dat nu overigens weer een president heeft van de grootste onafhankelijkheidspartij. De president van het Catalaanse parlement Puigdemont vluchtte met een aantal van zijn partijgenoten naar België en de leiders van de andere veel grotere onafhankelijkheidspartij werden gearresteerd en uit preventieve overwegingen gevangengezet in afwachting van een proces wegens rebellie. Sindsdien is er sprake van een patstelling - de onafhankelijkheidspartijen vormen overigens geen eenheid meer – die de nieuwgekozen premier van Spanje, de socialist Sanchez hoopt te doorbreken met voorstellen voor een nog grotere autonomie voor Catalonië binnen Spanje. We mogen hopen dat hij daarmee succes zal hebben, want Catalonië is tot op het bot verdeeld en demagogie van de onafhankelijkheidspartijen heeft een deel van hun met name jonge achterban gevaarlijk geradicaliseerd.

Tot zover in heel grote lijnen de geschiedenis van het conflict Spanje – Catalonië, waarbij ik graag een paar kanttekeningen plaats.

De zeer democratische Spaanse grondwet van 1978, bevochten na de dictatuur van Franco, voorziet niet in de zelfbeschikking van de regio’s. De grondwet, een indertijd gesloten verbond van alle Spaanse regio’s, accepteert de sterke eigen identiteit van Catalonië en Baskenland met als tegenhanger dat deze regio’s deel uit blijven maken van de eenheid van Spanje. De organisatie van een illegaal referendum voor onafhankelijkheid en het eenzijdig uitroepen van onafhankelijkheid is derhalve een ernstig misdrijf, waar de Spaanse justitie op basis van de grondwet heeft gereageerd. Voorstanders van Catalaanse onafhankelijkheid, gesteund door (min of meer) separatistische bewegingen in het buitenland zoals de Fryske Nasjoale Partij in Friesland, schreeuwen moord en brand over de in hun ogen door de toenmalige rechtse Spaanse regering gemanipuleerde rechterlijke macht. Daar wil ik het volgende over opmerken. De Spaanse justitie is buitengewoon onafhankelijk, dat is goed in de grondwet geregeld en zij laat zich niet manipuleren. Voorbeelden: de schoonzoon van koning Juan Carlos veroordeeld wegens oplichting zit in de gevangenis evenals sinds kort een oud-directeur van het IMF (het Internationaal Monetair Fonds). De rechtse politieke partij PP verloor de regeringsmacht door een rechterlijke beslissing inzake illegale financiering van deze partij, etc. etc. Iedereen die de grondwet en de daarvan afgeleide wetgeving overtreedt, weet in Spanje wat hem of haar te wachten staat.

In de grondwet is een grote autonomie voor Catalonië binnen het Spaanse koninkrijk geregeld via het "Estatut". De plaats van de Catalaanse taal in het onderwijs en het dagelijkse leven is goed geregeld en de bevoegdheden van het Catalaanse parlement op bijvoorbeeld het gebied van de gezondheidszorg, het onderwijs en de veiligheid zijn groter dan in welke andere Europese regio ook. Spanje beleeft sinds 40 jaar zijn gelukkigste periode van de laatste drie eeuwen. Het land heeft het terrorisme in Baskenland weerstaan en heeft mee door zijn integratie in de Europese Unie na het fascistisch regime van Franco een zeer geslaagde overgang naar een werkelijke democratie mee gemaakt. Natuurlijk is er in de loop van de geschiedenis een Catalaanse identiteit ontstaan die niemand betwist. De kracht van Catalonië is mijns inziens het hebben van drie identiteiten: een krachtige Catalaanse identiteit, een Spaanse identiteit waarmee Catalonië via het Castiliaans zich kan richten tot een 500 miljoen Castiliaans sprekende mensen elders in de wereld, en een sterke Europese identiteit. Spanje is een van de meest Europees gezinde landen en strijdt als zodanig mee tegen vijandig Europees populisme en nationalisme. Laten de onafhankelijkheidspartijen in Catalonië zich daarvan goed bewust worden. Je mag hopen dat de Catalaanse onafhankelijkheidspartijen de uitgestoken hand van de huidige Spaanse premier Sanchez pakken en wellicht gezamenlijk mee een oplossing vinden in een federaal Spanje. Dat vereist een herziening van de grondwet waar alle regio’s van Spanje bij betrokken zijn en dat kost tijd, veel tijd. Maar vooral streven naar een Catalaanse onafhankelijkheid om niet meer mee te hoeven betalen voor arme Spaanse regio’s, lijkt mij geen goed argument.