Overlevingsvermogen Europese Unie als basis voor haar toekomstige legitimiteit

Civis Mundi Digitaal #73

door Wim Couwenberg

Dit boekje is een fraai voorbeeld van het tastenderwijze peilen van de loop der geschiedenis, i.c. de geschiedenis van de Europese Unie. De auteur is een bekende denker over politieke ontwikkelingen en democratiseringsprocessen. Hij is hoofd van het Centre for Liberal Strategies in Sofia, en medeoprichter van de pan-Europese denktank European Council for Foreign Relations.

Het punt dat de auteur in dit boekje wil maken, is dat de Europese Unie het op dit moment nog heel zwaar heeft, verscheurd als ze wordt door talloze crises, die ten koste gaan van het vertrouwen in een toekomst van het Europese project. Maar toch biedt 2017 – het jaar van schrijven van dit boekje – paradoxaal genoeg weer wat meer hoop. Niemand had gerekend op de uitslagen van het Brexit-referendum en de Amerikaanse presidentsverkiezingen. De schok die beide gebeurtenissen veroorzaakt, heeft ons erop gewezen dat we de wereld toch niet zo goed begrijpen als we gedacht hebben. Het gevolg is dat we sinds 2017 te maken hebben met een totaal andere dynamiek. Niet alleen zijn we ons er nu van bewust dat het ondenkbare kan gebeuren, we verwachten het zelfs. En hoewel de populistische partijen het vast goed zullen doen, zullen ze niet overal de grote winnaars zijn. Na de Brexit is het aantal mensen in de grote EU-landen dat wil dat hun land de EU verlaat juist afgenomen. Het is goed mogelijk dat het Europese publiek weer meer vertrouwen krijgt in de EU, niet omdat die beter is geworden, maar gewoon omdat ze erin geslaagd is te overleven. Feit is dat verschillende crises van de Unie bijgedragen hebben tot het besef dat wij Europeanen allen deel uitmaken van dezelfde politieke gemeenschap, veel sterker dan welk beleid van Brussel dan ook ter bevordering van de samenhang. In reactie op de Eurocrisis, het vluchtelingenvraagstuk en de toenemende dreiging van terrorisme zijn we beter geïntegreerd geraakt dan ooit tevoren. Althans, op het gebied van economie en veiligheid.

Nader onderzoek naar de geschiedenis van de politieke desintegratie leert ons dat de kunst van het overleven er een is van voortdurende improvisatie. Flexibiliteit en niet rigiditeit zou Europa wel eens kunnen gaan redden. Het is minder belangrijk voor Europese leiders om te weten waarom het Habsburgse Rijk in 1918 ineenstortte dan te weten waarom het niet veel eerder uiteengevallen is, bijvoorbeeld in 1848, 1867, of bij een groot aantal andere gelegenheden. In plaats van het overleven van de EU te verzekeren door haar meer legitimiteit te verlenen, is misschien juist het aantonen van het overlevingsvermogen van de EU de beste basis voor haar toekomstige legitimiteit.