Werd toezicht op gevangenissen politieke zelfbediening?

Civis Mundi Digitaal #79

door Lode Goukens

De Belgische gevangenissen zijn verouderd. De omstandigheden lamentabel en de veroordelingen door internationale instellingen hieromtrent zijn veelvuldig. Om de Commissie van Toezicht bij de gevangenissen in België te hervormen besloot de wetgever deze bevoegdheid weg te halen bij de FOD Justitie en dus de facto af te nemen van het kabinet van de minister van Justitie.

Alle leden van die oude commissies waren vrijwilligers. Op 31 december 2018 telden de 31 commissies van toezicht 282 vrijwilligers (258 leden en 24 secretarissen). Voortaan zou de Kamer van Volksvertegenwoordigers een Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen organiseren met bezoldigde leden. Die bezoldiging zou de onafhankelijkheid ten goede komen. In september 2018 verscheen een oproeping voor kandidaturen in het Belgisch Staatsblad. Naast advocaten, magistraten en artsen (die een quotum uitmaken) konden ook gewone burgers kandideren. De eerste toepassing van deze nieuwe aanpak leverde een op zijn minst vreemde vertoning op. Op 7 februari 2019 stemde de Kamer over de kandidaturen en stelde de effectieve leden aan.

Het aantal geheime stemmen in de Kamer was 124, waarvan 3 blanco of ongeldig en 121 geldig. De tweederdemeerderheid was 81. Aan die stemming ging een stemming over de individuele kandidaten vooraf. De Nederlandstalige kandidaten die verkozen werden met tweederdemeerderheid waren Valérie Arickx (116 stemmen), Tony Van Parys (111 stemmen), Tony Vermeulen (112 stemmen), David Baele (113 stemmen), Ralf Bas (116 stemmen) en Walter Thiery (115 stemmen). Alle andere kandidaten op één of twee na die 1 of 2 stemmen ontvingen kregen 0 stemmen. Dit stemverloop lijkt op zijn minst merkwaardig. Dergelijke unanimiteit lijkt op zijn minst uitzonderlijk. Uiteraard werd alles netjes van tevoren door het partijbesturen geïnstrueerd. Waarom dan die hele procedure? Als een soort ritueel?

Ondergetekende kandideerde om het systeem eens te testen en van binnenuit waar te nemen en uiteraard om er een stukje over te schrijven. Een soort participerende journalistiek. De functie op zich leek voldoende maatschappelijk relevant om die inspanning te doen. Als niet-jurist en niet-medicus was de kans uiteraard klein om de baan te krijgen, maar de hele procedure leek interessant en in het onwaarschijnlijke geval dat ondergetekende de baan zou krijgen zou hij mensonterende toestanden kunnen helpen rechtzetten.

De kandidaten moesten een CV en motivatiebrief insturen. Vervolgens bepaalden de diensten van de Kamer welke kandidaturen ontvankelijk waren en wie uitgenodigd zou worden. Die uitslag verscheen netjes in het Staatsblad. Die kandidaten werden nadien op een hoorzitting in de commissie justitie uitgenodigd. De eerste afspraak op 12 december werd geannuleerd omdat de regering dreigde te vallen en de kamerleden dus in plenaire moesten aanwezig zijn. De tweede hoorzitting ging door op 9 januari 2019. Daar zouden de kandidaten zichzelf kunnen voorstellen en vragen beantwoorden. De praktijk daarentegen bleek dat de commissieleden wat ongeïnteresseerd zaten te keuvelen zoals Sophie De Wit (N-VA) en Carina Van Cauter (OpenVLD) of zoals Stefaan Van Hecke (Groen) duidelijk verveeld zaten voor zich uit te staren. In de majestueuze vergaderzaal luisterden de Franstalige leden niet naar Nederlandstalige kandidaten en zaten wat op hun smartphone of tablet te spelen en allicht omgekeerd bij de kandidaten uit de andere taalgroep. Nadat de kandidaat zich kort had voorgesteld volgden geen vragen. Niets, geheel niets. Dit lijke toch wel uitzonderlijk bij een sollicitatiegesprek bij een jury van ruim 20 aanwezigen. Op een e-mailberichtje met volgende vraag “Ik was een beetje verbaasd vanochtend tijdens het gesprek omdat niemand vragen stelde. Was dat uitzonderlijk bij mij of zo bij iedereen?” reageerden de Vlaamse kamerleden NOOIT.

De toezichtsraad werd dus als volgt samengesteld:

• een rechter Walter Thiery die ook in de Commissie reeds actief was en haar stem in de media
• een arts Tony Vermeulen die ook al actief was in de commissie
• een gevangenisdirecteur Ralf Bas, directeur van de gesloten inrichting voor minderjarigen in Everberg (dus eigenlijk een jeugdgevangenis)
• een juriste Valérie Arickx werkzaam bij de Directie. Juridische Ondersteuning voor de Penitentiaire Administratie van de FOD Justitie
• een politiek activist David Baele (Groen) van SAP Antikapitalisten en Climaxi
• Een jurist en oud-minister Tony Van Parys (CD&V) advocaat en voormalig minister van justitie

Op zich lijken de eerste vier bijzonder goed geplaatst als deskundige, hoewel men zich de vraag kan stellen over de onafhankelijkheid van iemand uit de eigen administratie en een eigen gevangenisdirecteur. De keuze voor een rechter is dan weer zeer boeiend want dat is de huisleverancier van het gevangeniswezen en eigenlijk zouden alle rechters op geregelde tijdstippen geconfronteerd dienen te worden met de gevolgen van hun vonnissen of arresten.

De laatste twee leden daarentegen zijn duidelijk politieke benoemingen en gezien de vergoeding van circa 59.000 euro per jaar roept dit toch enkele ongemakkelijke vragen op. Waarom krijgen een linkse activist qua klimaatbetogingen en een advocaat en politicus op rust deze taak toebedeeld? Om een ze een vervangend inkomen te geven? Men kan ervanuit gaan dat ze net als de eerste vier reeds een volwaardig en niet gering inkomen en beroepsactiviteit hebben. Mr Van Parys moet geen aangiften meer doen bij het Rekenhof (zijn recentste Cumuleo-gegevens dateren van 2010), maar was tijdens zijn politieke loopbaan bezoldigd bestuurder bij Dexia, de Gemeentelijke Holding, het Havenbedrijf Gent enzovoort.

Zijn de leden van de Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen dan politieke pionnen op een groter schaakbord? De stemresultaten laten vermoeden dat de partijen of fracties in de Kamer het vooraf op een akkoordje gooiden. Was de hele procedure dan een pijnlijke schijnvertoning?