Het bestaan van amfibieën ernstig bedreigd

Civis Mundi Digitaal #82

door Jan de Boer

Natuuronderzoekers weten dat met 40 procent van de 7500 bekende soorten, de amfibieën de meest bedreigde diersoort ter wereld is. Verwoesting van hun natuurlijk milieu, de vervuiling van rivieren, het binnendringen van uitheemse soorten, klimaatverandering. Kikkers en padden zijn hiervan het slachtoffer. Maar hun eerste plaats bij de amfibieën in gevaar, hebben ze in werkelijkheid te danken aan een bijzondere vijand: een dodelijke schimmel met de onuitsprekelijke naam Batrachochytrium dendrobatitis alias ‘BD’. Na een tiental jaren onderzoek en identificatie blijft deze ziekteverwekker terreur zaaien in de hele wereld door hele populaties in een paar jaar, soms in een paar maanden te decimeren. Ondanks een algemene mobilisatie van specialisten, heeft deze natuurramp lange tijd zijn geheimen niet prijsgegeven.

In mei 2018 is internationale samenwerking onder leiding van Matthew Fisher (Imperial College, Londen) erin geslaagd de geschiedenis in kaart te brengen: ontstaan in Korea, heeft deze doder zich in de 20e eeuw over de hele wereld verspreid dankzij de explosie van de internationale handel. Verscheidene mutaties hebben zijn kwaadaardigheid versterkt. De omvang van de ramp blijft evenwel onbekend. Een op 29 maart jongstleden gepubliceerd onderzoek van deze ramp in Science detailleert voor de eerste keer de uitgebreidheid van deze ramp. Het resultaat van dit onderzoek is erger dan verwacht. In vijftig jaar heeft BD de achteruitgang van tenminste 501 soorten en het verdwijnen van 90 soorten veroorzaakt.

«Dit is het tot dusverre belangrijkste gedocumenteerde verlies van biodiversiteit door een ziekteverwekker en het plaatst BD bij de meest verwoestende invasieve soorten die wij kennen » staat in het onderzoek. De kleine schimmel passeert zelfs de dubbele terreur van de dierenwereld: de knaagdieren die het bestaan van 420 soorten bedreigen en de katten die 430 soorten in gevaar brengen. De Australiër Ben Sheele van de Nationale Universiteit van Australië heeft een team van 41 internationale specialisten om zich heen verzameld. Een noodzaak want deze epidemie heeft een mondiaal karakter. Geen enkel continent is gespaard maar niet alle continenten lijden dezelfde verliezen. In Azië, het geboorteland van de ziekteverwekker, en in Europa heeft de schimmel minder succes door resistente soorten amfibieën, waarschijnlijk in het verleden besmet en zo immuun geworden. Maar in Australië en nog meer in Amerika, slaat de BD toe bij nog nooit besmette, veeltallige diverse populaties.

Het resultaat is meer dan triest. De vochtige oerwouden van Latijns-Amerika zijn het eerste mondiale reservoir van amfibieën. Er is daar een uiterst verschillende diversiteit, sommige soorten komen slechts in één vallei voor. Als daar een populatie geïnfecteerd wordt, betekent dat, rekening houdend met een bijna 100 procent sterfte, dat een hele soort verdwijnt. De zwaarste verliezen zijn opgetekend bij drie grote soorten amfibieën: de Atelopus, de Telmatobius en de Craugastor.

De biologe Karen Lips, medeontdekker van de schimmel, heeft zo verschillende van de door haar bestudeerde soorten in Costa Rica zien verdwijnen. «Dit uitsterven is catastrofaal, » zegt deze professor van de Amerikaanse Universiteit van Maryland. «Deze verliezen hebben een groot effect op het hele ecosysteem. Amfibieën voeden vogels, zoogdieren en reptielen. Zij voeden zich met insecten en regulariseren de populatie van deze ziektedragers. Er zijn natuurlijk ook nog veel onbekende aspecten. Waar wij bijvoorbeeld minder van weten, is hun rol in de overdracht van energie. Omdat zij voortdurend in omgevingen van aarde of water leven, verzekeren zij de transfer van energie en van voedingsstoffen van de ene naar de andere wereld. Zij hebben zo een cruciale rol».

Twee zaken bieden wat hoop in dit sombere verhaal. In de eerste plaats lijkt de piek van deze epidemie voorbij te zijn. Het ritme van nieuwe besmettingen ligt echt lager. Nog beter is dat 20 procent van de aangetaste soorten resistentie lijkt te ontwikkelen. Maar Ben Scheele waarschuwt ons voor te veel optimisme: « Er zijn nog 197 soorten die meer dan 90 procent van hun populatie verloren hebben. Tientallen van deze soorten kunnen uitsterven. En dan houden we geen rekening met nog gebieden die door de schimmel tot dusverre zijn gespaard maar wel bereikt kunnen worden zoals Papoea-Nieuw-Guinea: een ander reservoir van biodiversiteit van amfibieën. » En wie zegt dat deze schimmel zich niet weer muteert en opnieuw aanvalt?

Wat er moet gebeuren is bekend, zeggen de wetenschappers: preventiemaatregelen treffen voor bioveiligheid en vooral onmiddellijk de mondiale handel in wilde diersoorten terugbrengen. Een dringend verzoek dat zij blijven herhalen sinds de ontdekking van de eerste slachtoffers. Dat was dertig jaar geleden!