De sluipende invoering van het 5G-netwerk

Civis Mundi Digitaal #85

door Maarten Rutgers

De lopende discussie in diverse Europese landen, maar ook daar buiten, over het 5G-netwerk kent meerdere belangrijke aandachtspunten, waarbij momenteel een de andere overschaduwt. Wat bedoel ik hier mee. Een belangrijk deel van de discussie verloopt onzichtbaar voor het grote publiek. Echter, de invoering van deze nieuwe techniek lijkt niet meer ter discussie te staan; sluipenderwijs is straks 5G ingevoerd. Het Kabinet is van mening dat Nederland het beste internet van Europa heeft en wil deze voorsprong vasthouden. Er is dus behoefte aan de hoogst mogelijke snelheid van mobiele communicatie. De huidige, meest zichtbare discussie gaat over snelheid van invoering, tijdstip van invoering, wie mag het invoeren en wie levert de onderliggende techniek. Voor Nederland doet zich nog de belangrijke constatering voor dat de gekozen frequentie op dit moment al in gebruik is bij Defensie en de militaire inlichtingendienst. Hierdoor is invoering van 5G in Nederland afhankelijk van het verplaatsen van het inlichtingencentrum van Burum naar een buitenlandse locatie. Het Kabinet onderzoekt hoe en in welk tempo dit geregeld kan worden.

Introductie van 5G is bij ons op zijn vroegst in 2020 of 2021. Ook in België, Duitsland en Frankrijk zit de vaart er beperkt in. In enkele andere Europese landen wordt al aan de invoering gewerkt. Scandinavië is koploper, evenals Zwitserland. Daar heeft de overheid het, in dit geval de federale overheid, conform de vigerende wetgeving, goedgekeurd. De eerste antennes zijn al in gebruik, nu alleen nog voor testdoeleinden. Diverse steden en ook kantons hebben intussen bezwaren aangetekend, maar hun bevoegdheden op dit vlak zijn nihil. Wel kunnen ze de plaatsing van antennes voor dit netwerk in beperkte mate tegenhouden. In ieder geval stof voor felle debatten en volop vraagtekens.

De hamvraag die gesteld wordt is of de installatie van een dergelijk netwerk wel aan de Chinese firma HuaWei of andere Chinese firma’s gegund mag of kan worden. Dit vooral omdat de Amerikanen stevige druk uitoefenen om neen te zeggen. In hun ogen gebruikt de Chinese overheid HuaWei voor spionagedoeleinden in landen buiten China en dus in de Verenigde Staten. Het gevolg, HuaWei is een speelbal in de handelsoorlog tussen de beide staten gworden. Ook voor andere landen dreigen er nu behoorlijke gevolgen te ontstaan. Wat er in China zelf precies aan de hand is blijft onduidelijk, waarbij wel helder is dat de Chinese overheid met grootscheeps data verzamelen de bevolking in de gaten houdt. Orwells 1984 wordt hier werkelijkheid. De export van deze Chinese techniek is in het kader van ‘ontwikkelingssamenwerking’ volop aan de gang in Afrika en sommige landen in Azië en Zuid-Amerika.

Hiernaast zijn twee geheel andere aandachtspunten van groot belang. Aandachtspunten die vooraf gaan aan bovenstaande, maar nauwelijks in beeld zijn. In de eerste plaats moet de vraag gesteld worden waarom we eigenlijk 5G techniek nodig hebben. In de tweede plaats is er een andere vraag te stellen. Wat betekent deze nieuwe stralingsbron voor de volksgezondheid?

Om naar de eerste vraag terug te keren. Wat biedt 5G ons wat we nu niet hebben. Het antwoord zal meestal zijn dat gebruikers van smartphones, tablets etc. gebaat zijn bij een hogere snelheid van dataoverdracht. We gebruiken met z’n allen steeds meer data. Glasvezelverbindingen leveren de hoogste snelheid, hoger dan 5G. Glasvezelverbindingen verlangen echter meer tijd voor de aanleg, kosten meer en hebben minder flexibiliteit. Voor mobiel dataverkeer zijn ze volledig ongeschikt. We willen echter voortdurend ‘on-line’ zijn en vooral niet moeten wachten op het binnenkomen van de data. 5G staat toe dat veel meer mensen tegelijkertijd het internet gebruiken. Deze vernieuwing wordt ons nu aangereikt als verbetering, als tegemoetkoming aan onze wensen. Het zou een vraag van de markt zijn. Kortom, we moeten blij zijn dat zo op onze wensen gereageerd wordt. De industrie vervult onze wensen, die ze overigens zelf eerst veroorzaakt heeft. Bij langer nadenken, maar vooral bij nazoeken welke argumenten gebruikt worden, valt op dat ook andere partijen grote voordelen zien. 5G biedt een veel grotere stabiliteit en is minder gevoelig voor storingen. Ook kan men delen afzonderen voor specifiek gebruik, bijvoorbeeld door hulpdiensten. Hiermee wordt voortdurende bereikbaarheid gegarandeerd.

Minstens zo belangrijk is dat met 5G veel meer data tegelijkertijd afgehandeld kunnen worden, hetgeen voor complexe processen een voordeel is. Denk hierbij aan industriële processen, maar ook aan logistieke. Door de grotere stabiliteit en de veel hogere snelheid zijn bewegende objecten via deze techniek beter te volgen en te sturen. De vertraging door de dataoverdracht die op dit moment zogenaamde ‘real-time’ oplossingen minder betrouwbaar maakt, is met de nieuwe techniek verdwenen. Autonoom bewegende objecten, auto’s, maar ook andere objecten, worden hierdoor nauwkeuriger in hun beweging. Herkenning van andere objecten, van andere verkeersdeelnemers voert zo tot snellere reacties. Ook bij treinverkeer, vliegverkeer zijn er voordelen te vinden. En niet in het laatst bij militair gebruik.

Een ander voordeel kan worden gevonden in het toenemende gebruik van domotica en e-Health toepassingen.

Maar, ook bewaking en controle van objecten en mensen wordt eenvoudiger, zeker wanneer er een koppeling wordt gemaakt met moderne software voor gezichtsherkenning. Hier keert de angst voor totale bewaking terug. Wellicht niet verwonderlijk dat sommige regeringen graag investeren in deze nieuwe ontwikkeling en dat met behulp van China.

Dan de tweede vraag. 5G is een korte golf straling, niet ioniserend. Het betekent dat de reikwijdte gering is. Anders gezegd, we hebben erg veel stralingsbronnen nodig om van een dekkend systeem te spreken. Er wordt wel gesteld dat in iedere lantaarnpaal een 5G bron moet worden aangebracht. Hiermee neemt het aantal stralingsbronnen in onze leefomgeving enorm toe. En we hadden er al niet te weinig. Een alternatief is om de wettelijke grenswaarden voor stralingsbelasting aan te passen. Ook hiervoor zijn voorstanders te vinden. Het argument is dat deze grenswaarden nu belachelijk laag zijn. De mobiele telefoon is overigens zelf de grootste veroorzaker van stralenbelasting, meer dan de vaste antennes.

Wetenschappelijk onderzoek naar het effect van niet ioniserende straling op onze gezondheid wordt mondjesmaat verricht. Tot nu toe is er slechts onderzoek bekend naar 2G en 3G. Omtrent 4G is nog niets bekend, laat staan 5G.

Op grond van de nu bekende resultaten worden extrapolaties gedaan naar de toekomstige situatie. Voor de een meer dan afdoende, voor de ander absoluut onvoldoende. Door voorstanders van invoering wordt er vooral op gewezen dat tot nu toe nooit is aangetoond dat mensen negatieve gevolgen ondergaan van de huidig aanwezige stralingsbronnen of hoogstens in zeer beperkte mate. En voor zover er mogelijke effecten gevonden worden is het de vraag of er een lineair verband is tussen de straling en het gemeten effect. Een voorbeeld: de laatste decennia is er sprake van een toename van hersentumoren. Is dit nu een gevolg van meer straling door mobiele telefoons of niet. Er is tevens sprake van betere diagnostiek. Er kan tot nu toe geen verband worden gevonden met de kant waar je je telefoon voor je oor houdt. Daarnaast wordt de toename ook gezien in landen waar mobiele telefonie niet zo’n grote vlucht heeft genomen. Kortom, simpele verklaringen zijn er niet zonder meer. Nieuw aan 5G is dat deze straling eerder huidproblemen zou kunnen geven dan andere, daar de straling minder diep indringt.

Tegenstanders zien het volledig anders, zien grote gevaren en negatieve gevolgen. De wel bekende resultaten worden door de diverse partijen verschillend geïnterpreteerd, in beide gevallen ondersteund door een grote groep wetenschappers. Hier en daar is zeker sprake van verkettering over en weer.

Interessant is dat de groep mensen die zich zorgen maakt lijkt toe te nemen. Er zijn intussen diverse websites waar door professionals niet alleen op de gevaren van 5G voor de gezondheid wordt gewezen, maar vooral ook op het uitblijven van degelijk onderzoek. Anderzijds wordt er op gewezen dat het onzin is nieuw onderzoek te willen doen, daar omtrent het type straling meer dan genoeg bekend is. Van voorstanders kun je de oproep lezen dat het tijd wordt dat de staat zijn verantwoordelijkheid neemt en knopen doorhakt. Interessant hierbij is dat nu plotseling, nu er weerstand ontstaat, de staat aan zet zou zijn om er voor te zorgen dat 5G op korte termijn wordt ingevoerd.

Op diverse plaatsen is inderdaad de politiek wakker geworden, maar dan anders. In een openbare hoorzitting over 5G van een senaatscommissie in de Verenigde Staten in februari 2019 wordt met verbazing geconstateerd dat er geen enkel onderzoek naar de gevolgen van de invoering is verricht en er ook geen plannen zijn om onderzoek te gaan verrichten. Dit terwijl invoering aanstaande is. In Europa blijft het vooralsnog bij stedelijke of provinciale politici die bezwaren uiten. De Europese Commissie heeft nog geen standpunt ingenomen naar aanleiding van de aan hen gerichte oproep van verontruste wetenschappers uit 2017. Ook heeft een nog grotere groep een wereldwijde oproep gedaan om een moratorium af te kondigen totdat eenduidig is vastgesteld of er risico’s voor de volksgezondheid zijn of niet.

De argumenten voor het invoeren van 5G voeren de boventoon, waarbij vooral de voordelen voor de individuele gebruiker worden benadrukt. De andere, eigenlijk de meest belangrijke, worden eerder wat weggemoffeld. De argumenten tegen 5G worden minder gehoord. De grote invloed die deze nieuwe techniek kan hebben op onze privacy wordt meestal weggewuifd. We zouden immers genoeg wettelijke regelingen kennen om misbruik tegen te gaan. Hieraan kan zeker stevig getwijfeld worden.

De Europese Unie heeft de lidstaten opgeroepen voor de zomer 2019 met hun visie aangaande 5G te komen. In hoeverre hierin ook voldoende aandacht wordt besteed aan de gezondheidseffecten blijft vooralsnog onduidelijk. Aan het einde van het jaar zou dan een Europese visie kunnen worden voorgelegd. Op een zeer laat moment, eigenlijk een te laat moment, zoals wel vaker.

De gang van zaken rond de invoering van 5G is een aaneenschakeling van thema’s die in de loop van de tijd in dit tijdschrift zijn verschenen. Om slechts een enkel voorbeeld te noemen. Democratische besluitvorming, privacy, corruptie, integriteit, persoonlijke voordelen, marktwerking, macht van belanghebbende partijen, maar ook hoe gaan we om met wetenschappelijk onderzoek en de uitkomsten er van en is het onderzoek wel onafhankelijk van de belanghebbenden verricht.

Het is nauwelijks nog de vraag of de mogelijke negatieve effecten van 5G de invoering zullen tegenhouden, gelet op de grote economische belangen voor de industrie. Er wordt geschermd met duizenden, ja zelfs honderdduizenden nieuw gecreëerde banen, als direct en indirect gevolg van de invoering. Banen die goed zouden zijn voor economische groei en welvaart. Ook een bekend verhaal met beperkte onderbouwing. De oproep van de belanghebbenden dat de staat nu eindelijk moet ingrijpen, bevestigt dat er zeer grote belangen spelen. Nog daargelaten dat diverse regiems een ander belang, namelijk dat van controle en beheersing, zwaarder zullen laten wegen dan alle anderen. 5G is vast en zeker binnen enkele jaren niet meer weg te denken en de invoering van 6 of meer G is dan aan de orde.

Maarten Rutgers was van origine neuroloog; nadien vele jaren ziekenhuisbestuurder. Nu is hij nog voorzitter van de mede door hem opgerichte vereniging voor patiëntveiligheid in ziekenhuizen (Vereniging Veilige Curatieve Zorg, www.vvcz.nl), voorzitter van enkele Raden van Toezicht en adviseur in de gezondheidszorg.