De noodzaak van een euroguerilla van ideeën

Civis Mundi Digitaal #87

door Jan de Boer

Matteo Salvini en Victor Orban gaan echt niet de baas spelen in Europa als gevolg van de Europese verkiezingen op 26 mei jongstleden. Maar wat betreft ideeën zullen beiden naar alle waarschijnlijkheid nog lange tijd vooroplopen en de toon van het debat over Europa bepalen. Want zelfs hun meest felle tegenstanders hebben in hun toespraken de argumenten van de Italiaanse minister van binnenlandse zaken en de Hongaarse eerste minister in meer of iets mindere mate overgenomen. In culturele termen gesproken zijn de nationalistische populisten het nieuwe establishment geworden. Dat betekent dat de pro-Europeanen de nieuwe rebellen zijn. Een weinig comfortabele positie waaraan wij nog niet gewend zijn, volgens de Italiaanse essayist Giuliano da Empoli. Hij vervolgt dat wij dit goed moeten onderkennen en er de noodzakelijke consequenties uit moeten trekken: alleen een werkelijke euroguerilla van ideeën kan de culturele hegemonie van het nationaal-populisme doorbreken.

Makkelijker gezegd dan gedaan: hoe vorm te geven aan een dergelijke beweging? Vandaag de dag zijn het alleen de vijanden van Europa die met passie over Europa spreken. De nationaal-populisten als Victor Orban zeggen de werkelijke Europese waarden tegen de westerse gedegenereerde liberalen te willen verdedigen. Mensen als Steve Bannon dromen ervan nieuwe gladiatoren van het volk op te leiden. Iemand als de Franse Philippe de Villiers presenteert de constructie van de Europese Unie als een door de Amerikaanse CIA georganiseerd spionage-complot. Als wij hun visie willen bestrijden, moeten wij een tenminste even spannend, boeiend en verrassend verhaal brengen. Met andere woorden: pro-Europeanen moeten ophouden zo vervelend saai te zijn.

Deze euroguerilla is beslist niet alleen voor politici weggelegd, ook schrijvers, producers, uitvinders van videogames e.d. kunnen niet gemist worden. Toen men Adam Price vroeg wat hem bewoog met ‘Borgen’ een televisieserie over de Deense politiek te schrijven, antwoordde hij dat hij een mysterieus en oersaai politiek proces menselijker en hartstochtelijker wilde maken. En juist dat hebben we nodig om de nationaal-populisten de voet dwars te zetten: een paar goede televisieseries meer en een paar saaie conferenties over multilaterale overeenkomsten minder.

De vijand moet bestudeerd worden. Begrijpen hoe de nieuwe anti-Europa leiders de woede van zekere volksmilieus combineren met de algoritmes van de sociale media om zo de publieke opinie voor zich te winnen, is een absolute prioriteit voor hen die de nationaal-populisten willen bestrijden. Maar dit begrijpen moet nooit leiden tot een louter reactieve, defensieve houding. In tegendeel, alle strategen van de guerrilla zijn het erover eens, dat alleen het offensief de overwinning dichterbij brengt. Overal zijn er bewegingen, groepen en individuen die bezig zijn in dit kader de Europese geest weer uit te vinden: de jongeren van de Zwitserse militante pro- emigratie beweging ‘Opération Libero’, juristen van de NGO ‘Noyb’ die strijden voor het opleggen van nieuwe, persoonsbeschermende regels aan de GAFA (de vijf grote ondernemingen op internet: Google, Amazon, Facebook, Apple en Microsoft) tot aan het Belgische architectencollectief ‘Traumnovelle’ die het Europese kwartier in Brussel in een echte ontmoetingsplaats wil veranderen. Dit soort voorbeelden zijn er overal in Europa en bij de euroguerilla gaat het er nu om deze ervaringen en personen met elkaar in contact te brengen en te verbinden zonder daarbij de illusie van een onmiddellijk effect te hebben. De euroguerilla moet zich instellen op een lange termijn met snelheid en verrassing in de dagelijkse actie. Zij zijn niet verenigd door een ideologie of een geloof maar door iets dat veel meer solide is: een ludieke geest. De avant-garde, de voorhoede, heeft altijd een aanleiding gehad om zich te amuseren. Zelfs als hun leden een verre horizon delen, is het eerste doel van de gemeenschap altijd de gemeenschap zelf: een vanzelfsprekendheid die te vaak vergeten wordt door de organisatoren van conferenties in 4 sterren-hotels. Kijk naar de tegenstanders: de trumpisten en de gele hesjes, de aanhangers van Pegida (de Duitse anti-islam beweging) en van de Italiaanse 5 sterrenbeweging. De propaganda van deze bewegingen, hun campagnes en hun bijeenkomsten voeden zich zeker met negatieve gevoelens, maar zij hebben ook een feestelijke en bevrijdende kant die te vaak onbekend is bij hen die alleen het accent leggen op de duistere kant van de nationaal-populistische golf.

Vandaag de dag kan er geen echte beweging bestaan die geen feestelijke component heeft. ’Wij hebben nauwelijks iets anders gemeen dan het plezier in het spel’ , zei lang geleden Guy Debord van de ‘situationisten‘, de aanhangers van een internationale anarchistische studenten- beweging, eens tegen mij ’maar dat heeft ons heel wat verder gebracht’. De euroguerilla kan zo ook alleen succes hebben als zij feestelijk en verrassend is en de deelnemers verenigd zijn door hun ervaringen.