Hoe het anders kan en hoe alles ineen kan storten
Civis Mundi Digitaal #91
door Jan de Boer
Een ander einde van de wereld is mogelijk. De ineenstorting overleven (en niet alleen maar overleven)
Wat betreft de ecologische artikeltjes: het kan het ook anders, dan in mijn steeds rampzaliger berichten. In het artikeltje over de fatale zeestijging geef ik aan dat de politiek (wie anders?) nu moet besluiten wat nu nog wel en niet kan, want een stijging van de zee is niet meer tegen te houden.
In het artikeltje over de neonicotinoïdes is het ook duidelijk: de politiek (wie anders?) moet deze pesticiden verbieden.
Je kunt dan romantiseren over een verandering van mentaliteit te beginnen bij de ‘goed willenden’, die dan door de politiek wordt overgenomen. Maar als dat al zou lukken - ik betwijfel dat en zal dat direct documenteren - kost dat zoveel tijd, die hebben we gewoon niet meer hebben, om de problemen voor zover nog enigszins mogelijk te beheersen. Want meer dan dat is niet mogelijk.
Goedwillenden
De ‘goedwillenden’ met name ook de jongeren die manifesteren voor het behoud van een milieu waarin te leven valt, komen voor het overgrote deel uit de gegoede, in ieder geval niet uit de arme milieu’s. Maar zo gauw zij echt in moeten leveren voor de goede zaak: geen (vlieg)reisjes meer, niet meer steeds de meest geavanceerde electronische communicatie-apparatuur, etc, zie ik de meesten afhaken. De armen, die wereldwijd in aantal toenemen, protesteren en dan meestal met geweld onderdrukt worden, hebben wel andere zorgen aan hun hoofd dan het milieu. Ze willen allereerst meer sociale en fiscale rechtvaardigheid en dezelfde (fatale) consumerende mogelijkheden als het gegoede deel van de bevolking. Het behoud van een planeet die ons nog de mogelijkheid geeft om voorzover en enigszins mogelijk samen te overleven, kost bloed, zweet en tranen en voor de rijken meer dan de armen.
Vooral laag gelegen kustgebieden lopen grote risico’s, met name bij tornado’s. https://yetiblog.org/archives/2740
Draconische maatregelen
Daarom is het enige redmiddel het steeds weer laten zien hoe alles volledig misgaat, als wij via democratische politieke beslissingen geen draconische maatregelen nemen om de uitstoot van broeikasgassen drastisch te verminderen, etc. Daarbij kunnen we niet ontkomen aan ook een volledige verandering van ons economisch systeem dat gebaseerd is op oneindige groei en consumptie op een begrensde planeet die geen nooduitgang heeft. Maar zoals mijn goede vriend, filosoof en ecoloog Dominique Bourg zegt: mensen reageren net als dieren die alleen reageren op gevaar wanneer dat zichtbaar en nabij is. Wij reageren dus niet, want veel is niet zichtbaar en ook niet direct nabij. Dus lopen wij steeds verder achter de ook steeds ergere feiten aan. Het zij zo.....
In ieder geval voel ik mij niet geroepen om valse hoop te verspreiden. Veertig jaar geleden werd ik al de Jeremia van de twintigste eeuw genoemd, heb vrijwel mijn hele leven aan de strijd tegen armoede en milieuvervuiling besteed met nul-resultaat. En dat velen met mij. Dus voor mij is er geen ruimte voor romantische vriendelijke onwerkelijke acties en schrijverij, die de valse hoop geven dat het door menselijk vernuft uiteindelijk nog wel goed komt als wij maar goed het vuilnis scheiden.
Als de politiek mondiaal geen draconische maatregelen neemt, kunnen we het gewoon vergeten. En waarom neemt die politiek wereldwijd geen draconische maatregelen? Inderdaad, dan verliezen de partijen hun electoraat. Dus ‘au fond’: de mensheid wil wel veranderingen zien, als die maar niet gepaard gaan met bloed, zweet en tranen, dus ook niet met een aanval op hun portemonnee en levensstijl.
Voor alle duidelijkheid nog een eerder artikel van mij: Hoe alles ineen kan storten.
Hoe alles ineen kan storten
Comment tout peut s’effondrer is de titel van een boek geschreven door de wetenschappers Pablo Servigne en Raphaël Stevens, nog niet zolang uitgegeven door Seuil. Geen vrolijke litteratuur, want de auteurs voorspellen de niet meer te voorkomen ineenstorting van onze beschaving die zich eerder dan gedacht kan voltrekken. Beschavingen komen en gaan. Dat ‘gaan’ gaat nu ook op voor onze mondiale beschaving. Macro- historisch is er dan ook niets aan de hand.
De wereld was gewaarschuwd door onder meer het rapport Grenzen aan de Groei ( 1972) van de Club van Rome onder leiding van Dennis Meadows. Het wereldmodel van de Club van Rome werd destijds gebouwd om vijf belangrijke ontwikkelingen te onderzoeken: versnelde industrialisatie , snelle bevolkingsgroei, wijdverspreide ondervoeding, uitputting van niet-vervangbare hulpbronnen en verslechtering van het milieu. Dit model mag dan onvolledig en niet perfect zijn, maar de in het model weergegeven gedragspatronen zijn zo fundamenteel, dat de algemene conclusies ‘hard’ genoemd mogen worden. Die conclusies waren:
1. Als de huidige groeitrends in de wereldbevolking, industrialisatie en vervuiling, voedselproduktie en uitputting van de natuurlijke hulpbronnen onveranderd doorzetten, zullen de grenzen aan de groei op deze aarde binnen de komende honderd jaar bereikt worden. Het meest waarschijnlijke resultaat zal een een plotselinge en ongecontroleerde afname zijn zowel in bevolkingsgrootte als de industriële capaciteit.
2. Het is mogelijk de groeitrends te veranderen en een toestand op te bouwen van een ecologisch en economisch evenwicht dat tot ver in de toekomst kan voortbestaan.Deze toestand van mondiaal evenwicht zou zo ontworpen kunnen worden dat de primaire materiele behoeften van ieder mens op aarde bevredigd worden en ieder mens een gelijke kans heeft zijn individuele mogelijkheden te ontplooien.
3. Als alle volken besluiten te streven naar deze tweede uitkomst in plaats van de eerste, zal de kans op succes groter zijn naar mate zij eerder beginnen.
Veertig jaar na het rapport van de Club van Rome
Dit rapport Grenzen aan de groei mag dan als een bom ingeslagen zijn, de wereld is ziende blind en horende doof onverminderd doorgegaan op de weg van het produktiegeweld: de bovenstaande eerste conclusie. De kans om een mondiale ineenstorting van de menselijke beschaving te vermijden, is niet gegrepen. Op zijn Europese toernee in 2011-2012 zei Dennis Meadows , pessimistischer dan ooit: "Het is te laat voor een duurzame ontwikkeling, we moeten ons voorbereiden op onvoorstelbare grote crises en met de hoogste urgentie kleine elastische systemen bouwen". Of zoals ik in mijn boekje van 30 jaar geleden schreef: Samen leven en overleven: een verhaal over economie , ecologie en macht: de mensheid zal het met de brandnetel wel overleven, maar de vraag is met hoeveel en onder welke omstandigheden .
Nu meer dan veertig jaar na het verschijnen van het rapport Grenzen aan de groei maken de auteurs van Hoe alles ineen kan storten: een zeer leesbare, goed wetenschappelijk onderbouwde analyse, de balans op: hoe staat onze mondiale samenleving er nu voor.
De auteurs tonen met taltijke voorbeelden aan, dat we nooit weer de ‘normale’ situatie van de voorafgaande decennia zullen beleven. De motor van onze thermo-industriële samenleving: de koppeling van energie en geld, stokt en staat op het punt van uitdoven. De grenzen zijn bereikt.
Het tijdperk van een overvloed aan goedkope fossiele brandstoffen komt aan zijn einde., Ook gezien de peperdure run op energie van niet-conventionele fossiele brandstof (bijvoorbeeld schaliegas) ten koste van het milieu. De zogeheten duurzame energie, die overigens ook energie kost, legt hier weinig gewicht in de schaal. Dit gegeven betekent de onmogelijkheid weer de economische groei van weleer te hervinden en brengt daarmee de doodsteek toe aan een economisch systeem gebaseerd op schulden, die niet afgelost zullen worden.
Daarnaast heeft de materiële, exponentiële en lineaire expansie van onze beschaving de complexe natuurlijke systemen waarop zij berust, onherstelbaar ontregeld. Daar zijn de grenzen al overschreden. De opwarming van het klimaat en alleen al de ineenstorting van de biodiversiteit kondigen verstoringen in voedsel-, sociale, handels- en gezondheidssystemen aan: massale verplaatsing van bevolkingen, gewapende conflicten, epidemieën en honger. Het begin daarvan is al duidelijk zichtbaar.
Tenslotte vereisen de steeds ingewikkelder systemen die zorgen voor voedsel, water en energie een steeds grotere energie-inbreng. Deze infrastructuren zijn zodanig onderling afhankelijk van elkaar en ook kwetsbaar door hun verouderde staat, dat kleine verstoringen de stabiliteit van het hele mondiale systeem in gevaar kunnen brengen door daardoor ontstane opeenvolgende onevenredige effecten.
https://www.rixensart.be/cycle-de-conferences-comment-tout-peut-seffondrer/
Enkele trends en cijfers
Een paar cijfers die zicht geven op de absurditeit van onze beschaving op een beperkte planeet met beperkte mogelijkheden:
1. Een Bruto Nationaal Produkt (bijvoorbeeld van China) met een jaarlijkse groei van7 procent betekent een economische activiteit die elke 10 jaar verdubbelt. Na 50 jaar is er zo sprake van een volume van 32 maal de Chinese economie van vandaag, dat wil zeggen een volume van bijna vier keer het volume van de huidige wereldeconomie.
2. Iemand die in de jaren ’30 geboren is heeft de wereldbevolking van 2 miljard tot 7 miljard zien groeien. In de loop van de twintigste eeuw, is het verbruik van energie vertienvoudigd, zijn de gedolven industriële mineralen in totaal 27 maal vervoudigd en de bouwmaterialen 34 keer.
3. Een gemiddelde opwarming van het klimaat met 4 procent betekent een verhoging van de temperatuur tot 10 graden op de continenten. (NB: de NASA meent dat we op weg zijn naar een planetaire opwarming van het klimaat met 6 procent).
4. Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat 90 procent van de biomassa van grote vissen sinds de industriële revolutie is verdwenen.
De drie genoemde factoren: het naderen van de grenzen, het overschrijden van de grenzen en een groeiende complexiteit zijn onomkeerbaar en kunnen in samenhang alleen maar naar een catastrofe leiden. In het verleden beperkten de talrijke ineenstortingen van beschavingen tot een aantal regio’s.
De mondialisering van onze beschaving heeft ook mondiale systeemrisico’s met zich meegebracht, zodat voor de eerste keer in de menselijke geschiedenis een ineenstorting op zeer grote, bijna wereldschaal, voorspelbaar is.
De ineenstorting zal niet in één klap gebeuren, zal afhankelijk van regio’s, culturen en het natuurlijk milieu, verschillende snelheden, vormen en ontwikkelingen laten zien.Wanneer? Over 10, 20 of hooguit 50 jaar? De beide auteurs stellen dat de huidige generaties deze ineenstorting mee zullen maken. Daar ben ik ook van overtuigd.
In onze thermo-industriële samenlevingen kunnen nog maar weinig mensen overleven zonder supermarkt, creditkaart of tankstation. Wanneer in een beschaving het grootste deel van de bevolking geen directe lijn meer heeft met het systeem Aarde (aarde, water, hout, dieren, planten, etc.) dan wordt de bevolking volledig afhankelijk van een kunstmatige structuur die haar in stand houdt. Als die steeds machtiger maar ook steeds kwetsbare structuur ineenstort hetgeen onherroepelijk gebeuren kan, dan kan het leven van zeer veel mensen niet worden gewaarborgd.
Na ons de zondvloed. https://www.lepoint.fr/environnement/collapsologie-desastre-mode-d-emploi-07-11-2017-2170334_1927.php
Overgang
Beide auteurs stellen dan ook dat het dus de hoogste tijd is om ons voor te bereiden op een verantwoorde overgang naar een samenleving van de toekomst. Deze overgang impliceert het accepteren van de ondergang van onze thermo-industriële samenleving en het bevorderen van nieuwe kleine systemen low-tech die nog niet een model of een systeem vormen. Deze per definitie tijdelijke overgang doet zo twee systemen samenleven: de ene stervend, de andere geboren wordend met een positieve visie op de toekomst, noodzakelijk voor de mobilisatie van mensen en hun creativiteit.
Wat betreft de ineenstorting van onze thermo-industriële samenleving betreft, zijn beide auteurs doemdenkers. Wat betreft de toekomst zijn ze optimisten. Misschien niet in hun hart, maar wel naar buiten in hun boek terwille van het - in wanhoop ? - begrijpelijk genereren van hoop en vertrouwen bij veel mensen in een andere, leefbare toekomst.
En dat is ook het zwakke, niet geloofwaardige deel van het boek. Naar mijn overtuiging- en ik bevind mij in goed bevriend gezelschap: Dennis Meadows van de Club van Rome, Dominique Bourg: filosoof universiteit Lausanne, het Institut de Recherche en Architecture Sociale Durable, en nog vele anderen- zal de overgang bij de ineenstorting van de thermo-industriële samenleving naar een andere samenleving een pure catastrofe zijn. In ieder geval in dichtbevolkte en (groot)stedelijke gebieden zal een zeer groot deel van de bevolking omkomen door honger, onderling geweld en ziekten met alle verdere gevolgen van dien zoals het niet meer kunnen onderhouden van nucleaire centra, etc.
Je mag met mijn goede vriend Dominique Bourg hopen - en ook niet meer dan dat - dat in die gewelddadige chaos er zich kleine vastberaden ecologische lokale groepen weten te handhaven die net als de kloosters in de vroege middeleeuwen bij de ineenstorting van het Romeinse rijk en de grote volksverhuizingen, een weg naar een nieuwe, dan ook meer egalitaire en naar het milieu toe respectvolle samenleving weten te wijzen.