La Retirada
Civis Mundi Digitaal #92
door Jan de Boer
U kent mij tot dusverre van korte artikeltjes over vooral geopolitieke en ecologische onderwerpen. Maar in 1996 vertrokken naar Zuid-Frankrijk, waar ik nu leef met mijn Frans-Spaanse echtgenote Ana Carmen Ferrero, heb ik mij hier ontpopt als succesvol Frans dichter. Mijn Franse gedichten zijn bekroond op talloze internationale dichtersconcoursen, vertaald en gepubliceerd in literaire revues van Italië tot Brazilië. In Italië werd mij op Sicilië de onderscheiding «chevalier des lettres» toegekend. U vindt hieronder één van mijn Franse gedichten «la Retirada» met daarbij een letterlijke Nederlandse vertaling, waarbij zij gezegd dat elke vertaling van een gedicht het nooit haalt bij de oorspronkelijke versie.
Mijn gedicht «La Retirada» is gewijd aan de vlucht van 600.000 Spanjaarden aan het einde van de verschrikkelijke en zeer bloedige Spaanse burgeroorlog (1936-1939) tussen fascisten en republikeinen met in hun gelederen een internationale brigade. Hierin streden ook Nederlanders zoals de bekende schrijver Jef Last, onder meer bekend door zijn roman over de Elfstedentocht. Binnenkort verschijnt bij de Arbeiderspers een boek over zijn leven geschreven door mijn goede vriendin Rudi Wester, destijds Raad voor de Cultuur bij de Nederlandse ambassade in Parijs. In 1939, toen het regime van Franco deze oorlog won, geholpen door nazi-Duitsland, die er zijn nieuwe wapens uitprobeerde, gesteund door de katholieke kerk en de Portugese dictator Salazar, vluchtten deze honderdduizenden Spanjaarden onder de meest barre omstandigheden naar Frankrijk.
Duizenden Spanjaarden stierven onderweg door honger en kou. Eenmaal over de Pyreneeën werden ze niet erg gastvrij door de Franse regering ontvangen. Ze werden in de winter geïnterneerd in open met prikkeldraad omgeven stukken strand en in slechte kampen. Spanjaarden die tegen de aanhangers van Franco hadden gevochten, werden opgesloten in concentratiekampen. Zij werden deels naar Duitse concentratiekampen weggevoerd, toen het zuiden van Frankrijk met de regering van de oude maarschalk Pétain een met Nazi-Duitsland collaborerende staat werd. Anderen die wisten te ontsnappen, sloten zich aan bij het Franse verzet: «la Résistance».
Verreweg de meeste van deze gevluchte Spanjaarden hebben zich definitief in Zuid-Frankrijk gevestigd, net als een eerdere golven Spanjaarden, die tussen beide wereldoorlogen erheen trokken om hun armoede te ontvluchten en werk te zoeken en te vinden. Daarom vind je hier heel veel Spaanse familienamen.
Dit jaar 2019 is deze verschrikkelijke vlucht van 70 jaar geleden, die hier nog steeds erg leeft en weer overal wordt herdacht. In dat kader heeft onze compagnie «De l’autre côté du miroir», gesticht door mijn vrouw met haar Andalusische wortels (danseres/choreografe flamenco en contemporaine dans) en mij, een voorstelling poëzie, dans en muziek gegeven: «Une nuit d’encre (een inktzwarte nacht) – la Retirada» met als leidraad onderstaand gedicht. De genoemde Federico Garcia Lorca was toen een gevierd dichter.
La retirada (1939)
sous la lune d’argent de Granada
il fait la fête avec les gitans,
ambiance flamenca d’une corrida,
il lutte avec des mots, sa poésie,
et des cernes sous les yeux
il exige encore la liberté pour son peuple
dans les phares de la voiture de ses bourreaux.
la vengeance dans les ténèbres de la nuit,
une rafale de balles bat son âme de son corps,
éternellement taureau et torero en même temps.
maman, ils ont tué Federico Garcia Lorca,
fuis avec mon petit frère la Guardia Civil
avant que la nuit d’encre ne tombe sur l’Espagne.
un ciel d’azur au-dessus d’une petite ville ensommeillée,
midi, elle donne le sein à son enfant,
tranquillité, vrombissements lointain d’avions,
guêpes tueuses avec des croix gammées,
le soleil ‘s éclipse , même le ciel est terrifié,
bombes tombent, bombes explosent, bombes tuent,
cris déchirants d’une mère, cadavres mutilés,
maisons écroulés, drapeaux rouges de feu,
du sang partout, la vie meurt dans les larmes.
ma sœur, ils ont bombardé Guernica,
fuis avec nos parents, cherche la liberté
avant que la nuit d’encre ne tombe sur l’Espagne.
La Mancha, un brun mortel, champ de bataille,
Don Quichotte contre les moulins, coupable, innocent,
je tue, tu tues, il tue, nous tuons, vous tuez, ils tuent,
je meurs, tu meurs, il meurt, nous mourons, vous mourez, ils meurent.
plongés dans la pénombre prêtes en noir ,
derrière leurs mots encore le chevalet, le bûcher,
une guerre perdue, pelotons d’exécutions,
charniers de ceux qui ont cru à la vérité,
pensées des disparus dispersées dans le vent.
mon amour, je vais mourir, je t’aime,
fuis avec nos enfants, cherche la paix,
avant la nuit d’encre ne tombe sur l’Espagne.
De letterlijke vertaling, verwacht dus geen fraai Nederlands gedicht.
La Retirade
Onder de zilveren maan van Granada
feest hij met de zigeuners,
een flamenco-sfeer van een stierengevecht,
hij strijdt met woorden, zijn poëzie,
en met kringen onder zijn ogen
eist hij nog de vrijheid voor zijn volk
in de lichten van de auto van zijn beulen.
wraak in het duister van de nacht,
een kogelregen slaat zijn ziel uit zijn lichaam,
voor de eeuwigheid stier en stierenvechter tegelijkertijd.
mama, zij hebben Federico Garcia Lorca gedood,
vlucht met mijn broertje voor de Guardia Civil
voordat de inktzwarte nacht over Spanje daalt.
een azuren hemel boven een kleine slapende stad,
middaguur, zij geeft de borst aan haar kind,
rust, gebrom ver weg van vliegtuigen,
dodelijke wespen met hakenkruisen,
de zon trekt zich terug, zelfs de hemel is doodsbang,
bommen vallen, bommen ontploffen, bommen doden,
hartverscheurende kreten van een moeder, verminkte lijken,
ingestorte huizen, rode vlaggen van vuur,
overal bloed, het leven sterft in tranen.
mijn zus, zij hebben Guernica gebombardeerd,
vlucht met onze ouders, zoek de vrijheid
voordat de inktzwarte nacht over Spanje daalt.
La Mancha, een dodelijk bruin, slagveld,
Don Quichot tegen de molens, schuldig , onschuldig,
ik dood, jij doodt, hij doodt, wij doden, jullie doden, zij doden,
ik sterf, jij sterft, hij sterft, wij sterven, jullie sterven, zij sterven.
weggedoken in het halfduister priesters in het zwart,
achter hun woorden nog de pijnbank en de brandstapel ,
een verloren oorlog, executie-pelotons,
massagraven van hen die in de waarheid geloofden,
gedachten van doden verwaaid in de wind.
Mijn lief, ik ga sterven, ik houd van je,
vlucht met onze kinderen, zoek de vrede
voordat de inktzwarte nacht over Spanje daalt.