De ramp van de Europese landbouwpolitiek

Civis Mundi Digitaal #93

door Jan de Boer

Een nieuwe kijk op onze problemen kan ons vaak veel leren. Dat is ook het geval met een onderzoek door de New York Times. Deze toonaangevende Amerikaanse krant heeft zes journalisten naar Europa gestuurd waar zij  maandenlang het wel en wee van de Europese Landbouwpolitiek in negen landen van de Europese Unie onderzochten. De conclusie van dit onderzoek waarvan het eerste deel op 25 december jongstleden werd gepubliceerd, is ronduit vernietigend. Het luidt als volgt: « De Europese landbouwpolitiek is een systeem van bewust duistere subsidies, getekend door corruptie en tegengestelde belangen en die de milieu-doeleinden van de Europese Unie volledig ondermijnt ». Ik kijk met smart uit naar het volgende deel van dit onderzoek.

De Europese landbouwpolitiek is allereerst één van de belangrijkste subsidiesystemen in de wereld. In 2018 werd er rond de 60 miljard euro aan exploitanten in de lidstaten uitgekeerd. Wie ontvingen daarvan het meest? Het onderzoek van de New York Times begon in Centraal-Europa, waar « de  Europese agrarische subsidies zijn gebruikt voor de ondersteuning van de plaatselijke elite en zo voor de tot standkoming van een moderne versie van een corrupt feodaal systeem ».  Een groot deel van de subsidies wordt mee bepaald door de grootte van de bedrijven. In Hongarije heeft het rechts-extremistische bewind van Viktor Orban zo « duizenden hectares publieke grond aan zijn familieleden en naaste vrienden toegewezen, een jeugdvriend is  één van de rijkste mensen van het land geworden » aldus de New York Times. In Slowakije en Bulgarije, voeden deze subsidies « maffiose praktijken om zich meester te maken van grond », etc.

Zoals ook elders draagt het subsidiesysteem bij om de grootte van de bedrijven te bevorderen, dus om zo ook de meest industriële landbouwsystemen aan te moedigen die het landschap versimpelen en functioneren met de minste banen en de meeste produktiemiddelen. Het resultaat is een rampzalige milieu-balans ondanks subsidies met als criteria « de vergroening » van de praktijk. De Europese Commisie mag dan al heel lang deze beschuldigingen fel van de hand wijzen, de realiteit, zegt de New York Times, bekommert zich niet om deze ontkenningen. De door de Europese landbouw uitgestoten broeikasgassen zijn in de laatste tien jaar met 5 procent toegenomen, terwijl de totale uitstoot op het continent met 15 procent daalde. De populatie van insecten en vogels vermindert in een ongelofelijk, koortsachtig tempo. De biodiversiteit is de grote verliezer.

De nitraten afkomstig van intensieve veeteelt en van excessief gebruik van kunstmest vervuilen de rivieren van de grote agrarische regio’s. Natuurlijk is dat een bekend gegeven, maar de journalisten van de New York Times hebben met name in het noorden van Italië de kaarten van de verdeling van de Europese subsidies vergeleken met die van de nitraten in het oppervlaktewater. Resultaat : hoe meer deze regios subsidies ontvangen, hoe meer zij dit afvalwater produceren. Eenmaal in zee aangekomen, produceren deze nitraten een ook bij de kust van Bretagne zeer bekende groene vloed. Zij dragen bij aan de uitbreiding van dode zones in de Oostzee waarvan een groot deel bovendien zo arm aan zuurstof is geworden, dat zij ongeschikt is geworden om leven te produceren en in stand te houden.

De journalisten hebben bij hun onderzoek de nodige tegenwerking van de Europese Unie ondervonden: scherp toezicht door leidinggevenden van de Europese Commissie bij hun gesprekken met de onderzoekers van het  Europese Joint Research Center, geen toestemming voor het inzien van overigens formeel publieke gegevens. « De Europese Unie pretendeert dat de Europese Landbouwpolitiek transparant is, omdat de 28 lidstaten lijsten van subsidie-ontvangers moeten publiceren. Maar dat is louter zand in de ogen strooien. De nationale regeringen staan de landbouwers toe zich te verschuilen achter brievenbusmaatschappijen en de publieke gegevens  geven niet de mogelijkheid om te weten welke bedrijven subsidie hebben ontvangen hetgeen een efficiente contrôle onmogelijk maakt », aldus de onderzoekers van de New York Times. « De Europese Unie bezit gegevens met deze informatie, maar wanneer wij daarom vroegen, kregen wij steeds weer het antwoord dat deze gegevens in het algemeen niet bestonden en dat als zij bestonden de door ons gevraagde informatie niet gemakkelijk daaruit te distilleren was. Toen wij opmerkten dat de Europese Unie er toch in geslaagd was deze informatie voor een studie van de Wereldbank te leveren, kregen wij als antwoord dat deze gegevens een privé-karakter  hadden ».

Dat de Europese politiek banen om zeep helpt, het milieu vernietigt, economische machtsconcentraties en de elite van Centraal-Europa subsidieert, mag een heksentoer genoemd worden. Dit jaar staat in het teken van nieuwe onderhandelingen over de Europese landbouwpolitiek en het zal een andere heksentoer voor de voorzitster van de Europese Commissie, Ursula von der  Leyen, zijn om een totaal nieuw fundament te leggen onder deze pijler  van de  Europese Unie.

Lukt dat niet – en daar ben ik heel bang voor-  dan blijft de in december 2019 aangekondigde Europese « Green Deal » een vrome wens.