Hoe problemen op het vlak van milieu, gezondheid en geopolitiek de wereldeconomie bedreigen
Civis Mundi Digitaal #94
door Jan de Boer
Bedreigingen voor de mondiale economie worden niet automatisch ontdekt via analyses van het Bruto Binnenlands Product of indexcijfers van de productie. Nu de vlag van het multilateralisme halfstok hangt, de klimaatopwarming versnelt, het coronavirus zich uitbreidt en er heel wat moeilijker te ontcijferen nieuwe risico’s opduiken dan die waaraan de experts gewend waren, moet men naar mijn mening niet te veel waarde hechten aan alleen economische verwachtingen zonder verder te kijken. Economen zouden kennis moeten nemen van historische en politieke geschriften als « De opstand der horden » van de Spaanse filosoof José Ortega y Gasset (1929) en « Maoism: A Global History » van de Britse sinoloog Julia Lovell (2019) om zich breder te oriënteren, en verder te kijken dan hun economische neus lang is.
De epidemie van het in China ontstane coronavirus mag daarvan een bewijs zijn. Deze epidemie toont de kwetsbaarheid aan van een autoritaire en verpersoonlijkte macht die niet voorbereid is om zo’n crisis te lijf te gaan, want deze macht verhindert het vrije verkeer van informatie. De risico’s zijn niet meer alleen financieel, zoals het geval was in 2008. De epidemie heeft de afhankelijkheid van de wereld ten opzichte van China laten zien, waar elke crisis van het autoritaire regime mondiale consequenties kan hebben. Economen moeten een veel belangrijkere plaats inruimen voor de analyse van politieke risico’s in hun verwachtingen. Kijk naar de Brexit, de opkomst en groei van het populisme, de opstand van de « gilets jaunes » in Frankrijk, de enorme manifestaties in Chili, Libanon of Bagdad. De oorsprong van deze mondiale sociale ontevredenheid: een crisis van representativiteit, een toenemende ongelijkheid van inkomens, malaise van de middenklassen…
In de jaren 2000 werd de toename van ongelijkheden gemaskeerd door gemakkelijk toegekende kredieten en de schuldpositie van huishoudens, voordat alles ontplofte tijdens de crisis van 2009. Overheden staan bovendien met de rug tegen de muur. De sociale bewegingen wegen zwaar in hun economische en budgettaire oriëntaties, en dwingen de regeringen hun overheidsuitgaven te verhogen in naam van een betere verdeling van de rijkdommen. De politiek van herverdeling die de belastingdruk op ondernemingen verhoogt, verplicht deze bedrijven bij een rigide arbeidsmarkt de salarissen te verhogen, waardoor de winsten dalen. En dat heeft consequenties voor de beurskoersen en obligaties van de ondernemingen.
Daarbij komen de milieurisico’s: steeds meer natuurlijke catastrofes en de transitie naar een « groene economie ». Hele sectoren zijn blootgesteld aan technologische en/of reglementeringsrisico’s inzake duurzame energie. Zo hebben bijvoorbeeld de ontwikkelingen betreffende anti-vervuilingsnormen de auto-industrie blijvend getroffen. De instabiliteit die men tot dusverre beperkt zag of dacht tot arme of ontwikkelingslanden, kenmerkt nu de hele planeet. Terwijl bevoorradingsketens verspreid zijn over verscheidene continenten, waardoor de risico’s zich mondialiseren, zien we tegelijkertijd dat landen zich in zichzelf terugtrekken en er sprake is van groeiende geopolitieke rivaliteiten. Ik ben er niet gerust op dat de politieke leiders in staat zijn de onvermijdelijke volgende recessie te beheersen in een omgeving waarin mondiale verbintenissen en instituties verzwakt of zelfs steeds vaker afwezig zijn.
De tegenstrijdigheid: de risico’s zijn talrijker dan ooit en moeilijk te voorspellen, terwijl men deze tegelijkertijd beter dan ooit kan inschatten, ja zelfs kan opsporen dankzij satellietbeelden en kunstmatige intelligentie. De algoritmes veranderen zo bijvoorbeeld onzekere risico’s op grote droogte in waarschijnlijkheden. Maar hoe in vredesnaam politieke en geopolitieke bedreigingen in te schatten?
Een bekende bedreiging is beter te begrijpen en de kans is dan klein dat investeerders daardoor verrast worden. De bedreiging is dan al opgenomen in de waarde van de activa en de omvang van de schok wordt daardoor minder groot. Ik ben niet de enige die nu de het risico op een gigantische computerkraak in de (nabije) toekomst voorziet. Waar nu iedereen met zorg kijkt naar het coronavirus, kan het heel goed zijn dat de volgende mondiale economische aardbeving veroorzaakt wordt door een computervirus, met alle catastrofale gevolgen van dien voor alle sectoren van de samenleving.