Hebben de Rechten van de Mens hun beste tijd gehad?
Civis Mundi Digitaal #95
door Jan de Boer
Gezien de vele aanvallen op de mensenrechten zou zijn toespraak een oproep tot actie zijn, en het geweten van de wereld wakker moeten schudden. De grote zaal van het « Palais des Nations » in Genève was bomvol op 24 februari jongstleden toen de algemeen secretaris van de Verenigde Naties (VN), Antonio Guterres, de 43ste sessie van de Raad van de rechten van de mens van de VN opende. Een paar citaten: « Mensen zitten vast in door oorlog vernietigde ingesloten gebieden, zijn uitgehongerd en worden gebombardeerd, een duidelijke schending van het internationale recht » (Idlib) en « Journalisten worden gedood of bestookt omdat ze gewoon hun werk doen » (de moord op Jamal Khashoggi, georkestreerd door Saoedi-Arabië). Bij de aanwezige diplomaten werd zijn toespraak slecht ontvangen. Een Franse diplomaat: « Guterres heeft geen namen genoemd, laat staan landen of personen beschuldigd. Zo gaat het nu al drie jaar. »
De vroegere Portugese premier werd na tien jaar leiderschap van het Hoge Commissariaat voor vluchtelingen in oktober 2016 benoemd tot algemeen secretaris van de VN. Hij wordt beschuldigd niet voldoende de rol van eerste verdediger van de rechten van de mens, één van de drie pijlers van de VN, te vervullen. Zijn verdedigers: « Zijn benoeming viel op een beroerd moment » met tegelijkertijd de verkiezing van president Trump, vijandig jegens de VN en het multilateralisme en vastbesloten zijn financiële bijdrage aan de budgetten van een al in het rood staande organisatie drastisch te verlagen. « Vanaf het begin zijn zijn handen gebonden. Zijn obsessie is een zekere dialoog met Washington en het Congres te behouden om de organisatie in leven te houden. »
Maar vandaag de dag hebben de dijken in een verzwakte post-multilaterale wereld het begeven. « De sterke mannen »: Poetin in Rusland, Trump in de Verenigde Staten, Xi-Jinping in China – permanente leden van de Veiligheidsraad – maar ook Recep Erdogan in Turkije, Mohammed Ben Salman (« MBS ») in Saoedie-Arabië, Narendra Modi in India… laten openlijk hun minachting voor mensenrechten blijken. Guterres oordeelt dat het contraproductief zou zijn zich van deze Staten te vervreemden. » Het is een overdachte keuze, maar of het ook een billijke keus is? » vraagt mijn anonieme bron, de Franse diplomaat, zich af. Andrew Gilmour, een vroegere medewerker van Guterres op het gebied van mensenrechten die in december 2019 de VN verliet, stelde in een brief in « Foreign Policy » de overdreven consideratie van het secretariaat jegens de machtige lidstaten aan de kaak.
De stilte van Guterres is oorverdovend. In Peking – de tweede grootste bijdrager aan het budget van de VN – op een topconferentie over de « nieuwe zijderoutes » in het voorjaar van 2019 hield Guterres zijn mond over het lot van een miljoen Oeigoeren die gevangen zitten in interneringskampen in de regio Xinjang. Hij heeft eveneens geweigerd om een internationaal en onafhankelijk onderzoek inzake de moord op Jamal Khashoggi op te starten. De verdedigers van de rechten van de mens veroordelen deze keuzes, die de secretaris-generaal van de VN onhoorbaar maken. » De VN is buitengewoon gematigd wat betreft het politiegeweld in Hongkong, maar is er als de kippen bij om dat in Chili te veroordelen. » Michelle Bachelet, de Hoge Commissaris van de mensenrechten wordt ook niet gespaard. Deze vroegere presidente van Chili wordt ervan beschuldigd niet zo resoluut te zijn als haar voorganger, de Jordaanse prins Zeid Ra’ad Al-Hussein die niet aarzelde zich de woede van de machtigste Staten op de hals te halen met het verwijt: « Niemand zal zich u herinneren vanwege uw stilzwijgen ».
Guterres weerhoudt zich er ook nog steeds van om de schuldigen van de menselijke ramp in Idlib in Syrie aan te wijzen: Rusland, Syrië en Turkije. Het eeuwige vraagstuk inzake de doeltreffendheid van « naming and shaming ». De langzame erosie van de rechten van de mens was al begonnen voordat Guterres benoemd werd tot algemeen secretaris van de VN. Hij is er niet in geslaagd dit in te tomen. Het systeem wankelt door de herhaalde aanvallen van de grote mogendheden: de Verenigde Staten tegen seksuele en voortplantingsrechten of tegen het Internationale Strafhof; China en Rusland muilkorven de burgerlijke samenleving en plegen obstructie tegen alles wat samenhangt met mensenrechten bij politieke resoluties, het organisatieschema van de VN en zijn budgetten.
De schokken worden met name gevoeld in de Raad voor de Mensenrechten, de belangrijkste ruimte van de VN-organisatie om « sleutel-onderwerpen » aan de orde te stellen: migratie, terrorisme, bescherming van vrouwen, van LGBT-personen (homoseksuelen, lesbiennes, biseksuelen…), van gehandicapten en het starten van onderzoeken naar rechtenschendingen in Syrië, Venezuela, Burundi, Jemen… De Verenigde Staten hebben deze Raad voor de Mensenrechten in juni 2018 verlaten, gekwetst door zijn als partijdig beoordeelde stellingname tegen Israël. Talrijke lidstaten bekritiseren zijn tekort aan geloofwaardigheid door binnen de organisatie autoritaire staten te accepteren.
Stiefmoederlijk door de VN bedeeld, bedraagt het budget van het Hoge Commissariaat van de mensenrechten slechts 3,7 procent van het gewone budget van de VN, oftewel 186 miljoen euro. Het secretariaat heeft de VN om aanvullende hulp gevraagd. Voor deze sessie zijn de spreektijden van de NGO’s ingekort om de vertaalkosten te beperken en het in juni voorziene algemene debat is geannuleerd. Voor de VN die straks haar 75ste verjaardag viert, is dit een zorgwekkend signaal.