Het botert niet meer tussen Bolsonaro en het Braziliaanse parlement

Civis Mundi Digitaal #95

door Jan de Boer

Het befaamde Braziliaanse Carnaval dat op 26 februari eindigde en waarin Bosonaro vaak op de hak werd genomen, heeft het politieke leven in Brazilië niet gekalmeerd. In tegendeel, sinds het begin van vorige week windt een flinke constitutionele crisis met niet te voorziene consequenties het land op: een crisis waardoor de president Jaïr Bolsonaro tegenover zijn eigen parlement komt te staan. De crisis brak uit op 25 februari, toen het dagblad « Estadao » onthulde dat Bolsonaro zijn aanhangers in een video opriep om op 15 maart straatmanifestaties te organiseren. De twee minuten durende clip presenteerde het staatshoofd op een ultra-dramatische toon: een harde, onvermoeibare, christelijke en patriottische werker, die tot deze manifestaties opriep om zich te verdedigen tegen de vijanden van Brazilië, te weten de wetgevende en juridische macht. Al roept deze video niet direct op tot het plegen van een staatgreep, de belangrijkste partijen van rechts en links kwamen onmiddellijk in opstand. De vroegere centrum-rechtse president Fernando Henrique Cardoso liet weten dat het hier « een institutionele crisis met zeer ernstige gevolgen » betrof, en zijn linkse opvolger Lula da Silva riep de bevolking en de instituties op om « de democratie te verdedigen ».

« Het oproepen tot manifesteren tegen de in de grondwet van 1988 gegarandeerde instituties is een onverantwoordelijke misdaad, » zei David Miranda van de linkse Partij voor Socialisme en Vrijheid. En hij vervolgde met: « Bolsonaro gaat iedere keer een stukje verder om een autoritair regime te installeren. Hij overschrijdt daarbij altijd de grenzen. Ik hoop dat het parlement de ernst van de situatie ziet en een afzettingsprocedure begint ». Nog erger: Bolsonaro wuifde de kritiek vanaf het hoogste juridische niveau met een handgebaar weg. Volgens José Celsode Mello, de nestor van het federale hooggerechtshof doet deze episode « de donkere kant van een president van de Republiek zien, die geen besef heeft van de waarde van de grondwet en geen enkel gevoel heeft voor de fundamentele scheiding van de machten ».

Bolsonaro, helemaal van de kaart en bang, probeerde het vuur te doven met telefoontjes aan de in opstand gekomen volksvertegenwoordigers en senatoren. « Ik ben 28 jaar parlementariër geweest, ik ben nu echt niet bezig het parlement aan te vallen. Integendeel, ik wil een onafhankelijk en actief parlement. Hetzelfde voor justitie, ik heb geen enkele kritiek op het functioneren van de rechterlijke macht, » zei de president in de sociale media. In werkelijkheid is de situatie symptomatisch voor de gespannen verhoudingen tussen het parlement en Bolsonaro sinds zijn aantreden als president. Het Congres profiteerde van de onervarenheid en de chaos binnen de regering en is machtiger dan ooit. Sinds een jaar heeft het parlement, aangevoerd door de kundige voorzitter van de Tweede kamer, Rodrigo Maia, verscheidene presidentiële initiatieven geblokkeerd en zijn stem verheven tegen verschillende symbolische hervormingen zoals die van de pensioenen en het pakket « anti-criminaliteit » van de minister van justitie, Sergio Moro.

De Braziliaanse parlementariërs stellen zich overigens niet meer tevreden met het alleen tegen-zijn. Zij nemen ook initiatieven en stellen hun eigen hervormingen aan de orde. Is de presidentiële republiek aan het veranderen in een « semi-parlementaire » republiek, zoals sommige onderzoekers menen? De Tweede Kamer was vroeger gedemoraliseerd, een symbool van corruptie en ondoelmatigheid, en altijd verdeeld door de 24 politieke partijen die er zitting in hadden. Maar de volksvertegenwoordigers zijn bij de verkiezingen in 2018 grotendeels vernieuwd, en zo heeft de volksvertegenwoordiging een deel van haar geloofwaardigheid teruggekregen. « Zij is verenigd in een over het algemeen zeer conservatieve en rechtse ideologie, » zegt mijn goede Braziliaanse vriend en schrijver François, die mij als gebruikelijk de gegevens voor dit artikeltje leverde.

Bolsonaro is ondanks al zijn jaren als parlementariër een slechte onderhandelaar, en kan slechts rekenen op de steun van enkele tientallen vaak onervaren volksvertegenwoordigers van de 577. « Hij hoopt dus het parlement zo mak als een lammetje te krijgen door de straat te mobiliseren en te dreigen met de sluiting van het Congres. Maar dat werkt niet. Op dit moment blijft alleen de populistische bluf over. De macht is als een leeuw die in zijn kooi brult, » zegt François.