De mondialisering herzien?

Civis Mundi Digitaal #96

door Jan de Boer

Men noemde ze de « zaaiers van de pest », deze toverheksen die men opgewekt met de joden en de leprozen op brandstapels van het leven beroofde tijdens de zwarte dood, de pest-epidemie die tussen 1346 en 1351 in Europa woedde en daar naar schatting 25 miljoen mensen het leven kostte –een derde van de totale Europese bevolking. Vandaag de dag riskeert alleen de Chinese president Xi Jinping als de duivel van het coronavirus aangewezen te worden. Maar net als in de middeleeuwen zoekt iedereen zijn schuldige. Voor Donald Trump zijn het duidelijk de Chinezen, voor anderen de vervuiling, het kapitalisme, het totalitarisme, de liberale mondialisering… Deze laatste is inderdaad een goede verdachte. Door het aanmoedigen van vrij verkeer van mensen, goederen en ideeën heeft ze alle mogelijkheden voor de massale verbreiding van het virus voorbereid. Het virus is overigens vertrokken vanuit China, de wieg en de eerste bevoordeelde van de mondialisering in het begin van deze eeuw. En dat is ook niet nieuw, want al in de veertiende eeuw nam de pest de « zijderoute » in de bagage van handelaren in Genua. Dus al heel wat eerder dan onze kapitalistische en gemondialiseerde beschaving.

Zoals de pest in de middeleeuwen de val van het Oost-Romeinse imperium inluidde, versnellen grote epidemieën en oorlogen de neergang van de oude en meest kwetsbare gevestigde ordes. Het coronavirus is bezig de mythe van de gelukzalige mondialisering door te prikken. De toenemende vinnigheid van de Verenigde Staten jegens China met zijn vergeldingsmaatregelen, douanetarieven en verboden, verzwakt het Chinese imperium, beschuldigd van het verdringen van Amerika en het verwoesten van haar welvaart. Daarbij komen nog de technologische en milieu-angsten in de ontwikkelde landen. Het uur van de nationalistische terugtocht, van het in zichzelf terugtrekken is aangebroken. Dat was overigens de slogan in de campagne van Donald Trump.

Dit Amerikaanse gevecht heeft in westerse landen onrust gezaaid op het thema van de soevereiniteit, bedreigd door het verlies van de eigen industriële capaciteiten. De handelsoorlog heeft voor het bedrijfsleven barrières en veel ongerustheid tot gevolg. Zij waren de grote winnaars van de mondialisering met hun concurrentie van alle medewerkers en fabrieken in de wereld. Zij ontdekken nu de andere kant van de medaille: een gevaarlijke afhankelijkheid. In plaats van het doelmatigheidsprincipe, dat zocht naar de minst dure oplossingen, speelt nu een veiligheidsprincipe voor het onvoorziene. Staten verkeren in eenzelfde situatie en zien de noodzaak om het economische model te veranderen. Het is één van de prioriteiten na de crisis om weer onafhankelijkheid en soevereiniteit terug te krijgen. Zal deze pandemie ons werkelijk naar deze meer beperkte en zelfvoorzienende wereld brengen? Als de crisis zich redelijk snel oplost, zal de wind van de realiteit deze goede voornemens zoals altijd laten verwaaien als zand op het strand.