Covid-19 en landsgrenzen

Civis Mundi Digitaal #96

door Jan de Boer

Het is in Frankrijk één van de grootste politieke feiten als gevolg van de crisis te wijten aan het Covid-19: de terugkeer op het eerste plan in het publieke debat van het vraagstuk van landsgrenzen en grenzen van de mondialisering. Hetzelfde debat zal ook in Nederland  en andere landen gevoerd worden.  Voor veel mensen heeft de pandemie duidelijk de grenzen van een model aangetoond dat was gebaseerd op de deregulering van uitwisselingen en een totale vrijheid van beweging  . Het meest schrijnende voorbeeld is het totale gebrek aan maskers, tests, etc. Verplicht om zich tot het buitenland met name China te wenden, is  Frankrijk volstrekt machteloos en verlamd door de afwezigheid van een nationale industrie die deze middelen voor bescherming tegen het virus in voldoende hoeveelheden zou kunnen fabriceren.

Deze situatie is al tientallen jaren aan de kaak gesteld  door twee radicaal tegenover elkaar staande partijen: het altermondialistische links en een deel van extreem-rechts. Links voedt het antikapitalistische of alterkapitalistische denken, verwerpt de almacht van de markt, de verplaatsing van bedrijven en activiteiten naar het buitenland, de vrijhandel die naar hun analyse de mondiale arbeidersklasse doet verarmen en bijdraagt aan de klimatologische ontregeling. Zij mikken daarbij op de handelstransporten en niet op het vrije verkeer van personen. De grenzen  worden door deze leiders van links gezien als  bescherming van ‘de gemeenschapsgoederen’ en de reloklisering, het terughalen van bedrijven en activiteiten uit het buitenland als een manier om te strijden tegen ‘de grote verhuizing in de wereld’. «Wij vragen een solidaire, ecologische en sociale relokalisering. Zo niet dan gaat extreem-rechts met dit thema aan de haal. Wij zijn voorstanders van een vrij verkeer van personen en kennis, maar ook voor een zeer sterke regulering van verkeer van goederen, diensten en kapitaal», laat mij in het kort Aurélie Trouvé, woordvoerdster van de mij zeer sympathieke altermondialistische vereniging Attac, weten.

Extreem-rechts, belichaamd door Marine Le Pen, gebruikt de mondialisering  als voorwendsel om de grenzen te sluiten om in werkelijkheid de economische en sociale kleuring van haar afwijzing van immigratie nieuwe kleren te geven. Er speelt zich zo een wedstrijd af tussen tegenstanders die niets gemeenschappelijks hebben om het alternatief te zijn  voor het «macronisme», beschreven als een bewust geaccepteerd neoliberalisme. De bekering van het Front National (nu de Rassemblement National) tot  kritiek op de mondialisering en zijn excessen is het werk van Marine Le Pen. Vanaf het begin van de jaren 2000 wilde zij elementen van het altermondialisme overnemen om ze aan te passen aan de ideeën  van het Front National, waar haar vader, Jean-Marie Le Pen, lange tijd de ultra-liberale Ronald Reagan steunde. De ommekeer kwam in 2011, toen Marine le Pen het voorzitterschap van de partij aanvaardde en zij met de toenmalige nr 2 van het Front National , Florian Philippot, het protectionisme omhelsde.  ‘Soevereiniteit’, ‘economisch protectionisme’, ‘made in France’. De sterke terugkeer van deze slagwoorden tijdens de huidige pandemie  komt de Rassemblement National goed uit. Zij verkoopt het idee van landsgrenzen als de oplossing voor alle problemen van het ‘vrijhandels- dogma’ tot en met natuurlijk de immigratie. De door het coronavirus veroorzaakte crisis wordt door het vroegere Front National gezien als de geldigverklaring van zijn stellingen en oplossingen.

Naar mijn overtuiging zijn landsgrenzen geen synoniem voor nationalisme. De grens is een neutraal middel en wordt bepaald door hoe je deze wilt gebruiken. In deze gezondheidscrisis zie je versterkte grenscontroles maar ook uitwisselingen betreffende de gezondheidszorg tussen grenssteden en tussen Frankrijk, Duitsland en Zwitserland. De landsgrens is bij een groot deel van politiek links, waar deze door te zeer gelieerd aan nationalisme en oorlog een taboe was, terug van weg geweest. De Covid-19 heeft het gevaar van mondiale productieketens laten zien met nu in Frankrijk en ook elders het gebrek aan maskers, brillen, tests, enz. De vroegere socialistische minister van economie, nu ondernemer, Arnaud de Montebourg zegt in een interview met het dagblad Le Figaro: «Frankrijk heeft er de voorkeur aan gegeven dat zijn ziekenhuizen in China hun aankopen doen in plaats van haar eigen industrie te verdedigen».Hij  spreekt al bijna tien jaar over de gevaren van vrijhandel en prijst de demondialisering aan: «De mondialisering is geen natuurlijke ontwikkeling maar het resultaat van politieke keuzes van de liberalen. Met de terugkeer van de grens  kunnen we bepalen wat we wel of niet zelf doen».

Er gaan ter linker zijde steeds meer stemmen op die van de Staat een slagvaardige politiek eisen voor niet alleen  een grotere mate van zelfvoorziening op energie- en voedselgebied, maar ook voor onafhankelijkheid van vitale sectoren  als die van medicijnen en chemie. Men wil zo de hele nationale produktie ‘opnieuw uitdenken’ met het nationaliseren van ondernemingen in de strategische sectoren en met het massaal investeren in innoverende industrieën om de ecologische omschakeling van de economie voor te bereiden. Inderdaad ‘made in France’, maar niet ten koste van alles. «Wij willen een wederopleving en ons model van de maatschappij herzien: verdediging van publieke diensten, van de bestaande productie en een relocalisatie van onze industrie om niet meer van anderen afhankelijk te zijn», aldus Fabien Roussel, nationaal secretaris van de Franse Communistische Partij. Het is een samenhang van samenwerking en beschermende solidariteit die ook Clémentine Autain, parlementslid van  radicaal-links ‘La France insoumise’ voorstaat: «Ons idee van relocalisatie is een idee van met elkaar delen en welzijn. Het heeft niets te maken met de logica van een ommuurde Staat, die op geen enkele manier bijdraagt aan de strijd tegen de klimaatopwarming en sanitaire crises».  Dit zal de kern van het komende ideologische gevecht zijn : wie zal in de ogen van het Franse volk het idee van de relocalisatie van de economie en een nieuwe benadering van het begrip ‘grenzen’ belichamen: de altermondialisten of de Rassemblement National. Of blijft als de pandemie voorbij is, alles zoals altijd bij het oude met het gebruikelijke en eventueel een enigszins aangepast liberalisme? Ik ben er niet gerust op.

Geschreven op 12 april 2020