Een ecologische ramp in de Russische toendra

Civis Mundi Digitaal #99

door Jan de Boer

Volgens de krant « Kommersant » betreft het de grootste lozing van olieproducten ooit in de Russische toendra. Een week na de catastrofe was de 20.000 ton geloosde dieselolie van een elektriciteitscentrale in de regio Norilsk nog altijd zichtbaar als een roodachtige kleur aan de oppervlakte van de rivier Ambarnaïa. Op 3 juni werd het een nationale zaak, omdat Poetin op tv de baas van NETK, eigenaar van de bewuste elektriciteitscentrale, een uitbrander gaf. Deze centrale, die op gas draait, voedt de stad Norilsk met haar 180.000 inwoners. De vaten dieselolie zijn een hulpbron als er een tekort aan gas is. « Waarom hebben de regeringsdiensten pas na twee dagen opening van zaken gegeven? Moeten wij dergelijke noodsituaties via de sociale media vernemen? » vroeg de Russische president zich af. De mijnmaatschappij verwierp de beschuldigingen en zei onmiddellijk gereageerd te hebben. De plaatsing van drijvende keerdammen heeft vermeden dat de olie niet het meer Piassino en vervolgens de oceaan in het poolgebied bereikte. Maar de situatie is nog lang niet geklaard, aangezien bergingsoperaties van olie niet eenvoudig zijn. De ondiepe rivier staat geen interventie van boten toe en het geïsoleerde en moerasachtige gebied is moeilijk toegankelijk. Het ministerie van milieu liet weten dat de negatieve effecten van deze olielozing zich gedurende wel tien jaar kunnen voordoen.

De oorzaken van deze catastrofe zijn onderwerp van discussies met op de achtergrond een steeds grotere ongerustheid in Rusland over het ontdooien van de permafrost en de consequenties ervan voor het milieu en de menselijke activiteiten in het toendragebied. Want behalve de onmiddellijke verantwoordelijkheden – de afwezigheid van beschermende dijken rond de oliereserves werd met name bekritiseerd – is er een hypothese die het drama verklaart: de klimaatopwarming doet de permafrost – de bevroren laag aarde tot duizend meter diepte – ontdooien. De aarde, voorheen zo hard als beton, wordt instabiel en bedreigt de stabiliteit van constructies. Ook experts, zoals de directrice van het Instituut van Ecologische problemen denken in deze richting, volgens het persbureau TASS. Maar Ivan Blokov, een van de leiders van Greenpeace Rusland, is voorzichtiger: « We weten niet zeker of de grondbewegingen een rol hebben gespeeld. Wat wel zeker is, is de corrosie van structuren waar onze industrie geen aandacht aan schenkt ».

De laatste jaren is dit een beladen onderwerp in Rusland geworden. In de immense vlaktes van het noorden wordt de klimaatopwarming sterk gevoeld. De ontdooiing van de permafrost verontrust. In een stad als Jakoetsk dreigen veel gebouwen, indertijd gebouwd op funderingswerk op de hard bevroren bodem, in te storten. Oude houten huizen vallen uiteen. Het risico is becijferd. In oktober 2019 schatte de viceminister voor de ontwikkeling van het noordpoolgebied en het uiterste Oosten dat de kosten van de schade van het ontdooien van de bodem jaarlijks 2 miljard euro zouden kunnen gaan bedragen. « Het is een ernstig probleem en de omvang van de schade neemt ieder jaar toe. De oliepijpleidingen gaan exploderen, de pijlers storten in », liet hij waarschuwend weten. De ongerustheid betreft met name de koolwaterstoffen: 15 procent van de plaatsen van oliewinning en 80 procent van de plaatsen van gaswinning bevinden zich in permafrostgebieden. Waar nog veel te weinig aandacht naar uitgaat is het vrijkomen van gigantische hoeveelheden methaangas door het ontdooien van de permafrost: methaan is een nog veel sterker broeikasgas dan CO2, met alle gevolgen voor de van dien. Ook kunnen gevaarlijke, wellicht dodelijke ziektekiemen vrijkomen die daar tienduizenden jaren in de bevroren bodem overleefden. Het ontdooien van de permafrost raakt zo de hele wereld.

Het besef van wat er gebeurt, is nog zeer beperkt. In december zei Poetin nog dat « niemand nog weet waardoor de klimaatopwarming veroorzaakt wordt ». Het Kremlin ratificeerde dan ook pas in september 2019 het klimaatakkoord van Parijs (2015, COP21). Dit engagement is niet erg hinderlijk voor Rusland, omdat de referentie voor de uitstoot van CO2 is bepaald op het jaar 1990, een tijdperk waarin de Sovjetindustrie veel belangrijker was dan nu. Maar goed, Moskou heeft een signaal afgegeven en beseft dat de voordelen die zij hoopte te behalen dankzij de klimaatopwarming (in de eerste plaats de opening van de zeeroute in het noordpoolgebied) heel wat minder zijn dan de gevaren ervan. De toename van klimatologische catastrofes heeft ook een rol gespeeld. In Siberië en het toendragebied volgen de bosbranden en massale overstromingen elkaar in een steeds sneller tempo op. De temperaturen haalden er in de laatste week van mei makkelijk meer dan dertig graden…

Geschreven op 14 juni 2020