Extreem-rechts in Europa

Civis Mundi Digitaal #99

door Jan de Boer

Twee wetenschappers: Nicolas Lebourg, historicus en onderzoeker van het « Centre d’études politiques de l’Europe latine » in Montpellier, en Jean-Yves Camus, directeur van het «Observatoire des radicalités » van de stichting Jean-Jaurès, hebben de evolutie van de partijen van de familie van nationaal-conservatieve alsook van de radicale nationalistische bewegingen van mei 2019 tot aan de Covid-19 pandemie geanalyseerd. Hun studie werd op 11 juni jongstleden gepubliceerd.

Het doel? Vertellen dat de bewegingen binnen het kamp van extreem-rechts structureel zijn. « Men kan niet spreken van een populistische golf, dat geeft geen goede mogelijkheden om het een en ander te begrijpen », waarschuwt Nicolas Lebourg. » Een golf komt, breekt en verdwijnt. Dat is beslist niet wat we zien in het kamp van extreem-rechts, dat sinds het begin van de globalisering en de eerste oliecrisis een dynamisch fenomeen is ». De auteurs doken in het leven van deze in het Europees parlement zetelende groepen en ontdekten een eerste belangrijk punt. Tijdens het voorafgaande mandaat was er bij de vertegenwoordigers van de groep « Europe des nations et des libertés » (ENL) – waarbinnen met name de Rassemblement National (het vroegere Front National), de Italiaanse Liga, het Duitse AFD en de Oostenrijkse FPÖ zetelen – slechts voor 69 procent overeenstemming bij hun stemmingen tegen ten minste 90 procent bij de conservatieven, de ecologische of liberale groepen. « Het idee van een populistische golf » of een mogelijke « populistische internationale » berust dus allereerst op een overschatting van het niveau van ideologische samenhang van de partijen van het ENL » vatten beide onderzoekers samen. De bestudering van de gemiste pogingen tot eenheid van populistisch rechts bij de campagne voor de Europese verkiezingen in 2019 gaf hun vervolgens de mogelijkheid deze partijen op hun plaats in de Europese politieke ruimte te zetten. Het échec van de vroegere raadsman van de Amerikaanse president Donald Trump, Steve Bannon, die naar Europa kwam met het optimisme om de Europese populistische partijen te verenigen, toont dat deze buiten de politieke hoofdstroming voor het grootste deel in zichzelf opgesloten blijven. Hij hield geen rekening met de onmogelijkheid van deze partijen om ook een unieke groep in het parlement te vormen en « partijen te werven, die zo de ENL de gelegenheid zou hebben gegeven te proclameren dat Europa in een nieuw tijdvak is aanbeland ». Het betreft hier met name de Brexit Party van Nigel Farage in het Britse Koninkrijk en de Fidesz van Viktor Orban in Hongarije.

 Volgens de onderzoekers verankert een laatste mislukking de nationalisten in de marge van de politieke Europese besluitvorming: de groep « Identité et Démocratie », die met name de « Rassemblement National (het vroegere Front National) en de Liga verenigt, is er niet in geslaagd om twee posten van vice-voorzitter van het parlement en twee posten van voorzitter van een commissie te verkrijgen, waar zij gezien hun 73 zetels recht op zou kunnen hebben. « De groep heeft geen enkele post verkregen, want de andere groepen hebben haar volledig geïsoleerd en buitenspel gezet » vat Jean-Yves Camus samen.

Deze politieke tegenvallers leiden naar het tweede deel van de nota gewijd aan de « terroristische verleiding » van radicale extreem-rechtse bewegingen in Europa. De twee onderzoekers verklaren in dit tweede deel dat « de samenhang tussen politiek verval en terroristische verleiding goed mogelijk is: het gebrek aan een politieke oplossing inzake een radicaliteit waarvan de thema’s (van het type « algemene vervanging ») toch uitgebreid verspreid zijn en mede aan het succes van extreem-rechtse partijen bijdragen, kan een zeker aantal van hun actieve aanhangers overtuigen dat geweld de enige resterende rationele oplossing is om de door hen gewenste omslag te bewerkstelligen ». Een « verleiding » die bovendien ook het blanke macho-superioriteits gevoel in het kader van de globalisering uitdrukt, zeggen de auteurs, daarbij steunend op een aantal sprekende voorbeelden.

Zo werd in het voorjaar 2020 de Russische Imperiale Beweging door de Verenigde Staten van « internationaal terrorisme » beschuldigd. Een paar maanden eerder, in november 2019, zette Polen een lid van de Beweging van Noordelijke Weerstand, een transnationale neonazibeweging, het land uit. Na het verlaten van de gevangenis in Zweden « voor een bomaanslag op een vluchtelingencentrum ging deze neonazi naar Polen om er een paramilitaire training te volgen, met het duidelijke plan om Brenton Tarrent, de terrorist van Christchurch in Nieuw-Zeeland, te imiteren ».

De twee onderzoekers concluderen dat de sociale en politieke crises die zich nu met de gezondheids- en economische crisis vermengen, « zeker helpen om deze symbiose van gevoelens van persoonlijke achterstelling en nationale gevoelens, die bijdraagt aan de dynamiek van de verrechtsing, te intensifiëren ».

Samengevat: « Hoewel de Europese verkiezing van 2019 geen populistische tsunami heeft gekend waar velen van droomden of een nachtmerrie van hadden, zal de huidige pandemie extreem-rechts ten minste de kans bieden zijn verworven aanhang vast te houden en zal het proces van gewelddadige radicalisering verergeren. »

Geschreven op 28 juni 2020