Vragen bij de corona-maatregelen

Civis Mundi Digitaal #100

door Piet Ransijn

https://www.filosofie.nl/categorische-imperatief Covid is Latijn voor schaap. De bevolking was genegen de regels te volgen. Een noodwet leidt tot protesten. Het is niet de bedoeling dat de regels een algemene wet worden.

Inleiding

Dit artikel geeft een nabeschouwing met vragen en twijfels, die mede worden gevoed door de toenemende kritiek en de grote sociale en economische schade van de lockdown. Bij deze wil ik een aantal vragen delen, bedoeld om  kritisch over na te denken. De vragen en antwoorden nodigen uit tot nader onderzoek.  Het is zaak om eerst vragen te stellen, of twijfels te uiten, zekerheden te relativeren en andere hypothetische mogelijkheden te opperen.  Het zou ook anders kunnen (zijn). Hoe zou het beter kunnen of hebben gekund? ‘The answer is blowing in the wind.’ Bij de vragen en antwoorden vormen berichten in de Volkskrant, de NRC en andere media en relevante internetsites een leidraad in de vorm van een kritisch nieuwsoverzicht over de maatregelen. Volgende artikelen gaan over de sociale en economische schade en de vooruitzichten na de coronacrisis wat betreft maatschappelijke, ecologische en economische ontwikkelingen.

Voormalig Denker des Vaderlands en voormalig arts Marli Huijer was een van de eersten die vragen plaatste bij de ‘intelligente lockdown’. “Wat is een corona-sterfgeval?”, vroeg zij zich af. Coronadoden hebben immers meestal ook andere aandoeningen. Hoeveel levensjaren winnen we als door uitstel van andere behandelingen extra levensjaren verloren gaan? Ook zag ze de bezwaren van de inperking van bewegingsvrijheid en sociaal contact, dat bij zieken en stervenden schrijnende vormen aannam. Dat kwam later ook bij anderen naar voren  (Volkskrant 9 april ’Heiligt het doel de middelen?... Ik weet eigenlijk niet wat het doel is’).

Nadat de (wereld)bevolking de drastische maatregelen betrekkelijk volgzaam heeft gevolgd, is er steeds meer scepsis en kritiek op de aanpak van de coronacrisis. Hoewel maar een klein deel van het volk zich roert bij demonstraties, die verboden werden na alle kritiek op de anti-racismedemonstraties. Premier Rutte was ingenomen met de medewerking van de bevolking en heeft met name ook de gedupeerde jongere generatie geprezen voor de voorbeeldige medewerking en gehoorzaamheid. In andere landen, zoals Frankrijk en China werd gehoorzaamheid afgedwongen, hoewel ook daar de bevolking heeft meegewerkt (zie o.m. de artikelen van Jan de Boer hierover).

 

De intelligente lockdown was zo gek nog niet

Het gros van de Nederlandse bevolking vindt nog steeds dat de ‘intelligente lockdown’ - die uiteraard bedoeld was voor intelligente mensen - bestond uit passende maatregelen, gezien de populariteit van premier Rutte en Van Dissel. Als dat zo doorgaat kan het standbeeld van één van hen later de sokkel van Jan Pieterszoon Coen overnemen. Vergeleken met andere landen lijkt de intelligente Nederlandse aanpak zo gek nog niet, een soort compromis tussen te los en te stringent. Maar strak genoeg om het virus zoveel mogelijk te beteugelen. Ook gezien de minder strakke Zweedse en vooral vergeleken met uit de hand lopende Amerikaanse aanpak, lijkt de Nederlandse aanpak redelijk succesvol, ondanks de grotere economische schade dan in Zweden.

“Landen zonder uitgaansverbod, zoals Japan, Zuid-Korea, Wit-Rusland en Zweden, vertonen geen negatievere trend dan andere landen. Zweden werd zelfs door de WHO als voorbeeldmodel geprezen en profiteert nu van een hogere mate aan immuniteit.” (https://swprs.org/feiten-over-covid19/ punt 14). Dat geldt kennelijk niet voor de VS. ‘Corona wil maar niet wijken in de VS’, (Volkskrant 11 juli), mede door de minder strakke aanpak in de zuidelijke staten van de VS, waar de lockdown te snel is heropend. Het aantal besmettingen lijkt enigszins te correleren met de strakheid en de duur van de lockdown.  Te strak en te lang geeft echter meer economische en sociale schade. Het is een zoeken naar de juiste maat(regelen). In Nederland had de aanpak misschien ook beter gekund met minder economische schade, door niet bijna de hele samenleving op slot te zetten, maar vooral de ouderen te beschermen en jongere generaties minder te duperen. “Wat zou een alternatieve strategie geweest zijn? Men had de beschermingsmaatregelen van de hele bevolking kunnen beperken... De oudere mensen zou men de mogelijkheid kunnen geven, zich beter te beschermen” aldus de Zwitserse infectiedeskundige Pietro Vernazza (https://www.tagesanzeiger.ch/das-coronavirus-scheint-weniger-gefaehrlich-als-gemeinhin-vermutet-552799806256, 18 juli). Dat is wijsheid achteraf. Het had ook veel slechter gekund, zoals we in andere enigszins vergelijkbare landen zien, bijv. de VS.

Onder de kop ‘Welke coronastrategie werkte het best’ doet de Volkskrant (22 mei) een poging tot vergelijking. In diverse landen vinden we een variatie van dezelfde maatregelen in variërende intensiteit. Ook daarom laten landen zich niet zo gemakkelijk vergelijken, afgezien van verschillen in registratie met lastig vergelijkbare cijfers, waarbij appels met peren worden vergeleken en bijv. niet naar andere doodsoorzaken en succesfactoren wordt gekeken. Duidelijk is dat snel en zoveel mogelijk preventief handelen beter werkt, voor het uit de hand loopt. Nieuw Zeeland, de Noord- en Oost-Europese en vooral de kleinere Oost-Aziatische landen lijken beter te scoren.

 

Enkele punten Van kritiek

Uit een reconstructie van het nationale beleid: ‘Hoe Nederland de controle verloor’ (NRC 20 juni) blijkt, dat er niet erg snel is gehandeld, dat de verspreiding van het virus werd onderschat en dat de RIVM er aanvankelijk volkomen naast zat. Dat is niet verwonderlijk, omdat dit gold voor bijna iedereen, met name in het Westen. Als we beter naar het Oosten hadden gekeken, zouden we andere conclusies hebben getrokken. Dat geldt op meer gebieden, ook op het gebied van gezondheid en spiritualiteit. Maar zelden op het gebied van politiek beleid.

Ilja Leonard Pfeijffer schreef 95 afleveringen vanuit Genua. “Hoewel ik elke dag heb nagedacht... over het virus en de lockdown, weet ik nog steeds niet of we wel het goede hebben gedaan. De enige conclusie is wellicht dat het onmogelijk is om het goede te doen. Zowel reageren... als niet reageren op de pandemie leidt tot onacceptabele schade. Het enige scenario dat niet desastreus zou hebben uitgepakt is het scenario waarin we de pandemie hadden voorkomen” (‘Het was onmogelijk het goede te doen’, NRC 27 juni)

Het is dan zaak een middenweg te vinden en preventief te werk te gaan wat betreft een volgend besmettelijk virus. Er is reeds een kandidaat gesignaleerd in Chinese varkensstallen dat op mensen blijkt over te springen. Toch blijven mensen (varkens)vlees eten en ook allerlei wilde dieren, terwijl is aangetoond dat dit riskant is. Dit geldt eveneens voor de verontreinigende effecten van de intensieve veehouderij op longen en luchtwegen, die de bevattelijkheid voor infecties en de kans op besmetting vergroten. Pfeijffer pleit dan ook evenals als vele andere weldenkende mensen voor ingrijpende maatregelen voor “de redding van onze planeet” en verandering van onze levensstijl. “Als de urgentie wordt gevoeld, is het blijkbaar mogelijk om op korte termijn zeer ingrijpende maatregelen te nemen... en dat is misschien wel de belangrijkste les.”

 

 

Bij nader inzien zijn er wel enige aanmerkingen op de maatregelen. Dat is onvermijdelijk gezien de haast overhaaste beslissingen wat betreft een aanvankelijk onderschat besmettelijk virus dat ons overviel. (https://bijnaderinzien.com/2020/07/16/de-wetenschap-volgen-nee-politieke-keuzes-maken/):

1. Zoals al eerder gezegd werd een klein aantal medische experts gevolgd, terwijl het politieke, ethische en economische afwegingen betrof.

2. De eenzijdige samenstelling vannhet OMT, dat uit virologen bestond, die zonder economen, gedragswetenschappers en andere relevente medische experts zoals (veld)epidemiologen erbij, betrokken waren bij beslissingen met ingrijpende sociale, ethische en economische consequenties.

3. Het parlement werd er te weinig bij betrokken. Ook al diende er snel gehandeld te worden, had het meer gekund.

4. Ook discussies onder experts dienen controleerbaar te zijn. Aanvankelijk was zelfs de samenstelling van het OMT niet openbaar.

5. Het beleid verschoof van mitigatie naar indamming van het virus. “Mitigatie betekent dat je de ziekte wilt uitsmeren over een langere tijd, om zo de gevolgen te verzachten.” En ook om gedeeltelijke groepsimmuniteit te bevorderen. Het is echter een omstreden en onduidelijke zaak of dit wel mogelijk is en ten koste van hoeveel besmettingen en doden. Het kabinet en het OMT zijn teruggekomen van de inzet op groepsimmuniteit om in te zetten op indamming. Dat had ook meteen gekund, zoals in sommige, meer succesvolle andere landen zoals Noorwegen en Zuid-Korea. De aanvankelijke keuze voor mitigate zou voornamelijk door Rutte en Van Dissel zijn genomen, hoewel dit niet duidelijk is bij gebrek aan notulen. Daarna verdween het vage begrip gedeeltelijke groepsimmuniteit naar de achtergrond, hoewel er toch veel mensen zijn die immuun (b)lijken en/of geen of weinig last hebben als ze besmet zijn. Dit is een van de raadsels die het virus omgeeft. “Ongeveer 60% van alle mensen heeft al een zekere cellulaire achtergrondimmuniteit tegen Covid-19, dankzij contact met bestaande coronavirussen (d.w.z. verkoudheidsvirussen). De aanvankelijke veronderstelling dat er geen immuniteit tegen Covid-19 bestond, was onjuist.” (https://swprs.org/feiten-over-covid19/, punt 5).

6. Verder krijgt het beleid in verpleeghuizen veel kritiek, omdat de instructies voor de bescherming van personeel en patiënten ernstig te wensen overlaten. “In de meeste landen vonden ongeveer twee derde van alle sterfgevallen plaats in verpleeghuizen, die kennelijk geen profijt hadden van de algemene lockdown. Bovendien is het vaak niet duidelijk of deze mensen inderdaad aan Covid-19 zijn overleden, of aan weken van stress en isolatie” (Idem punt 7).

Er kunnen nog meer punten van kritiek worden gevonden, maar zo is het wel genoeg. Laatstgenoemde  website zet de conclusies op een rij (met Zwitserse precisie).

 

Intelligente kritiek

Hoewel de verspreiding van het virus is bedwongen door de intelligente lockdown, is er ook intelligentekritiek, zelfs in kwaliteitskranten, die zich eerder op de vlakte hielden (en de gevestigde orde vertegenwoordigen om het gros van de lezers en adverteerders niet tegen zich in te nemen).. Hoofdredacteur van de Volkskrant Pieter Klok had eerder expliciet gezegd dat zijn krant de visie van het RIVM (min of meer kritiekloos) steunt en al te kritische opiniestukken weigert, toen hij bij Radio 1 in Spraakmakers op 19 maart verkondigde dat het niet de taak van de pers is om kritisch te zijn in tijden van crisis. Later zei hij echter wel: “Je moet ook kijken: is dit niet een te grote inbreuk op grondrechten?” (‘Hoofdredacteuren blikken terug. Corona heeft ook ons overspoeld’. Hij gaat direct in gesprek met critici en doet daarvan verslag (‘De week van de hoofredacteur’, Volkskrant 11 juli). Het is te begrijpen dat een krant wil helpen de crisis ‘in goede banen te leiden’. Maar wat zijn goede banen? Constructieve kritiek blijft daarbij een taak van de vrije pers, die niet bedoeld is als orgaan en van overheidsbeleid en crisismaatregelen.

De Volkskrant geeft als de de crisis over zijn hoogtepunt heen lijkt ruimte aan uiteenlopende visies en maakt ook uitvoerig melding van “een verhit wetenschappelijk debat” dat niet alleen onder virologen wordt gevoerd. 239 virologen stellen in een open brief aan de WHO in de New York Times dat het virus zich ook kan verspreiden via minuscule druppeltjes (aerosolen) en er daarom meer nadruk op ventilatie en frisse lucht dient te komen dan alleen op de ‘anderhalve meter samenleving’. Een spraakmakende minderheid vindt meer gehoor, ook bij het RIVM en de WHO begint dit door te dringen (NRC 6 juni, ‘Ongrijpbare microdruppels’; ‘Vliegt het virusdeeltje nou rond of daalt het al snel neer?’ Volkskrant 7 juli. Het antwoord is dat beide elkaar niet uitsluiten. De meeste deeltjes slaan neer, maar sommige kunnen iets langer blijven zweven).

Een dergelijke richtingenstrijd van rivaliserende ideeën, theorieën en paradigma’s is eigen aan de wetenschap, zeker in tijd van verandering. Bij het ‘aerosolendebat’ gaat het om de medische contact-benadering versus de ‘aerodynamische’ natuurkundige benadering via micro-druppeltjes. Concurrerende theorieën, discussies en vooral onderzoek brengen de wetenschap verder. De RIVM heeft de aerosolentheorie onderzocht en deels bevestigd, zij het bij minder dan 5 procent van de besmettingen (‘RIVM: tóch kans op zwevend virus in bedompte ruimte’, NRC 7 juli). Dit bevestigt het belang van ventilatie, maar vooral binnen afstand houden en grote groepen vermijden blijft het meest belangrijk.

De meerderheid van de lezers van de Volkskrant vindt echter dat “critici van het RIVM die ingaan tegen de wetenschappelijke consensus niet te veel aandacht moeten krijgen... Een substantiële minderheid is het daar niet mee eens. Zij willen dat wij beide behandelen, maar vinden dat we daarbij zeer kritisch moeten zijn”, volgens een steekproef van 1487 respondenten” (Volkskrant 7 juli “Tegengeluiden moeten worden gehoord, maar wel met uiterst kritische stukken”). De wetenschappelijke consensus, waarvan het RIVM de spreekbuis van zou zijn verschuift echter voortdurend, vooral als onderzoek in volle gang is. Bovendien is er vaak geen consensus, maar juist discussie

 

Wetenschap ten dienste van de emancipatie van afhankelijkheid en dwang

Vanuit een emancipatorische visie die aansluit bij de Verlichting, dient wetenschap volgens Jürgen Habermas en anderen in dienst te staan van bevrijding, mondigheid en zelfreflectie, niet tot volgzaamheid en dwang, maar “emancipatie van irrationele dwang” (Een keuze uit het werk van Jürgen Habermas, p 113). Heeft de wetenschap zich tijdens de coronacrisis in dienst gesteld van overheidsdwang en stond haar onafhankelijkheid onder druk? In hoeverre was er ruimte voor kritiek en discussie? Daar was aanvankelijk geen tijd voor. In kwaliteitskranten was er ook weinig ruimte voor, als we de hoofredacteur van de Volkskrant mogen geloven. Bovendien zijn maatregelen meer overtuigend als ze met een zekere unanimiteit naar voren worden gebracht.

Emancipatie wordt volgens Habermas echter gediend door “de vrije dialoog van allen met allen” (p 114). Dan is er niet altijd unanimiteit, maar vaak verschil van inzicht. De drang tot unanimiteit kan leiden tot dogmatisme. “In de controverse tussen kritiek en dogmatisme kiest de rede partij... [Daarbij] komen rationeel inzicht en het uitdrukkelijk belang van bevrijding door reflectie bij elkaar. Het hogere stadium van reflectie valt samen met de vooruitgang van de autonomie van het individu, met de eliminatie van leed en de bevordering van concreet geluk. De rede die met het dogmatisme de strijd aanbindt, heeft de beslissing genomen dit [emancipatorische] belang als het hare te beschouwen... Een theorie [of aanpak] daarentegen waarin handelen met [crisis]beheersen verwisseld wordt , is tot een dergelijk perspectief niet meer in staat.” Rationaliteit wordt dan technische sturing of technocratie. (p 117, ‘Dogmatisme, Rede en beslissing. Theorie en praktijk in de verwetenschappelijkte civilisatie’).

Voor eliminatie van leed en bevordering van welzijn hebben wetenschappers en bestuurders zich ook ingezet tijden de coronacrisis. Voor de mondigheid en inspraak van burgers is in een crisis minder ruimte en afwijkingen van de gangbare technocratische visie worden mondjesmaat getolereerd of helemaal niet, zoals in China het geval lijkt. Het is daarom goed het emancipatorische doel van de wetenschap in het oog te houden, hoewel een dergelijk doel wellicht geen gemeengoed is in de ‘waardevrije’ wetenschap, die steeds meer instrumenteel gebruikt wordt door de grote geldschieters en de instanties waar wetenschappers in dienst zijn [1].

 

Afwijkende visies en kritiek

Een beetje afwijken mag in vele kranten, dat wordt gewaardeerd als kritische visie. Wijkt een visie te veel af, dan gelden andere kwalificaties en wordt deze al gauw geassocieerd met complottheorieën, die als ongeloofwaardig en onaanvaardbaar worden beschouwd en associaties oproepen met zonderlinge alternatievelingen, waar wetenschappers zich beter niet mee kunnen inlaten om hun reputatie niet te beschadigen. Het negatief etiketteren van afwijkende visies bevordert niet de emancipatie en (zelf)refelectie van degenen die zo’n visie hebben. Niet alle afwijkende kritiek is echter ongeloofwaardig. Kritiek is essentieel om tot een betere aanpak te komen en missers te verminderen. Bovendien behoort een kritische visie tot het hart van de wetenschap èn de journalistiek. Een onderscheid tussen rationele en onderbouwde afwijkende visies en irrationele weinig onderbouwde visies lijkt hierbij van belang, ofwel “gezond kritisch” en “klakkeloze kritiek”.

“Wetenschap en onzekerheid gaan hand in hand. Onderzoek is nooit klaar en antwoorden zijn nooit definitief,” aldus de wetenschapsbijlage van de Volkskrant (13 juni, ‘Broos vertrouwen’). Sociaal psycholoog Bastiaan Rutjes (UvA) doet onderzoek naar vertrouwen en wantrouwen in de wetenschap. “Wantrouwen staat niet gelijk aan kritiek, al maakt Rutjes onderscheid tussen ‘een gezonde kritische houding’ en ‘klakkeloze kritiek op experts’. Zo juichte socioloog en onderzoeker Jaron Harambam (Kath Univ Leuven) de eerste tegengeluiden op het eensluidende relaas over corona en te nemen maatregelen toe... Harambam denkt dat er soms een te selectief beeld wordt geschetst van ‘de’ wetenschap, als belangeloos, objectief en ‘met zekerheid’. Terwijl wetenschap inherent paradoxaal is en evengoed bestaat uit twijfel als uitgangspunt en het principe fouten durven en willen maken, want een rechte lijn naar het antwoord bestaat niet... Zo kan het dat kinderen eerst wel en dan toch weer niet even besmettelijk zijn als volwassenen en blijkt een veelbelovend vaccin in Oxford weinig uit te halen. Natuurlijk, het is de essentie van wetenschap, voortschrijdend inzicht en tegenstrijdige conclusies. Maar het is ook verwarrend.”

Bij de corona-maatregelen was het motto: “‘Geen paniek, de politiek volgt de wetenschap’. In de eerste hectische en angstige weken stond ‘de wetenschap’ gelijk aan het RIVM en het Outbreak Management Team (OMT)” (Volkskrant 7 mei, ‘Wetenschap is zelden de basis voor politiek’). Dit staat haaks op de pluriformiteit en onzekerheid in de wetenschap, zeker als er “nog geen vaststaande wetenschappelijke basis bestaat,” zoals bij het nieuwe coronavirus en de verspreiding ervan. “Mensen hebben het recht te worden geïnformeerd over de onzekerheid.” Ook over alternatieve en rivaliserende hypothesen, theorieën en speculaties, anders dan die van het RIVM en de WHO.

In genoemde open brief aan de WHO stellen betreffende wetenschappers dat “die organisatie te star is en niet voldoende oog heeft voor recente wetenschappelijke inzichten” (NRC 7 juli). Ook zou de WHO nogal onder invloed van China staan (Volkskrant 9 april: ‘China palmt op gewiekste wijze WHO al jaren in; zie ook NRC Commentaar 4 mei: ‘Chinese strategie’). Daarbij kan worden vermeld dat berichtgeving over China vaak niet onpartijdig is. “Het Chinese bestuursmodel voor wereld gezondheid... neemt de staat als uitgangspunt... China legt minder nadruk op transparantie, mensenrechten en verbetering van openbaar bestuur.” Het is een totalitair, autoritair top-down model, dat zijn succes bewezen zou hebben bij de aanpak van de coronacrisis. Het koppelt medische en andere samenwerking aan kritiekloze medewerking.

Echter, “transparantie is cruciaal voor wetenschappelijke discussie en vooruitgang en voor de westerse democratische waarden, inclusief “de marges van onzekerheid die daarbij horen... In het besef dat een open samenleving die op wetenschap in haar volle breedte wil vertrouwen, de beste kans heeft de weg omhoog terug te vinden,” aldus Wim van Saarloos en Ineke Sluiter van de Koninklijke Academie voor wetenschappen (Volkskrant7 mei). Dit strookt niet met het Chinese bestuursmodel dat een onafhankelijk onderzoek naar de herkomst en het begin van de verspreiding van het virus aanvankelijk niet toestond. Het Australische voorstel werd met een boycot van Australische producten beantwoord. Inmiddels zou dat veranderd zijn. (https://www.sciencemag.org/news/2020/07/who-led-mission-may-investigate-pandemic-s-origin-here-are-key-questions-ask).

 

Speculatieve en alternatieve theorieën

“En in het vacuüm van verwarring en onzekerheid is er ruimte voor speculaties en alternatieve theorieën, weet Harambam. Zijn conclusie was een opvallend milde: er zitten radicale types tussen, maar het merendeel bestaat uit normale mensen. Neem hen serieus, want hun zorgen zijn reëel. Harambam, die in 2017 promoveerde op de Nederlandse complotdenkerscultuur, vindt het daarom niet kwalijk dat sommige kritische vragen komen van mensen die we ‘complotdenkers’ noemen. Een term die hij lastig vindt, omdat het mensen direct classificeert als ‘gek’ of ‘gevaarlijk’... Door ‘deze stemmen’ buitenspel te zetten, kunnen mensen in het neutrale midden – met tal van vragen, argwanend en bezorgd – verschuiven naar een wantrouwender spectrum, meent hij. Wat Harambam betreft is het daarom van belang naast de stem van RIVM-baas Jaap van Dissel ook te luisteren naar die van Maurice de Hond, Bert Slagter of de fora verkennende oom met twijfels over een vaccin. ‘Censureren staat haaks op waar goede wetenschap bij gedijt: discussie, kritische vragen en tegenspraak. We weten toch ook heel veel niet?’”(Volkskrant Wetenschap, 13 juni; J. Harambam, The Truth is out There: Conspiracy Culture In an Age of Epistemic Instability. Rotterdam: Erasmus Universiteit, 2017. https://sociologiemagazine.nl/artikel/de-cultuur-achter-complottheorie%C3%ABn)

De visie van Harambam wordt verder uitgediept in een interview in de Volkskrant (3 juli). “Hij beziet tevreden hoe de laatste maanden steeds meer alternatieve geluiden doordringen tot het publieke debat.” Op vragen over de bestrijding van Covid-19, het beschermen van de gezondheid, de economie, de persoonlijke vrijheid en het levensgeluk “kan nooit een zuiver wetenschappelijk antwoord komen. “Uiteindelijk zijn alle antwoorden door en door politiek. Die moeten we met de hele samenleving vinden en dat lukt niet als we groepen of ideeën bij voorbaat uitsluiten”. Daarbij gaat het niet (alleen) om zonderlingen maar ook om “een mondige, hoogopgeleide en kritische bevolking die wil meedoen aan ingewikkelde wetenschappelijke discussies... Laat al die mensen niet alleen voortploeteren, maar organiseer burgerplatforms waarin zij met experts samen onderzoek kunnen doen en debat kunnen voeren” Hij pleit ervoor dat uiteenlopende burgers meedoen aan een dergelijke discussie, in de geest van Feyerabend, Science in a Free Society en de enigzins provocerende artikelen:  Deskundigen in een vrije samenleving en Hoe beschermen we de samenleving tegen de wetenschap? (in H. Kunneman, Wetenschap en ideologiekritiek, zie nr 73 https://www.civismundi.nl/?p=artikel&aid=4661; en nr 74 over de communicatieve rationaliteit en de ‘geweldvrije communicatie’ van Jürgen Habermas, waarbij iedereen recht van spreken heeft, https://www.civismundi.nl/?p=artikel&aid=4709 ).

Irrationele drijfveren en argumenten dienen ook serieus te worden genomen, zoals angst, verongelijktheid, weerstand, verzet en buitengesloten worden om deze bespreekbaar te maken en zo mogelijk te ontzenuwen. “Pas wanneer filosofie [...in dit geval overleg] de sporen ontdekt van het geweld, waardoor de steeds opnieuw gepoogde dialoog verminkt wordt en telkens weer uit de kanalen van de vrije communicatie wordt gedrongen, zet ze het proces in beweging, waarvan ze gewoonlijk de stilstand legitimeert: de voortgang van de menselijke soort tot mondigheid” (‘Kennis en belang’, Een keuze uit het werk van Jürgen Habermas, p 114).

Harambam vervolgt: “Andere perspectieven kunnen gemakkelijk worden buitengesloten. Een grote groep... moet aannemen wat er wordt beweerd op grond van autoriteitsargumenten. De wetenschap is niet heilig.” Bovendien bestaat dé wetenschap niet. “We zetten mensen te gauw weg als gekkies... maar wat voor kennis dragen zij aan? En wat kunnen wij van hen leren?... Over het algemeen hebben de media de regering gevolgd.” Ze hebben vaak weinig gevolg gegeven aan hun kritische functie en de discussie beperkt tot wat de redacties relevant vonden. Dit werkt radicalisering van minderheden, die niet gehoord worden, in de hand. “Als een minderheid radicaliseert, is dat een probleem. Nog los van de vraag of je er zo blij mee moet zijn als een groot deel van de bevolking zich automatisch achter het gezag schaart. Zonder kritiek en tegenspraak kom je nooit tot de best aanpak.”

Daarna volgt een artikel over mensen die 5G zendmasten kapot maken. Over het effect van radicalisering gesproken. Daarmee wordt de indruk gewekt dat (alleen) geweldadige extremisten tegen 5G zijn. Een discussie over mogelijke effecten en bijwerkingen van 5G zou deze radicalisering misschien op een andere manier hebben voorkomen door ook brede lagen van de bevolking kritisch te informeren over 5G. Er zijn reële bezwaren tegen hoogfrequente straling. Dat is allang bekend en daarover wordt de bevolking nauwelijks geïnformeerd, evenmin over 5G [2].

De gemiddelde burger heeft maar beperkte toegang tot informatie, hoewel internet een verwarrende hoeveelheid biedt van vaak weinig wetenschappelijk en veel dubieus gehalte. Soms dringt de ongemakkelijke vraag zich op of ons misschien informatie wordt onthouden. Of weten deskundigen het ook niet? Hoe zit het bijv. met de mogelijk schadelijke werking van 5G, wat heeft dit met de coronacrisis te maken en wie heeft er belang bij? [2] Wat is de herkomst van het virus en hoe is het ontstaan? Waarom (b)lijkt het anders te werken dan andere virussen, of worden de verschillen overdreven? Genoemd artikel in Nature poogt bij zulke vragen iets meer duidelijkheid te geven, voor zover mogelijk.

 

Is corona erger dan de griep?

In het debat van hoofdredacteur Pieter Klok met demonstranten “was de centrale vraag: is corona erger dan de griep?” (Volkskrant 11 juli). Veel demonstranten menen van niet. Een argument hiervoor zou zijn dat het aantal slachtoffers nu globaal genomen ongeveer overeen komt met dat van de zgn. HongKong griep. Hoewel het aantal nog dagelijks stijgt en het eind nog niet in zicht is, heeft het nog op geen stukken na het aantal bereikt van de Spaanse griep van een eeuw geleden, met 50 miljoen ipv een half miljoen doden, laat staan van de pestepidemieën van vroeger (zie Maarten Rutgers in nr 98). Toch was de Spaanse griep “bij lange na niet zo ontwrichtend als... het coronavirus” (NRC 27 juni, interview met historicus Adam Tooze). Waarom dan al die paniek en die drastische lockdown? Meestal  gaat het in vergelijking met de pest en ebola om relatief ‘milde klachten’, die voor velen toch erg genoeg zijn om aan dood te gaan, vooral bij oudere en kwetsbare mensen. Maar ook gezonde en sterke mensen kunnen er soms ‘allerberoerdst’ aan toe zijn en nog lange tijd van slag zijn, blijkt in een significant aantal gevallen. Er is duidelijk meer aan de hand dan bij andere jaarlijkse griepvirussen. Ook de besmettelijkheid is veel groter. (‘Patiënten die thuis herstellen van covid-19, houden lang klachten’, Volkskrant 17 juli. Dit geldt lang niet voor alle patiënten, volgens Leo  van den Toorn, voorzitter van de Ned. Ver. van Artsen voor Longziekten NVALT).

“Mede door de excessieve aandacht voor de... IC-capaciteit is aanvankelijk wat onderbelicht gebleven dat een Covid-19-infectie in 80% van de gevallen mild verloopt..., dat de kans op een ernstig of zelfs dodelijk verloop... op oudere leeftijd aanzienlijk groter is en relatief veel personen telt met een chronische aandoening,” aldus arts en voormalig ziekenhuisbestuurder Hans Schaaf (NRC 24 juni). “Ongeveer 80% van de positief geteste mensen vertoont geen symptomen (is asymptomatisch). Zelfs in de leeftijdsgroep van 70 tot 79 jaar zijn ongeveer 60% van de mensen asymptomatisch. Meer dan 95% van alle mensen vertoont hooguit gematigde verschijnselen” (https://swprs.org/feiten-over-covid19/ punt 4). Bovendien zijn er veel meer besmettingen dan zijn geregistreerd. “Het ziet er naar uit dat veel meer mensen dan men tot dusver dacht, met het virus probleemloos kunnen omgaan. En net als bij griep zijn er ook veel mensen aangestoken zonder ziektesymptomen. Daardoor komt het virus in vele opzichten overeen met griep. Het hoofdonderscheid is dat bij Corona in kortere tijd heel veel meer mensen worden aangestoken dan bij griep... Daarom was het ook juist, dat men een overbelasting van ziekenhuizen met diverse maatregelen verhinderde” (infectioloog Pietro Vernazza, https://www.tagesanzeiger.ch/das-coronavirus-scheint-weniger-gefaehrlich-als-gemeinhin-vermutet-552799806256, 18 juli).

Jongeren lopen veel minder risico. “De mediane leeftijd van de overledene is in de meeste landen (inclusief Italië) meer dan 80 jaar (bijv. in Zweden op 86 jaar) en slechts ongeveer 4% van de overledene had geen ernstige bestaande ziekten” https://swprs.org/feiten-over-covid19/ punt 6. Daarom is er iets voor te zeggen om voor verschillende groepen verschillende maatregelen te treffen, die sterker dienen te gelden voor de kwetsbare risicogroepen. Het ligt dan bijv. minder voor de hand om de hele bevolking te isoleren of beboeten als men de anderhalve meter niet in acht neemt in de buitenlucht. Hierbij dient echter mogelijke besmetting van ouderen en kwetsbaren door jongeren ook in acht genomen te worden.

 

Inperken van burgerlijke vrijheden

Ook systeemonderzoekers Alex Petland (MIT) en Dirk Helbing (TU Delft) pleiten voor “maatregelen op maat” naar risico op basis van o.m. leeftijd en gezondheid. Ze staan kritisch tegenover het inperken van burgerlijke vrijheden en “controledrang van centrale overheden” met menselijke en technologische top-down controle”. ‘De wereld heeft een nieuw besturingssysteem nodig’ (NRC 20 juni). Localer, socialer en met meer participatie, niet centraler, meer totalitair, dictatoriaal en asociaal, zoals we dat de laatste maanden zagen. “We zullen veel meer veerkracht, meer diversiteit in het systeem moeten inbouwen,” zowel ecologisch als maatschappelijk. “[Dat] vereist een fundamentele hervorming van onze maatschappij,” aldus de Zweedse hoogleraar duurzame ontwikkeling Johan Rockström, directeur van het klimaatinstituut in Potsdam (NRC 23 juni). Hier gaan verder op in in volgende artikelen. Het vraagt wel een inperking  van onze consumptie, maar niet per se van onze vrijheid en eigen verantwoordelijkheid.

Volgens Slavoj Zizek in zijn boek Pandemie: Hoe corona de wereld verandert (recensie Volkskrant 29 mei) zou een totalitaire staat in het voordeel zijn bij het bestrijden van een pandemie. “Het lijkt onwaarschijnlijk dat, geconfronteerd met een epidemie van dezelfde omvang, de VS in staat zullen zijn maatregelen van dezelfde orde af te dwingen” [als in China]. In Nederland en andere democratische landen is het echter aardig gelukt zonder heel veel dwang. “Een Chinese diplomaat concludeerde... dat het Westen te geïndividualiseerd en te egoïstisch is om de pandemie goed aan te pakken, terwijl men in Aziatische landen ‘gemeenschapszin en burgerzin’ heeft en zichzelf dus vrijwillig graag onderwerpt aan een grootschalige lockdown.” Dat deed men in democratische landen misschien iets minder graag, maar toch. Terwijl de ‘gemeenschapszin en burgerzin’ een punt van zorg en aandacht is dat in een volgend artikel aan de orde komt over de economie na de pandemie.

 

Grondwettelijke rechten

Er zijn veel onduidelijkheden. We moeten leren leven met onzekerheden en overheidsbemoeienis bij rampen en pandemieën. Hoedt u voor schijnzekerheden die worden gepropageerd. Propaganda is niet alleen kenmerkend voor China, dat daarvoor misschien meer redenen heeft gezien het relatieve succes van de Chinese aanpak. Beïnvloeding van het collectieve bewustzijn lijkt ook in het zgn. Vrije Westen ongekende vormen te hebben aangenomen. Maatregelen hebben een totalitair karakter. Met name in het begin werd  de coronacrisis door sommigen vergeleken met een oorlog of met de oorlog. Het lijkt soms op een bezetting waarbij grondrechten worden ontnomen. Dit is evident niet in het belang van de emancipatie van burgers.

“De Italiaanse Giorgio Agambem schreef vroegtijdig (eind februari, toen er nog nauwelijks besmettingen en sterfgevallen waren in Italië) dat nu net als bij terroristische aanslagen de uitzonderingstoestand wordt ingezet om de bevolking eerst angst aan te jagen en vervolgens allerlei burgerrechten in te perken.” (NRC 29 mei, Bespreking Zizek, Pandemie). Het gaat hierbij om “wat de waarden zouden moeten zijn die het coronabeleid bepalen”. In naam van de volksgezondheid worden burgerlijke vrijheden en welvaart opgeofferd in een panisch ad hoc beleid. Bovendien leiden onduidelijke regels tot een zekere willekeur die varieert per gemeente (‘Een coronaboete in Nijmegen, vrijuit in Groningen’, Volkskrant 17 juli).

Waar en wanneer eindigt dit alles? Gaan we naar een totalitaire samenleving toe, waarin noodwetten van bovenaf kunnen worden ingevoerd? Is een totalitaire staat naar het model van China beter in staat een crisis als deze aan te pakken? Hoe groot is het risico dat ons dit te wachten staat? Is het risico van vrijheidsbeperking nu niet groter dan de gezondheidsrisico’s waarvoor rechten en vrijheden moesten worden opgeofferd?

Wat betreft de volksvoorlichting zijn er parallellen, maar ook grote verschillen met de oorlog. “In paniek wil zelfs de grootste scepticus zijn lot uit handen geven aan een expert met een duidelijke boodschap,” aldus sociaal psycholoog Rutjes (Volkskrant 13 juni). Er is echter veel wat we niet weten en wat experts ook niet weten. Maar zelden zijn in een samenleving in zo korte tijd zulke totalitaire maatregelen ingevoerd. De dwingende reden was een gemeenschappelijke vijand in de vorm van een virus, dat in vergelijking met de pestbacil betrekkelijk onschuldig was, en tot dusver maar een betrekkelijk gering aantal  extra doden heeft opgeleverd dan  eerdere griepepidemieën, dat bij de meeste mensen ‘milde klachten’ geeft en bij vele besmette mensen niet eens wordt opgemerkt. Maar dat laatste maakt het virus juist tot een onzichtbare vijand die overal haast ongemerkt kan toeslaan en mensen kan besmetten. Het ging ook om een nieuw virus, waarvan nog erg veel onbekend was. Vandaar de legitimatie voor de lockdown, die ongetwijfeld het aantal besmettingen heeft beperkt, maar andere schade heeft vergroot, waar ook levens en zeker de levenskwaliteit mee gemoeid zijn. Naarmate de maatregelen langer duren begint het meer door te dringen dat het ongekend is hoe snel we grondwettelijke rechten, zoals vrijheid van samenkomst, hebben ingeleverd, werk lieten afnemen en deskundigen de leiding nadrukkelijk overnamen, terwijl de cijfers waarop het beleid werd gebaseerd niet erg betrouwbaar waren. Nu het virus al of niet voorlopig bedwongen lijkt, neemt de tegenbeweging tegen totalitaire tendensen toe, zoals o.m. blijkt uit demonstraties en de kritiek op de noodwet ‘tijdelijke bepalingen bestrijding epidemie covid-19’, die onder druk van o.m. de Raad van State, de Orde van Advocaten en kritiek van andere juristen en burgers  is bijgesteld, maar volgens de RvS nog steeds te ver gaat (‘Nieuwe coronawet gaat nog maar tot de voordeur’, Volkskrant 14 juli; ‘Minister blijft in coronawet een ‘tijdelijk dictatortje’, NRC 14 juli. De Leidse hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans spreekt van een ‘decretenbestuur’).

“NSA-klokkenluider Edward Snowden waarschuwde dat de “Corona-crisis” misbruikt zal worden voor een permanente uitbreiding van het globale surviellance-stelsel. De bekende viroloog Pablo Goldschmidt sprak van “wereldwijde mediaterreur” en “totalitaire maatregelen”. De Britse viroloog professor John Oxford sprak van een ‘media-epidemie’. Meer dan 600 wetenschappers hebben gewaarschuwd voor “nooit eerder vertoond monitoring van de samenleving” door middel van twijfelachtige apps voor het traceren van contacten. In sommige landen wordt dit contact-tracering al rechtstreeks door de geheime diensten uitgevoerd” https://swprs.org/feiten-over-covid19/, punt 28-29.

 

Het aantal coronadoden en besmettingen

Het is bijv. algemeen bekend dat mensen die overlijden aan Covid-19 in de meeste gevallen ook andere kwalen hebben en oud en/of zwak zijn, uitzonderingen daargelaten. Wat is dan de doodsoorzaak? Is dat niet een combinatie van aandoeningen? In dergelijke gevallen werden deze slachtoffers geregistreerd als ‘coronadoden’. Daarmee werd bedoeld of onbedoeld een drastisch beleid gelegitimeerd. Daarbij speelde de angstfactor een niet te veronachtzamen rol. Angst maakt vaak volgzaam, hoewel een kat in het nauw ook rare sprongen kan maken. Het was moeilijk het aantal besmettingen te meten bij gebrek aan tests. Het aantal berust op schattingen, die er naast kunnen zitten, ook omdat besmetting niet altijd merkbaar is. Deze cijfers zijn dus ook naar boven of naar onderen bij te stellen naar gelang het instanties uitkomt. Dat varieert per land. Sommige landen willen de cijfers laag houden om de bevolking niet te verontrusten. Andere landen hebben ze liever wat hoger om de noodzaak van hun maatregelen te onderbouwen met cijfers. In de media worden de cijfers in grafieken gepresenteerd als harde gegevens, die slechts bij benadering geldig zijn.

Risico’s inschatten is iets anders dan angst creëren en is gericht op bevordering van de veiligheid. Het is algemeen bekend dat angst ongezond en schadelijk is. Wat werd er gedaan om de angst binnen de perken te houden? De media hebben het angstniveau hoog gehouden en de noodzaak van maatregelen (terecht) onderschreven, die aantoonbaar werkzaam waren, bleek uit later onderzoek. Het kon ook moeilijk anders. Voorspellen is lastig, bij gebrek aan feitelijke ervaring. Van een aantal maatregelen werd het effect gering verondersteld. Bijv. het sluiten van de scholen was discutabel. De RIVM achtte het effect twijfelachtig en vond de maatregel niet noodzakelijk . Kinderen en jongeren bleken niet erg vatbaar voor het virus en hebben over het algemeen slechts milde klachten. Het anderhalve meter afstand houden maakt nogal verschil in de buitenlucht of in een bedompte ruimte met veel mensen. Ook hier gold het principe: ‘’better be on the safe side”. Al met al lijken de maatregelen redelijk bestand te zijn tegen vragen en twijfels en zeker geen ‘viruswaanzin’ te zijn geweest. Ze kunnen de toets van de kritiek redelijk doorstaan, hoewel dat niet geldt voor een noodwet die zonder parlementaire goedkeuring voorzetting van de maatregelen kan afdwingen.

 

Kritische geluiden wat betreft de maatregelen

Ook onder medici lijken kritische geluiden meer in de openbaarheid te komen. Bijv. in HP/De Tijd 05-07-2020  ‘Stop met anderhalve meter afstand en het verplicht dragen van mondkapjes’, het slot van een vierdelige serie door immunoloog dr. Carla Peeters, die werkzaam was op de afdeling infectieziekten van het RIVM en bestuurder van een aantal zorgorganisaties. Zij vat de hoofdpunten van de vorige drie stukken samen. Voor de anderhalve meter-maatregelen en het verplicht dragen van mondkapjes is onvoldoende ‘evidence’ en het draagt niet bij aan een betere gezondheid en economie. Maurice de Hond, die vaak minder serieus werd genomen had al eerder iets dergelijks gezegd, het belang van frisse buitenlucht en ventilatie benadrukt, net als mijn moeder vroeger. De aerosolentheorie ontkracht echter de anderhalve meter maatregel niet, hooguit in de buitenlucht. Omdat virussen in aerosolen zich soms ook verder door de lucht kunnen verspreiden is ook voldoende ventilatie met frisse lucht nodig, dus geen circulatie zonder luchtverversing. Dat laatste kan averechts werken volgens RIVM-viroloog Duizer (NRC 7 juli) “De belangrijkste bron van besmetting is direct lichaamscontact of druppeltjes bij het hoesten en niezen”. https://swprs.org/feiten-over-covid19/ punt 16).

Steeds meer wetenschappelijke publicaties tonen volgens Peeters dat de maatregelen eerder nadelig zijn op de gezondheid en economie. Het is belangrijk de angst te verminderen die ongezond is. Gezonder eten, meer bewegen en beter slapen hebben een positieve invloed op de gezondheid en daardoor een betere immuniteit en bescherming tegen de verspreiding van virussen. Deze maatregelen bevorderen de gezondheid en een duurzaam herstel van de economie en zijn minder schadelijk zijn voor het milieu.

“Begin juni verklaarde WHO-expert dr. Maria van Kerkhoven dat transmissie door personen die drager zijn van het virus en geen verschijnselen vertonen, zelden voorkomt. Bij de weinige personen bij wie dit wel kon worden aangetoond, bleek sprake te zijn van direct lichamelijk contact.” Dit ondersteunt andere studies die het effect van mondkapjes ontkrachten. Algemeen zou gelden dat “steeds meer wetenschappelijke publicaties tonen dat de corona-maatregelen een averechts effect hebben op de gezondheid en economie. Het dragen van mondkapjes kan het immuunsysteem verzwakken en leiden tot fysieke en emotionele klachten. Maskers en mondkapjes worden onvoldoende gecheckt op aanwezigheid van toxische of carcinogene stoffen”. Bovendien kunnen maskers infectiehaarden vormen.

 

“Positieve waarnemingen bevestigen dat het virus kan uitdoven”

“In de periode van 18 mei t/m 21 juni 2020 (weken 21 t/m 25) werden 130 keel- en neusmonsters afgenomen bij patiënten met een acute luchtweginfectie... In deze monsters werd... één maal SARS-COV-2 gevonden. Na de demonstratie van Black Lives Matter in Amsterdam, waarbij door meer dan duizend deelnemers de 1,5 meter of mondkapjes maatregelen niet opgevolgd zijn, is er geen stijging van besmettingen waar genomen.” Na de versoepelingen blijft de daling zich voortzetten. Het seizoensprofiel van het Covid-19-virus is vergelijkbaar met dat van andere virussen die bovenste luchtweginfecties veroorzaken. “Het sterftecijfer van 0,1-0,4 %  is vergelijkbaar met de jaarlijkse seizoensgebonden griepepidemie.” Waarom zou het dan nodig zijn de hele bevolking te vaccineren? Andere bronnen vermelden echter dat het sterfecijfer beduidend hoger zou zijn. Volgens Vernazza kan het oplopen tot vijfmaal zo hoog. Dat is veel minder dan aanvankelijk geroepen werd. Het betreft vooral ouderen bij wie het leven een paar jaar wordt bekort. De manier waarop zij nu eenzaam en onmenselijk sterven zonder afscheid van hun dierbaren is misschien soms nog erger dan het sterven zelf, dat volgens Vernazza een onvermijdelijk aspect van het leven is.

“We zien ook in andere landen dat de snelheid van verspreiding zich naar een piek beweegt en dan weer terugloopt. Dit is onafhankelijk van de intensiteit van de maatregelen. Dat werpt de vraag op of er naast de maatregelen ook andere gronden zijn voor de afzwakking. Er zijn sterke aanwijzingen dat de teruggang direct met het virus resp. met ons immuunsysteem te maken heeft.” (infectioloog Pietro Vernazza, https://www.tagesanzeiger.ch/das-coronavirus-scheint-weniger-gefaehrlich-als-gemeinhin-vermutet-552799806256). Daarom is versterken van de weerstand van cruciaal belang. De daling zette al in voor de lockdown en is niet uitsluiten een effect van de lockdown en kan te maken hebben met groeiende immuniteit en resistentie door activering van het immuunsysteem, waar weinig onderzoek naar wordt vermeld. Alle kaarten lijken te worden gezet op een vaccin, terwijl dat veel minder mogelijkheden biedt dan de versterking van ons immuunsysteem, dat ontelbaar veel meer mogelijkheden heeft dan een vaccin. Zoals een geavanceerd computerbestuurd bedrijf veel meer mogelijkheden heeft dan bijv. alleen een hamer. (In een volgend artikel meer over het immuunsysteem).

“Angst en stress verzwakken het immuunsysteem, dat bij gezonde mensen een krachtige natuurlijk beschermingssysteem vormt. Het binnendringen van micro-organismen wordt door een geavanceerd werkingsmechanisme voorkomen... Een recent onderzoek gepubliceerd in Nature legt een mogelijke relatie in beschermende/neutraliserende antistoffen voor SARS-COV-2 en SARS-COV-1. Een ander onderzoek in Cell toont aan dat de meeste mensen het coronavirus neutraliseren door de mucosale (IgA) en cellulaire immuniteit (T-cellen) terwijl ze weinig of geen symptomen ondervinden. Om erger te voorkomen is een tijdige en maximale inzet voor een krachtig immuunsysteem nodig,” aldus Peeters

 

Inzetten op versterking van het immuunsysteem

“Angst, stress en onzekerheid verzwakken het immuunsysteem en worden gevoed door het continueren van de maatregelen van de 1,5 meter economie zonder de noodzaak hiertoe te kunnen onderbouwen. Hoe valt het voorstel van een noodwet waarbij de burger zijn grondrechten dreigt te verliezen, te rijmen met de afnemende sterftecijfers? De angst voor een tweede golf is gebaseerd op aannames en rekenkundige modellen, die vooralsnog niet met de werkelijkheid overeenkomen. Wordt het angstniveau hoog gehouden om een emotioneel draagvlak voor wetten en maatregelen in stand te houden? Zo’n wet gaat verder dan voorbereid te zijn op worst case scenario’s met voldoende ic-bedden.”

Er is de laatste tijd echter wel een toename van gevallen, terwijl de overheid terughoudend is met maatregelen mede omdat het vooral jongeren zou betreffen. Waarom wordt er niet meer ingezet op het versterken van de immuniteit waardoor het virus kan uitdoven. “Juist nu is het ontwikkelen van een effectief werkende natuurlijke bescherming nodig om het virus uit te doven en een eventuele volgende explosieve piek... of de infectie door een ander griepvirus te voorkomen. Bij oudere kwetsbare mensen, waarvan 20% of meer ondervoed is en die weinig in het zonlicht kunnen komen, blijkt het immuunsysteem door het suppleren van extra nutriënten (o.a. Vitamine D) effectiever te beschermen voor de ernstige gevolgen van Covid-19. In Zweden en Engeland wordt dit beleid met Vitamine D-suppletie al geïmplementeerd. Ook voor zorgmedewerkers is een goed functionerend immuunsysteem essentieel... Het bevorderen van gezondheid is de basis van de gezondheidszorg en de innerlijke drive van alle mensen die in de zorg werken,” aldus Peeters. 

De huidige coördinatrice van de afdeling infectieziektenbestrijding van de RIVM, Aura Timen, blijft het belang van anderhalve meter afstand houden en andere maatregelen benadrukken om geen nodeloze risico’s te nemen (NRC 6 juli). Mede onder invloed van eerdergenoemde open brief van 239 deskundigen wordt meer nadruk gelegd op ventilatie. “Ook WHO adviseert nu om binnen goed te ventileren” (Volkskrant 9 juli). “Dat wil niet zeggen dat afstandsregels zoals de anderhalve meter in Nederland overboord kunnen.” Volgens viroloog Erwin Duizer, die bij het RIVM onderzoek deed naar aerosolen “is natuurlijk iedereen het er over eens dat ‘betere ventilatie’ beter is” (NRC 7 juli). De ‘aerosolen-theorie’ verklaart waarom na carnaval en andere bijeenkomsten, zoals kerkdiensten, koorrepetities en cafébezoek, zoveel besmettingen zijn geconstateerd. Veronachtzamen van de maatregelen kan een tweede golf in de hand werken, omdat eventuele besmettingen zich heel snel blijken te kunnen verspreiden. In de VS ziet het er naar uit dat maatregelen te vroeg zijn opgeheven, voor de verspreiding tot staan gebracht was. RIVM deskundigen zeggen niets over het verbeteren van de weerstand.

 

Participatie van burgers

Maurice de Hond was een pleitbezorger van de aerosolen- of microdruppeltjestheorie en ging het debat aan met virologen en microbiologen. ‘Er zijn meer mensen zoals Maurice de Hond nodig’ (Microbioloog Rosanne Hertzberger, NRC 4 juli). “Recensenten en journalisten buitelden over elkaar heen met kritiek... waarom Maurice de Hand niet had mogen deelnemen aan die druppeldiscussie. Wetenschappelijke discussies... moesten... door wetenschappers gevoerd worden... in achterafzaaltjes, in hermetische onleesbare stukken... of op afgesloten webinars... Hij had te weinig diploma’s) en te weinig achtergrond in microbiologie... Mensen die zomaar iets durven in te brengen tegen wetenschappelijke instituten als de RIVM moeten zo snel mogelijk in hetzelfde vakje worden geparkeerd als de antivaxers, de klimaatsceptici, de creationisten en de 5G-pyromanen... Toch zie ik wel wat verschillen.”

Omdat er “onmetelijke consequenties mee gemoeid zijn is [de druppelkwestie] te belangrijk om aan wetenschappers over te laten... Juist in deze tijd van big data en open access zou de wetenschap alle inhoudelijke bijdragen moeten uitnodigen, ongeacht achtergrond of diploma’s. Gelukkig denken een heleboel wetenschappers... hier net zo over... We hebben meer mensen nodig... die wetenschappers kritisch volgen, hun werk nauwkeurig bestuderen... Dat is alleen maar winst.” Dan kunnen burgers ook toezien op verstrengelde belangen van deskundigen met de farmaceutische industrie.

Een dergelijke discussie met betrokken burgers kan radicalisering, stigmatisering en etikettering tegengaan, zoals socioloog Harambam eerder te kennen gaf. Bovendien keert het de trend naar een deskundocratie of een medische technocratie. Een burgervertegenwoordiging heeft dan iets te overleggen en te zeggen over besluiten die over burgers genomen worden. Het sluit aan bij eerdergenoemd voorstellen van (wetenschaps)filosofen Paul Feyerabend en Jürgen Habermas en kan ook in de politiek worden toegepast. De burger en zijn gezin worden ook betrokken bij beslissingen over persoonlijk medische ingrepen. Waarom dan ook niet gezamenlijk bij collectieve ingrepen die iedere persoon raken? In een volgend artikel over ‘Reacties op de coronacrisis en daarna’ gaan we verder in op burgerparticipatie als een hoopgevende toekomstige ontwikkeling. Het is dan wel zaak dat participerende burgers zich verdiepen in onderzoeksgebieden en  “de grootste waanzin” uit te filteren (Hertzberger). Betrokkenheid van burgers bij politiek èn wetenschap wordt door meer mensen bepleit zoals in volgende artikelen naar voren komt.

 

Brandbrief van artsen

Een grote groep artsen met 81 vroege ondertekenaars schreven een ‘brandbrief’, die verder gaat dan het atikel van Peeters en met vele bronnen wordt onderbouwd.  https://opendebat.info/brandbrief/?ck_subscriber_id=669373749. De artsen “menen dat de coronamaatregelen meer schade aanrichten dan goed doen. Wij roepen alle politici op om zelf, onafhankelijk en kritisch het beschikbare bewijs te beoordelen, ook dat van andersdenkenden. Wij vragen politici openbaarheid van besluitvorming te eisen en te allen tijde proportionaliteit en subsidiariteit mee te laten wege.” Zij gaan uit van de definitie van de Gezondheidsraad van “’gezondheid als het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven’... De huidige wereldwijde maatregelen, genomen ter bestrijding van SARS-CoV-2 schenden in hoge mate deze visie op gezondheid en de rechten van de mens... Ten tijde van de piek en onzekerheid van de pandemie was dit wellicht nog verdedigbaar, maar voor het voortzetten van noodmaatregelen is onvoldoende wetenschappelijke basis, sterker nog er is wellicht meer bewijs tégen het gezondheid bevorderende effect van de huidige maatregelen dan er voor. Schade op het gebied van het psychosociale domein, economische schade  en schade aan de non-covid gezondheidszorg en totale zorgkosten, is ongeëvenaard en vele malen groter dan de winst van de gewonnen levensjaren van coronapatienten... Er is nog weinig tot geen bewijs voor het nut van sociale distantie op 1 tot 2 meter afstand. In de openlucht raken mensen weinig besmet, terwijl dit in onvoldoende geventileerde ruimtes ook buiten 1,5 meter makkelijk lijkt te gebeuren. Er is groeiend bewijs voor verspreiding via aërosolen.”

Ze menen ook dat eerdergenoemde noodwet niet leidt tot verbetering van de volksgezondheid en extreme, disproportionele strafmaatregelen met zich meebrengt.” Zij wijzen op hun plicht de gezondheid te bevorderen... en de wenselijkheid van onafhankelijk en kritisch bewijs te beoordelen, ook dat van andersdenkenden, en openbaarheid van besluitvorming... In dit licht is het huidige shamen, blamen en censureren van artsen die een tegengeluid op overheidsbeleid en Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu laten horen, die alternatieven naast een vaccinroute belichten of kritische vragen stellen over de gang van zaken, uitermate zorgelijk.”

De artsenbrief noemt een aantal punten die ook in dit artikel naar voren komen: openheid voor alternatieven en kritische visies, wetenschappelijke onderbouwing versus het volgen van autoriteiten die maatregelen afdwingen en met name de aanvechtbare noodwet en discutabele voortzetting van de maatregelen, die mogelijk overbodig en zelfs schadelijk zijn, zeker op termijn. Een volgend artikel gaat verder in op gezondheidsschade en economische schade van de maatregelen en de onderlinge afweging van maatregelen.

 

Noten

1. Wetenschap is niet objectief maar staat onder invloed van belangen, volgens Habermas en anderen. “Wetenschap verwerft de objectiviteit van haar uitspraken pas in de strijd tegen de druk en verleiding van particuliere [en ook nationale] belangen.” Daarbij is het van belang de fundamentele belangen niet over het hoofd te zien, “waaraan ze niet alleen haar impuls maar ook de voorwaarden tot mogelijke objectiviteit zelf te danken heeft”. Hierbij gaat het om “technische beheersing, praktisch begrip en emancipatie van irrationele dwang”. Daarbij gaat het ook om een streven naar waarheid en geldige kennis die bevrijdend werkt, de menselijke ontplooiing en het vermogen om zelf leiding en sturing aan het leven te geven bevordert. Het is  van belang hierbij de praktische en theoretische, idealistische aspecten van de wetenschap met elkaar te verbinden. Edmund Husserl, Die Krisis der europäïschen Wissenschaften und die transzendentale Phänomenologie omschreef dit als volgt: Wanneer de theoretische [dwz wetenschappelijke] houding eenmaal aangeleerd is, dan is ze opnieuw met de praktische houding in verbinding te brengen. ’Dat gebeurt in de vorm van een nieuwe praktijk..., die erop uit is de mensheid door de universele wetenschappelijke rede (Vernunft) op een hoger plan te brengen, haar om te vormen tot een geheel nieuwe mensheid - in staat tot absolute zelfverantwoording op grond van... theoretische [dwz wetenschappelijke] inzichten" Uit ’Kennis en belang’, Een keuze uit het werk van Jürgen Habermas, p 105, 111)

2. Zie o.m. Karel en Caroline van Huffelen, Onzichtbare risico’s in het draadloze tijdperk. Over 5G ‘De problemen rond de 5G netwerken’ in Christina von Dreien, Bewustzijn schept vrede, p 271 e.v. Hoogfrequente straling zou niet goed zijn voor onze gezondheid en geestelijke ontwikkeling. Frequenties kunnen mensen en andere levende wezens beïnvloeden. Harold Saxton Burr heeft dit als een van de eersten al vastgesteld in zijn Electrodynamic Theory of Life, uitgaande van het gegeven van electrodynamische levensvelden. Evenals bewustzijn is leven conform de moderne fysica op te vatten als een veld(verschijnsel). Verder kunnen mensen met 5G nu en in de toekomst gemakkelijker in de gaten gehouden worden. Zeker met behulp van een corona-app naar het Chinese model. Geen wonder dat machthebbers en Hitech-multinationals er belang bij hebben 5G in te voeren zonder burgers behoorlijk te informeren en openheid van zaken te geven. Tegenstanders worden afgeschilderd als extremisten en complotdenkers, terwijl er alle reden is voor reële tegenwerpingen.