De hoop op een vaccin en een remedie voor Covid-19

Civis Mundi Digitaal #100

door Piet Ransijn

De hoop op een vaccin

De hoop is gevestigd op een middel dat ons gaat bevrijden van de maatregelen die onze burgerlijke en grondwettelijke vrijheden beknotten en aan banden leggen, die ons verbieden om te werken en dat ons misschien straks gaat verplichten ons te registreren en te onderwerpen aan overheidscontrole. Dat lijkt niet in ons belang, al wordt dat wel zo gebracht. ‘Let een beetje op elkaar, wordt straks hou elkaar in de gaten.’ (Martin Sommer, Volkskrant 11 april). Controle van elkaar zal echter zo’n vaart niet lopen. Registratieplicht en overheidsdwang en het in de gaten gehouden worden door de zoekmachines van internetmultinationals lijken meer reële scenario’s om kritisch te bezien. Bijv. of je straks gevaccineerd bent of niet.

Velen koesteren de (ijdele?) hoop dat er binnen afzienbare tijd een vaccin zal zijn, bij gebrek aan iets anders, voor het er is en voor we weten of het werkt en veilig is. Het lijkt er soms op alsof de bevolking bij voorbaat gerust gesteld en volgzaam gemaakt moet worden met dit redmiddel: het geloof in iets dat er nog niet is, laat staan dat bewezen is dat het werkt. In een middel waaraan bij voorbaat al wordt toegedicht dat het ons van het virus en alle beperkingen, die dit met zich meebrengt, zal bevrijden.

Van Dissel zegt in een interview met de Volkskrant van 6 juni dat “je immuniteit moet opbouwen. Of het vaccin is er eerder.” Op de vraag hoe hij dat inschat bij een klasse van virussen waar nog nooit een effectief vaccin tegen is gemaakt, zegt hij: “dat veel mensen ook wel een vaccin tegen verkoudheid hadden willen hebben, wat in een aantal gevallen ook een coronavirus is. Toch is dat niet gelukt. En het eerste vaccin uit Oxford is nou ook niet zo geweldig. Dus we zullen het moeten afwachten... De verwachting dat het lukt in een paar maanden zou ik willen temperen.” Er doen echter zoveel mensen aan mee dat hij verwacht dat het uiteindelijk gaat lukken.

Hanneke Chan-A-Fo en Michel Kerres menen dat “de wereld pas uitzicht op een normaal leven krijgt als er een vaccin is... Covid-19 kan alleen gewonnen worden wanneer iedereen is ingeënt” (NRC 2 mei). Dit zegt ook Feike Sijbesma, oudd topman DSM, nu ‘coronagezant’, een soort vertegenwoordiger adviseur d van de regering, die ook adviezen geeft: ”Een succesvol vaccin zou aan alle coronabeperkingen een einde kunnen maken... Sijbesma verwacht dat alle Nederlanders binnen een paar maanden gevaccineerd kunnen worden” (NRC 26 juli). Dat valt nog te bezien. “Het felbegeerde vaccin” wordt al met miljoenen doses ingekocht voor het er is en voor is gebleken dat het werkt en wat de bijwerkingen zijn. Wereldwijde vaccinatie wordt al voorbereid, terwijl “een Covid-19 infectie in 80% van de gevallen mild verloopt” (aldus o.m. voormalig ziekenhuisbestuurder Schaaf, NRC 23 juni en bij 95% volgens https://swprs.org/feiten-over-covid19/). Kinderen en jongeren lopen geen of weinig risico, waarom zouden ze dan worden ingeënt? Kinderen hebben al zoveel inentingen op steeds jongere leeftijd.

En wat de wereldbevolking betreft, lijkt het bieden van de meest elementaire gezondheidsmaatregelen en hygiëne een grotere prioriteit, waarmee ook de verspreiding van covid-19 kan worden beperkt. “Twee miljard mensen hebben nu al geen toegang tot essentiële geneesmiddelen als antibiotica, hiv-remmers en malariapillen.” De verdeling van... geneesmiddelen is fundamenteel oneerlijk, zegt Wilbert Bannenberg, arts en epidemioloog, die strijdt voor wereldwijde beschikbaarheid van medicijnen” (Volkskrant 15 juni ‘Eerlijk zullen we het vaccin delen’).

Er is al voor honderden miljoenen besteld. “De Europese Commissie wil voor 2,4 miljard euro doses... inkopen... De verdeling is al gemaakt, nu is het wachten op het vaccin zelf” (NRC 16 juni, ‘Nederland neemt gok in wereldwijde race naar het vaccin’). Ook bij het vaccin spelen gezondheidsbelangen naast economische belangen, die tegen elkaar dienen te worden afgewogen om te voorkomen dat de winst van de farmaceutische industrie botst met het belang van de volksgezondheid.

Enige reserve

Het verzet en het ongeloof wat betreft het vaccin zou ook toenemen (’Het verzet klinkt online steeds luider’, NRC 7 juli, “terwijl er nog geen vaccin bestaat tegen het coronavirus”). Ook verhalen dat Bill Gates belangen zou hebben bij wereldwijde vaccinatie doen de ronde op sociale media, maar zijn vooralsnog niet goed controleerbaar. Hij zou financiële belangen hebben bij de farmaceutische industrie, waar grote winsten te behalen zijn. Verder zou een vaccin “aantoonbaar levensgevaarlijk” kunnen zijn. Ook dat is moeilijk hard te maken, zeker als het er nog niet is.

11 procent zou “bij voorbaat ‘nee’ zeggen tegen een coronavaccin,” blijkt uit onderzoek van de RIVM. “Een nog grotere groep, drie miljoen (18 procent), twijfelt. Van de resterende groep wil een groot deeleerst weten of ze al Covid-19 hebben gehad voordat ze eventueel een prik halen. Slechts de helft van de ondervraagden zegt onomwonden ‘ja’. Vertrouwen in een eventueel coronavaccin ligt daarmee relatief laag... Duidelijk is dat er wantrouwen moet worden overwonnen om een coronavaccin tot een succes te maken. Als een groot deel van de bevolking een vaccin weigert, wordt groepsimmuniteit immers moeilijk haalbaar... Gesprekken gaan vooral over de gevreesde dwangmaatregelen... In Nederland is gedwongen vaccinatie tot nu toe niet toegestaan.”

Registratie van de vaccinatie is wel mogelijk. Het is ook mogelijk dat niet gevaccineerd zijn straks restricties met zich mee gaat brengen. Bijv. dat andere landen vaccinatie vereisen bij inreizen. “Het Ministerie van Volksgezondheid broedt al op een strategie om twijfelaars over de streep te trekken... Maar hoe moet je voorlichting geven als er überhaupt nog geen werkend vaccin is?” Restricties zijn een manier om mensen ‘over de streep te trekken”. De overheid en het RIVM zijn kennelijk voorstanders van vaccinatie van de bevolking, al voor er een vaccin is en voor de werking en bijwerkingen bekend zijn en er een brede discussie heeft plaatsgevonden over de voor- en nadelen.

Andere berichten wijzen op een betrekkelijk kortstondige immuniteit tegen het virus na herstel. Dat zou kunnen betekenen dat dit ook het geval kan zijn bij vaccinatie en dat deze daarom jaarlijks herhaald dient te worden als er geen immuniteit meer is, net als bij de jaarlijkse griepprik, die overigens bij velen geen bescherming blijkt te geven. Dat zou slechts bij ongeveer 50 procent het geval zijn. (NRC 14 juli, ‘Hoop op groepsimmuniteit vervliegt’). De Zwitserse infectiedeskundige Pietro Vernazza meent net als andere deskundigen dat het virus niet zomaar verdwijnt en dat we ermee moeten leren leven en dat “de waarschijnlijkheid zeer groot is, dat vaccinatie bij oudere mensen nauwelijks van nut is”. En jongere mensen hebben het niet zo nodig. (https://www.tagesanzeiger.ch/das-coronavirus-scheint-weniger-gefaehrlich-als-gemeinhin-vermutet-552799806256, 18 juli).

“Verscheidene medische deskundigen noemen een onder tijdsdruk ontwikkeld coronavirus-vaccins onnodig of zelfs gevaarlijk. In feite heeft het vaccin tegen de zogenaamde Mexicaanse griep in 2009 geleid tot ernstige neurologische klachten en resulteerde tevens in schadeclaims in miljoenenhoogte. Bij het testen van corona-vaccins  zijn er reeds ernstige complicaties opgetreden.” (https://swprs.org/feiten-over-covid19/ punt 24). Derig miljoenen reeds ingekochte vaccins tegen Mexicaanse griep werden in Nederland niet gebruikt, een verlies van 150 miljoen belastinggeld (NRC 21 juli ‘Vier kritiekpunten op de Nedelandse vaccinstrategie’). Adviserende virologen zouden toen belangen hebben gehad bij de betreffende industrie. Onderzoekers hebben vaak financiële en andere belangen bij de industrie. Een punt van zorg en aandacht.

Covid-19 kan net als andere coronavirussen die bijv. griep veroorzaken, geregeld terugkomen, al of niet in gemuteerde vorm. De virussen komen terug ondanks de griepprik, die bij sommigen wel en anderen niet zou helpen, en jaarlijks herhaald dient te worden. Veel ouderen die de griepprik hebben gehad, krijgen toch griep en overlijden mede daardoor. Evenals bij covid-19 zijn er dan meestal andere verzwakkende factoren, die door vaccinatie niet worden opgeheven. De voorlichting over vaccinatie is vaak nogal eenzijdig. Voor de beperkingen, mogelijke nadelen en bijwerkingen is relatief weinig aandacht, vergeleken bij de voordelen. Het wordt bij voorbaat al gezien als remedie. Vaccinatie tegen coronavirussen is iets anders dan inënting tegen kinderziekten, die wel bescherming biedt, maar ook bijwerkingen heeft Wat voor kinderziekten geldt, hoeft niet te gelden voor een pandemie van coronavirussen.

Inmiddels zijn de eerste tests bij mensen gedaan: ‘Vaccins roepen goede afweer op’ (NRC 21 juli). Het betreft testfase 1 van vaccins ontwikkeld door de Universiteit van Oxford, die dus zeggenschap heeft over het vaccin, maar het niet grootschalig kan produceren. Dat doet naast het Britse AstraZenaca, de Indiase vaccinproducent Serum Instititute of India, één van de grootste, dat al volop bezig is met de productie, waarvan de helft voor India is bestemd en de andere helft voor armere landen in o.m. Afrika en Azië. Het bedrijf heeft ook een vestiging in Bilthoven, waar het RIVM is gevestigd. “Je hebt als land het recht je eigen volk te beschermen. Prima. Mijn punt is: als je niet ook andere landen beschermt, lijdt je er uiteindelijk zelf onder. Wat handel betreft en je eigen zorgstelsel. Waar ga je je grondstoffen vandaan halen als andere landen op slot zitten? Hoe ga je je producten daar krijgen?... We waren het erover eens dat het onze ethische taak is dit voor de wereld en de mensheid te doen,” aldus de Indiase topman van Serum in een interview (NRC 22 juli). Het familiebedrijf heeft er 400 miljoen voor vrijgemaakt en een gloednieuwe fabriek gebouwd, terwijl het nog afwachten is of en hoe het vaccin gaat werken. Is dit een voorbeeld van ethisch ondernemerschap, dat uitdagingen durft aan te gaan? Daarnaast zijn er ook nog andere kandidaat-vaccins in de race in China en de VS, maar de Britten en Indiërs liggen voor als het vaccin testfase 2 en 3 doorkomt. Dan zullen ook de hooggespannen hoop en verwachtingen een meer realistisch en feitelijk karakter krijgen op grond van nader onderzoek.

https://missnatural.nl/vaccinatie/

Is hydrochloroquinine een remedie?

Artsen, zoals Rob Elens, de Brabantse arts aan wie verboden werd om hydroxychloroquine voor te schijven als werkzaam middel, zeggen dat het jaren duurt voor een vaccin is uitgetest op werking en bijwerkingen. Dit onderstreept temeer het belang van werkzame middelen tegen Covid-19. Hydroxychloroquine werd verboden. Volgens Elens zou dat ermee te maken hebben dat Big Pharma er niet aan kan verdienen omdat er geen patent op zit, terwijl dat nog wel het geval is bij remdesivir. Dat is wel goedgekeurd, maar de mortaliteit minder zou reduceren dan hydroxychloroquine, terwijl volgens epidemioloog Dick Bijl  “het onderzoek rammelde aan alle kanten” (naar remdesivir. Wellicht geldt datook voor onderzoek naar chloroquine).  Het is een gangbare praktijk bij famaceuten om middelen in te zetten waar het meest aan te verdienen valt. Er zijn veel onduidelijkheden op het gebied van werkzame middelen. Onderzoek wordt vaak gedaan door de farmaceutische industrie, die zo het onderzoek kan beïnvloeden (zie o.m. J. Götzsche, Dodelijke medicijnen). Recent onderzoek wijst op enig effect van hydroxychloroquine, met name als het in een vroeg stadium wordt ingezet tesamen met zink en azithromicine in de juiste dosering. Een Duits onderzoek wijst weer uit dat het geen effect heeft ook niet in combinatie (NRC 23 juli, ’Chloroquine voorkomt infectie van longcellen niet’; https://news.cgtn.com/news/2020-07-05/New-study-suggests-hydroxychloroquine-effective-in-treating-COVID-19-RSdSBSAlhK/index.html). Daartegenover staan andere studies waarover kwaliteitskranten niet hebben gerapporteerd. Evenmin over Bob Elens. Zijn praktijkervaring en -onderzoek en die van anderen lijkt niet mee te tellen. https://www.newsweek.com/key-defeating-covid-19-already-exists-we-need-start-using-it-opinion-1519535. Om verder uitsluitsel te kunnen geven is het nodig de onderzoeksopzet te bestuderen en ook de financiering en onafhankelijkheid van het onderzoek inacht te nemen. Er zijn grote belangen en miljarden mee gemoeid. Er zijn diverse subtiele manieren een onderzoek te beïnvloeden, zoals Götzsche heeft laten zien in Dodelijke medicijnen.
Eerder onderzoek door de WHO zou volgens Elens hebben aangetoond dat hydroxychloroquine de mortaliteit door Covid-19 zou verhogen. Daarbij zou echter een tweeëneenhalf tot driemaal te hoge dosis zijn verstrekt en bovendien niet in combinatie met zink en azithromicine zoals o.m. door de New Yorkse arts Vladimir Zelenko, de Franse arts Didier Raoult en door Rob Elens wordt gedaan. Waarom wordt een betrekkelijk onschuldig middel verboden dat tegen malaria gewoon kan worden voorgeschreven en ingenomen en dat bij Covid-19 wordt gecombineerd met een middel tegen infecties zoals longontsteking? Omdat het bij een driemaal te hoge dosis de sterfte bij verzwakte Covid-19 patiënten zou verhogen? Het zou dan zaak zijn een te hoge dosis te verbieden.

Volgens Elens en ook volgens epidemioloog Dick Bijl (https://www.youtube.com/watch?v=D5Wnmhu8_5c; Griep: prikken, slikken of voorzichtig niets doen?) zouden belangen van de farmaceutische industrie een grote rol spelen bij de crisismaatregelen en zijn veel deskundigen achter de schermen daarbij betrokken, ook bij de WHO en allerlei andere instanties. Dat zou niet voor het eerst zijn en dient grondig te worden onderzocht. In onze wereld speelt het grote geld van gevestigde machten vaak een doorslaggevende rol, vaak onder de dekmantel van het algemeen belang en internationale idealen. Dat neemt niet weg dat er ook veel mens- en milieuvriendelijke tegenkrachten opkomen, die uiteindelijk hopelijk zullen zegevieren. Maar er dient nog veel te gebeuren en veel aan het licht te komen.

Een voorbeeld hoe het er aan toegaat bij het overleg met de farmaceutische industrie is het volgende artikel (‘Slaande ruzie in farmacommissie’, Volkskrant 4 juli). Het betrof de commissie dwanglicenties, waarbij de overheid Big Pharma kan dwingen een licentie te geven om medicijnen goedkoper te produceren en er geen torenhoge prijzen voor te vragen, zoals vaak het geval is. Zulke licenties zijn extra belangrijk als er middelen worden gevonden tegen covid-19. Hoe ging het eraan toe? Eén van de commissieleden “overlegde stelselmatig met de farmaceutische industrie en probeerde een breedgedragen akkoord over dwanglicenties te saboteren... Een lobbyist van een farmabelangenvereniging schreef de commentaren.” Dit was tegen de afspraak om geen ruggespraak te houden en de industrie niet mee te laten bepalen. Het betreffende commissielid zei te investeren in de farmaceutische industrie en had dus verschillende petten op. In veel van dergelijke commissies en instanties is dit het geval. Veel leden hebben nauwe banden en functies bij Big Pharma in een weinig transparant netwerk van verstrengelde belangen, die heldere besluitvorming in het belang van de burgers er niet gemakkelijker op maken.

Versterken van het immuunsysteem

“Talrijke internationaal gerenommeerde experts op het gebied van virologie, immunologen en epidemiologen zijn van mening dat de getroffen maatregelen contraproductief zijn en bevelen de snelst mogelijke natuurlijke immunisatie van de algemene bevolking aan en extra bescherming voor de risicogroepen”. https://swprs.org/feiten-over-covid19/, punt 21.

Immunoloog dr. Carla Peeters, voormalig RIVM medewerker, wijst in een artikel in HP/De Tijd op het belang van het versterken van ons immuunsysteem, zie het laatste citaat onderaan dit artikel. Ook de populaire natuurkundige Robbert Dijkgraaf mengt zich in de discussie en benadrukt hoe “opzienbarend... het succes van ons immuunsysteem is”. Bovendien heeft het een onvoorstelbaar aanpassingsvermogen, dat door geen vaccin geëvenaard kan worden. “Het immuunsysteem produceert een bijna onbegrensd reservoir aan verdedigingswapens.” Helaas staat ons immuunsysteem bloot aan allerlei verzwakkende invloeden, van medicijnen en vaccins tot milieuvervuiling. Daarom is het zaak onze afweer te versterken en op peil te houden, bijv. met vitaminen (vooral C en D) en andere daarvoor benodigde voedingsstoffen en een gezonde leefstijl. Voedingswetenschapper Jeanne de Vries (WUR Wageningen) pleit ook voor een weloverwogen gebruik van vitaminen e.a. voedingssupplementen, niet te weinig en niet te veel, want ook dat kan schadelijk zijn, de aanbevolen dosis. (NRC XTR, 13 juni). Volgens cardiologe Annemieke Jansen (Groene Hart Ziekenhuis Gouda) is het effect van levensstijl (inclusief voeding en beweging) spectaculair. “Het vermindert de kans op hart- en vaatziekten met de helft” (NRC 20 juni: ‘Zout, suiker, vet, ik trapte in alle instinkers’). “In mijn opleiding leerde ik niks over voeding. Niks.” Er is veel “verwarring, misverstanden, misleiding... Je trapt in wat de reclame zegt.”

“Omdat onze toekomst grotendeels onvoorspelbaar is, zou ook onze samenleving een rijk gevuld kennisarsenaal moeten hebben vol ideeën, theorieën, instrumenten en technieken... Maar wat doen wij om diversiteit te creëren? Weinig of niets. ik zie vooral een regressie naar de middelmaat met alle trends naar meer standaardisering... en de neerbuigende houding naar verbeelding, vrijdenken en de kunsten... Na een ramp ontstaat er gemakkelijk blikvernauwing... De komende jaren zal de pandemie ongetwijfeld het wereldbeeld kleuren. Alles onder het motto: als je een hamer hebt, lijkt alles op een spijker. Maar het bijzondere van de celletjes die door onze bloedbaan suizen... is dat ze zoveel meer gereedschap hebben dan een hamer” (‘Ons afweersysteem leert de samenleving de les’, NRC 30 mei). Er is zoveel meer dan een vaccin. En worden theorieën die niet passen in het dominante paradigma of tot verbeelding spreken en niet overeenkomen met de mainstream mediavoorlichting, die vaak kritiekloos wordt gevoed door het RIVM en de WHO, zoals Pieter Klok, hoofdredacteur van de Volkskrant, bevestigde, niet te snel van de hand gewezen? [1]

In een andere column relativeert biochemicus en emeritus hoogleraar Martijn Katan het effect van goede voeding op de weerstand tegen infectieziekten: ‘Van gezonde voeding trekt het virus zich niets aan’ (NRC 6 juni). Van een direct effect is weinig onderzoek beschikbaar. Naar vaccins is veel onderzoek gedaan, of er bij vaccinatie minder mensen ziek worden. ” Dat viel in het verleden bij vaccins en geneesmiddelen tegen andere ziekten vaak tegen, veel daarvan bleek uiteindelijk niet effectief of had te veel bijwerkingen. Een strop voor de fabrikant... Indirect geldt echter in het algemeen dat “gezonde voeding het risico op allerlei ziekten verkleint, van beroertes tot tandbederf. Wie jarenlang gezond heeft gegeten en gedronken, heeft daarmee zijn conditie versterkt en indirect zijn kans om een corona-infectie te overleven verbeterd. Maar denk niet dat je door voortaan je supermarktkar te vullen met gezond voedsel infectieziekten zoals corona kunt voorkomen,” luidt zijn conclusie.

Ook het belang van bewegen, vooral in de buitenlucht, wordt benadrukt als gezond, zowel psychisch als fysiek (NRC 9 april, ‘Bewegen is net zo belangrijk als binnenblijven’ door hoogleraar preventieve geneeskunde Onno van Schayck en bewegingswetenschapper Maartje Willeboordse, beiden Univ. Maastricht; NRC 2 april: ‘Ook Covid-19 toont het nut van een goede levensstijl’, door cardioloog Remco Kuipers en bedrijfskundige Martijn van Winkelhof).

Onehealth: gezondheid van mens, dier en ecosysteem

Ook de Amerikaanse wetenschapsjournaliste met Indiase wortels Sonia Shah, auteur van The Fever (2010) over malaria en The Pandemic (2016) zegt over het Covid-vaccin: “Er is geen garantie dat het snel lukt. Ook na decennia is er bijv. nog geen vaccin tegen hiv... Voor griep is elk jaar een vaccin en toch sterven er alleen al in de VS tienduizenden mensen aan.” Daar hoor je niets over bij de aanbevelingen voor de griepprik. “Zonder politieke wil om iets aan de onderliggende problemen te doen, komen we er op de lange termijn niet uit... Zodra we een vaccin tegen Covid-19 hebben, wordt het gemakkelijker om niet meer na te denken hoe we ons wapenen tegen het volgende virus. Dan hoeven we bijv. niet meer stil te staan bij de ongebreidelde groei van sloppenwijken en migrantenkampen... Vervuilde kampen, opeengepakt met verzwakte mensen – het is echt het allerbeste wat we voor virussen kunnen doen... De meeste pandemieën ontstaan door het verwoesten van onze leefomgeving... Ik zie veel in de benadering die onehealth wordt genoemd: de gezondheid van mens, dier en ecosysteem zijn nauw verweven. Daar moeten we ons van bewust zijn, daar moeten we naar handelen.” Veel andere artikelen wijzen daar ook op.

Virologe Marion Koopmans, lid van het Outbreak Management Team onder leiding van Van Dissel, heeft “honderden keren uitgelegd... [dat] de opwarming van de aarde leidt tot overstromingen bijv., en die weer tot vervuiling.., waardoor mensen infectieziekten kunnen krijgen. Andere oorzaken van de steeds veelvuldiger voorkomende virusuitbraken...: overbevolking en verstedelijking (waar veel mensen op elkaar zitten, zoals in sloppenwijken, kunnen virussen makkelijk overspringen), intensieve veehouderij, veelvuldig vliegverkeer, - dat complete plaatje kwam in haar vele tv-optredens nauwelijks aan bod” (Volkskrant Magazine 20 juni). Er zijn belangrijkere en wellicht ook effectievere en meer preventieve maatregelen nodig, die door velen worden bepleit. Daarover is het laatste woord nog niet gezegd.

Ook psychiater Damiaan Denys “legt een verband tussen de verspreiding van het virus en de exploitatie van de aarde... Als je zomaar allemaal beesten gaat opvreten, dan loop je meer risico dat je besmet raakt door een dierenvirus. Als de westerse mens 30 procent minder per dag zou eten, zou dat veel meer levens redden dan we nu met het bevechten van het virus doen” (NRC 11 april).

Gezondheid en leefstijl

“Een gezonde leefstijl is van levensbelang voor mens en maatschappij. Het beeld van patiënten met corona op de intensive care, bij wie bij 80% sprake is van overgewicht, lijkt te hebben geleid tot een nationale wake-up call. Mensen willen hun levensstijl veranderen , maar moeten dan wel weten hoe.” Daarover wordt relatief weinig voorlichting gegeven vergeleken bij andere maatregelen. Maar “de crisis biedt ook nieuwe perspectieven en kansen... Even geen marktwerking, maar samenwerking” (Huisarts Danka Stuijver, Volkskrant 25 mei ‘Omdenken in de zorg’).

In een eerdere column van 18 mei ‘Gaan we straks op dezelfde zorgverslindende voet verder’ gaat zij ook op de (over)belasting van de zorg door “medische overconsumptie” door de almaar toenemende vraag, mede vanwege onze ongezonde, ziekteverwekkende wijze van leven met slecht onderhouden lichamen, om van de geest maar niet te spreken. “Een lichaam verdient het om zuinig mee te zijn. Een benzineauto rijdt niet op diesel. Een menselijk lichaam rijdt niet op suiker, alcohol, nicotine en adrenaline. Pas wanneer het lijf begint te haperen, gaan we naar de dokter. Alsof genezen beter is dan voorkomen.” Het is de omgekeerde wereld, die weer dient te worden omgedraaid. Zij hoopt op een bewustzijnsverandering door zelfreflectie, waartoe de crisis uitnodigt.

In hoeverre is er sprake van misleiding?

De bevolking is eeuwenlang zoet gehouden door misleiding, leugens en bedrog. Waarom zou dat opeens voorbij zijn in onze tijd van wetenschap en ogenschijnlijke rationaliteit en redelijkheid? Dat zit hem niet in de wetenschap, maar in het gebrek daaraan. De wetenschap behoort tot de meest betrouwbaar geachte instellingen in onze samenleving volgens diverse artikelen (o.a. Volkskrant 13 juni, ‘Broos vertrouwen’). Ook in onze tijd worden leugens, halve waarheden en nepnieuws bij de vleet geserveerd, afgezien van wat we niet te horen krijgen. Als voldoende bekende Nederlanders iets beweren, loopt een groot deel van de bevolking er vanzelf wel achteraan. Behoren veel massamedia ook niet tot de vervuilende bedrijfstakken? Hoe zit het met de informatievervuiling en beïnvloeding?

Hoe kunnen we ons nog behoorlijk informeren als kwaliteitskranten ons voorgeselecteerd nieuws voorschotelen en kritische opinies niet teveel mogen afwijken? Dissidente wetenschappers staan vaak onder druk. Ook in de wetenschap is er een sterke tendens tot consensus. Kritiek volgens de paradigmatheorie van Thomas Kuhn meestal vooral details van de op te lossen puzzels, zoals methodologische kwesties, en geen paradigmaverschuivingen of een afwijkende theorie [1]. Een voorbeeld is de aeresolentheorie, die deels lijkt bevestigd en door de wetenschappelijke gemeenschap te zijn aangenomen ‘met algemene stemmen’.

Op internet is minder unanimiteit en toetsing. Daar circuleren de gekste berichten. Het nieuws is een voortdurende uitdaging voor ons onderscheidingsvermogen en onze intuïtie. Intellect en intuïtie dienen meer dan ooit samen te werken. Intuïtie is een stille innerlijke stem, die veelal spreekt in ingevingen die te binnen schieten als hypothesen die we kunnen toetsen en onderzoeken en dienen te onderscheiden van inbeelding. Intuïtie heeft volgens Jung ook te maken met het zicht op het geheel en het zien van verbanden die aan het oog onttrokken zijn (zie Psychologische typen, het intuïtieve type). Bij veel wetenschappelijke hypothesen spelen volgens Popper, Van Peursen en vele anderen ingevingen een grote rol, bijv. in de kwantumfysica, die met het discursieve intellect soms moeilijk te bevatten is.

Vuistregels

Er zijn een aantal vuistregels te geven bij de informatievoorziening. Zoals niet blind varen op autoriteiten. Verschillende bronnen raadplegen. Alternatieve hypothesen serieus nemen als onbewezen mogelijkheden zonder erin te geloven en ze proberen te toetsen. Durf te weten – Sapere aude, was een motto van Immanuel Kant, die schreef dat verlichting de bevrijding van de onmondigheid is waarvan we een ander niet de schuld kunnen geven (‘Der Ausgang aus de Selbstverschuldeten Unmundigkeit’, vrij vertaald).

Voorlichting lijkt er vaak op te zijn gericht de bevolking volgzaam te maken met suggestieve en gezaghebbende informatie zonder tegenspraak of tegenargumenten en een deskundigheidscultus die haaks staat op kritische wetenschapsbeoefening. Wetenschap drijft echter op discussie en op dissidenten. Rivaliserende paradigma’s, theorieën en hypothesen vormen de essentie van de wetenschapsbeoefening in plaats van gezagsgetrouw volgen van autoriteiten. Hoewel het volgen van gezaghebbende deskundigen ook in de wetenschap gemeengoed is. Wetenschap blijft mensenwerk, maar werpt andere vruchten af dan blind geloof.

‘Onderzoek alle dingen en behoud het goede’, lijkt ook een goed principe, zij het afkomstig uit een religieuze bron, nl. Paulus. Een seculiere variant hiervan is: niet zomaar geloven (op gezag) en alles onderzoeken. Omdat het voorschrijven van normen en waarden buiten het domein valt van de wetenschap - afgezien van de normen van wetenschapsbeoefening - dient wetenschap te worden aangevuld met filosofie, met name ethiek, spiritualiteit en religie, met menselijke waarden. De ‘wetenschappelijke wereldbeschouwing’, die voor een belangrijk deel bestaat uit de evolutieleer en andere generalisaties, geeft het leven geen zin, doel en waarden. Het geloof dat het leven geen zin en doel heeft, is wetenschappelijk gezien echter onbewijsbaar en dus niet bewezen. Als we de uiterlijke zintuiglijke waarneming aanvullen met innerlijke ervaringen van zin en betekenis, liefde en vreugde, verbondenheid en vrijheid, kan ons twijfelend gemoed soms worden overstelpt met een gevoel van vervulling dat twijfel voorbij gaat en alle verstand te boven gaat.

Bij het onderzoeken van alle dingen hoort ook het onderzoeken van wat mogelijk is. Want wat mogelijk is, kan werkelijk(heid) worden. Het lijkt of een variant van het theorema van de socioloog William Isaac Thomas “If men define situations as real, they can be real in their consequences”. De werkelijkheid tart soms onze verbeeldingskracht. Het mogelijke blijkt vaak werkelijk. Zelfs het onmogelijke wordt soms werkelijk waargenomen. “Wetenschappers hebben de botsing gezien tussen een zwart gat en een voorwerp dat eigenlijk niet kan bestaan” (Volkskrant 9 juli, ‘Botsing gezien, nieuw raadsel erbij’). In de moderne fysica zagen diverse ‘onmogelijkheden’ het licht, zoals deeltjes die ook golven zijn, verstrengeling en superpositie, op twee plaatsen tegelijk zijn van hetzelfde deeltje, teruggaan van deeltjes in de tijd, verschijnen van deeltjes in een vacuüm, enz. En dan hebben we het nog niet eens over andere dimensies waar andere natuurwetten gelden, voorbij de drempel waar de wetenschap tot dusver bleef steken, maar die het menselijk bewustzijn blijkt te kunnen overschrijden, zoals in volgende artikelen naar voren zal komen.

Noten

Algemeen: na het schrijven van dit artikel bereikte mij dit Zwitserse overzicht, waarvan een aantal punten zijn overgenomen: https://swprs.org/feiten-over-covid19/. Het overzicht lijkt een relativerende tendens te hebben: de middelen en maatregelen lijken vaak erger dan de kwaal. De media, maar ook de vrirologen zouden aanvankelijk een tendens tot overdrijven hebben gehad, met name van de cijfers van coronadoden en alarmerende stijging van coronabesmettingen, waarvan 95% geen of gematigde symptomen zou hebben. Toch tonen ook reportages uit andere landen, bijv. recentelijk over “de humanitaire ramp in India” (Volkskrant 26 juli), de ernst van de epidemie, die beduidend ingrijpender en besmettelijker is dan een griepepidemie. De ernst van de klachten wordt niet altijd overdreven. Feiten worden altijd geïnterpreteerd vanuit een denkkader of theoretisch kader. Wil men de ernst van de epidemie benadrukken, dan zijn daar feiten te over voor. Wil men de ernst relativeren, dan zijn daar ook genoeg feiten en redenen voor te vinden. Wat hier nodig lijkt is inclusief denken. Je kunt de eend zien als haas en de haas zien als eend.

1. De situatie rond de coronacrisis, met name bij toenemen de polarisatie doet soms denken aan “de pre-paradigmatische fase met verschillende scholen [interpreatiekaders] met elk hun eigen uitgangspunten, die ‘elkaar bestoken vanuit hun eigen begripsmatige verschansingen en propaganda maken voor eigen fundamentele noties… Elke school heeft zijn eigen fundamentele begrippenkader… Elke school heeft ook zijn eigen ‘favoriete’ feiten en elke school heeft een aantal ‘onaangename’ feiten verstopt. Overigens veelal onbewust, zodat een beroep op de feiten ook geen beslissing kan brengen,’ aldus Koningsveld, in Het verschijnsel wetenschap, p 157. Een theorie die meer kan verklaren en onderzoeksproblemen oplost als puzzels, wint het op termijn van een theorie die filosofisch blijft steken in hypothetische speculatie...

“Normale wetenschap kenmerkt Thomas Kuhn als het oplossen van puzzels... Het komt neer op het verzamelen van feiten die passen in het denkkader. Gegevens die daar niet in passen worden vaak eerst ontkend of weggemoffeld, omdat ze bedreigend zijn voor de theorieën waarmee wetenschappers zich kunnen identificeren, zoals mensen zich met hun religie kunnen identificeren.”

Karl Popper reageert op de visie van Kuhn in ‘Normal Science and Its Dangers’ in Lakatos en Musgrave, Criticism and the Growth of Knowledge. Hij geeft toe dat “‘normale’ wetenschap in de zin van Kuhn bestaat. Het is de activiteit van de niet-revolutionaire.., niet al te kritische professional, de wetenschapper die het leidende dogma accepteert en dit niet uitdaagt; en die een revolutionaire theorie alleen accepteert als bijna iedereen deze accepteert… Het is een verschijnsel waar ik niet van hou (want het is een gevaar voor de wetenschap)… De ‘normale’ wetenschapper is opgeleid in een dogmatische geest: hij is het slachtoffer van indoctrinatie… Problemen of theorieën die niet ‘algemeen’ zijn geaccepteerd, zijn niet gewenst… Dat dit normaal wordt, zie ik als een gevaar voor de wetenschap en de beschaving.” (p 52-54). (https://www.civismundi.nl/index.php?p=artikel&aid=4607).