Wit-Rusland, verkiezingen en de dictatuur van Loukachenko

Civis Mundi Digitaal #100

door Jan de Boer

Nauwelijks enkele uren nadat Alexander Loukachenko, de president van Wit-Rusland, zei een revolutie van obscure krachten uit het Oosten en het Westen de kop te hebben ingedrukt, werd hij opnieuw door zijn volk uitgedaagd. Nog maar een paar weken voor een verkiezing die hem een zesde mandaat moet opleveren, lijkt deze Wit-Russische president die al meer dan 25 jaar over dit kleine land van de vroegere Sovjet-Unie regeert, de woede van zijn volk niet meer aan te kunnen. Op zaterdag 20 juni heeft de bevolking ondanks de gewelddadige tegenacties van de politie op de avond tevoren opnieuw in Minsk gedemonstreerd tegen Loukachenko en zijn autocratisch optreden. De politieke analist Artyom Shraibman: « Kunnen we spreken van een verandering bij de bevolking? Is de angst verdwenen? Het is moeilijk te zeggen, maar op dit moment functioneren de intimidaties en de bedreigingen van Loukachenko niet meer ». Op vrijdag 19 juni waren jongeren en ouderen al of niet gepolitiseerd in de straten van de hoofdstad bijeen gekomen om « vrijheid » te roepen. In die namiddag was er een menselijke keten van enige duizenden mensen gevormd die de bevrijding van Viktar Babaryka eisten. Deze man die gedurende twintig jaar aan het hoofd stond van de Russische bank Belgazprombank heeft zich kandidaat gesteld voor de presidentsverkiezing op 9 augustus. Na ongeveer 400.000 handtekeningen verzameld te hebben terwijl 100.000 voldoende zijn, leek deze man zo’n bedreiging voor Loukachenko te zijn geworden dat deze in actie kwam. Op 18 juni kondigde het Comité van Staatscontrole, een soort Wit-Russisch financieel parket, de arrestatie van de ex-bankier aan en beschuldigde hem van het witwassen van geld en kapitaalvlucht. Een twintigtal werknemers van deze bank werden ook gearresteerd, terwijl de Staat de contrôle van de bank, eigendom van de Russische gasmaatschappij Gazprom, overnam. Viktar Babaryka, die even tevoren afgetreden was bij de Belgazprombank om zich kandidaat te stellen, sprak van een « intimidatiecampagne » met « politieke doelen ». Viktar Babaryka is niet de enige die met geweld uit de race voor het presidentschap is verwijderd. Op 29 mei was het de internetter Sergueï Tikhanovski die beschuldigd van publieke ordeverstoring achter de tralies verdween. Deze veertigjarige had de grieven van de bevolking in steden en op het platteland verzameld en gefilmd en vervolgens via zijn You Tube -kanaal uitgezonden. Zijn arrestatie leidde tot een ongewone mobilisatie in verschillende steden. Een paar dagen later werd de notoire tegenstander van Loukachenko, Mikalay Statkevich, die al 5 jaar gevangenisstraf had uitgezeten, opnieuw ingesloten. « Er zal in ons land geen Maïdan plaats vinden »,verzekerde Loukachenko verwijzend naar de pro-Europese revolutie van 2014 in de Oekraïne die daar de zittende macht verdreef.

Alexander Loukachenco die zich vanaf 1994 aan het hoofd van zijn land heeft weten te handhaven door afwisselend brute kracht en demagogie te bedrijven heeft voor de zoveelste keer zijn oude « recepten » gebruikt. Na snelle veranderingen in zijn regering in begin juni aangebracht te hebben, heeft hij een verhoging van de ouderdomspensioenen beloofd, terwijl op dat moment de ordetroepen met stevig ingrijpen de demonstranten van vrijdag uit elkaar sloegen. Meer dan honderd arrestaties onder meer van journalisten werden die avond geregistreerd en verder waren er storingen op internet.

Het met kracht door de Europese instanties veroordeeld gebruik van geweld, belooft Loukachenko op internationaal niveau te isoleren. Op 20 juni tweette Joseph Borrell, de vertegenwoordiger van de Europese Unie voor buitenlandse zaken: « Het gevangen zetten van vredelievende demonstranten, journalisten en politieke tegenstanders in Wit-Rusland is een schending van de vrijheid van meningsuiting. Dat moet afgelopen zijn ». Deze waarschuwing zou de in de laatste jaren ondernomen inspanningen om de relaties met de Europese Unie te verbeteren en Wit-Rusland uit de benauwde voogdij van Rusland te bevrijden te niet kunnen doen.

Op het oostelijk front wordt Poetin in het vizier genomen door de overname van de contrôle op de Russische bank Belgazprombank en de woorden van Loukachenko: « De maskers van bepaalde marionetten die wij in Wit-Rusland maar ook buiten ons land hadden, zijn weggevallen », verklaarde hij. Hij doelde daarbij op de financiering van de verkiezingscampagne van Viktar Babaryka door de Russsische bank. Dmitri Peskov, woordvoerder van het Kremlin geciteerd door het persbureau Reuters, zei dat Rusland geen enkel plan heeft of beraamt om in het land te interveniëren. De pogingen van Moskou om weer een eenheidsverbond tussen beide landen te sluiten, mislukten eind 2019.

Artyom Shraibman: « Het maakt Loukachenko geen donder uit of hij wel of niet geïsoleerd is. Het enige wat hem interesseert is hoe dan ook aan de macht te blijven ». Blijft over de vraag hoe hij de woede van zijn volk uit het veld geslagen door de werkloosheid en de crisis en verontwaardigd over de achteloosheid van de president vis-à-vis het Covid, zal weten te kanaliseren.

De demonstraties van de laatste weken zijn van een nog nooit vertoonde omvang als ik mijn informant mag geloven en Loukachenko heeft geen economische speelruimte meer. « Het sociale contract van de jaren 2000 dat beschreven zou kunnen worden als een beperking van individuele vrijheden in ruil voor economische voorspoed, werkt niet meer », schreef de in Engeland verblijvende politieke wetenschapper Tadeusz Giczan in een op 20 juni gepubliceerde analyse. « Loukachenko is werkelijk bang. Iedere dag valt hij zijn tegenstanders aan op de televisie, zegt dat zij smeerlappen, varkens en volgevreten bourgeois zijn. Hij realiseert zich dat deze keer vervalste verkiezingsuitslagen wellicht niet meer voldoende zijn en kiest daarom voor terreur (…) Het is zeer wel mogelijk dat voor de eerste keer in de geschiedenis van Wit-Rusland geen enkele kandidaat van de oppositie zich officieel bij de presidentsverkiezing mag presenteren ».

Laten we hopen dat net als in de Oekraïne de bevolking in opstand komt en deze dictator verjaagt.