Afrika en het coronavirus

Civis Mundi Digitaal #100

door Jan de Boer

De catastrofale verwachtingen komen niet uit. De ziekte breidt zich uit, maar blijft duidelijk minder dodelijk dan op de andere continenten. Vier maanden na de eerste gevallen van Covid-19 in Afrika is het duidelijk dat het nieuwe coronavirus zich hier anders gedraagt dan op de andere continenten. In Frankrijk is één op de vierduizend mensen besmet, in de Verenigde Staten is dat drie keer zoveel, maar in Afrika is het tot op dit moment tien keer minder is. Op 28 juni waren er in heel Afrika 370.000 geregistreerde gevallen: wel een verdubbeling in de laatste drie weken, maar deze plotselinge stijging heeft slechts in een paar zones plaatsgevonden, waaronder Zuid-Afrika. In dat land wordt de situatie snel slechter en cumuleert een derde van alle besmettingen in het continent en een kwart van de dodelijke slachtoffers. Heel Afrika, dat 17 procent van de wereldbevolking herbergt, heeft niet meer dan 2 procent van de doden. Natuurlijk moeten er aan het formele aantal besmettingen veel « onzichtbare gevallen » toegevoegd worden. Moumouni Kinda, COO van de niet-gouvernementele organisatie Alima: « Een jonge bevolking met slechts lichte verschijnselen gaat niet naar een arts en geneest vanzelf na een paar dagen koorts ». Je kunt deze veronderstelde aantallen moeilijk beargumenteren met afwezigheid van tests, want die zijn overal in Afrika in veel grotere getale beschikbaar dan in Frankrijk of Nederland tijdens de piek van de pandemie aldaar.

Als men deze niet-gedocumenteerde gevallen aan de officieel geregistreerde gevallen toevoegt, dan is het resultaat daarvan nog ver verwijderd van de zeer snelle toename van besmettingen in Frankrijk of Italië. Zo’n toename zal zich niet in Afrika voordoen, als ik de directrice van het Instituut Pasteur in Kameroen mag geloven. Zij steunt daarbij ook op haar analyse van het verschillende gedrag van epidemieën van seizoensgriepen in Europa en Afrika. « In Frankrijk is er een belangrijke piek gedurende de winter en een vrijwel verdwijnen van het griepvirus in de zomer. In Kameroen kent de griep ook een piek in november en december, maar veel beperkter, en de epidemie blijft vervolgens heel het jaar met weinig zieken circuleren ». Zij denkt dat het coronavirus deze gang van zaken na zou kunnen volgen.

Een andere grote bijzonderheid van de pandemie in Afrika is tot op dit moment het relatief kleine aantal dodelijke slachtoffers. In Afrika sterft men heel veel minder dan elders aan Covid-19. Op 28 juni waren er slechts 9600 doden geregistreerd, d.w.z. een sterftecijfer van 2,6 procent van alle geregistreerde besmettingsgevallen, terwijl dit cijfer momenteel 4,39 procent is in Brazilië, 5 procent in de Verenigde Staten en 15 procent in Frankrijk, volgens gegevens van de John Hopkins Universiteit. Er zijn heel wat mensen die deze cijfers betwijfelen en denken dat veel aan het virus overleden personen niet meegeteld zijn. De COO van Artsen zonder Grenzen en mondiaal Covid-coördinatrice, Isabelle Defourny, heeft zich ook deze vraag gesteld. Zij verzamelt de gegevens van de 50 landen van het continent waar deze organisatie aanwezig is. « Wij hebben onderzoek gedaan in de stad Kano in het noorden van Nigeria, waarbij wij verdachte doden meegenomen hebben. Maar wij hebben niet de doodsoorzaken kunnen vaststellen, en hoewel wij een toename van begrafenissen op de kerkhoven van de stad hebben geconstateerd, moeten we daarbij wel rekening houden met het feit dat lichamen gedurende de epidemie niet naar de dorpen teruggebracht konden worden. Isabelle Defourny laat mij weten dat zij zo op geen enkele manier een werkelijke toename van overledenen heeft gemist.

Ook de levenswijze met veel minder verplaatsingen, de jongere bevolkingen en weinig verzwarende ziekten als diabetes en hoge bloeddruk hebben het aantal dodelijke slachtoffers laag gehouden, oordeelt epidemioloog Yap Boum in Kameroen. Het is daarbij goed om te weten dat de gemiddelde leeftijd op het Afrikaanse continent rond de 20 jaar schommelt.

In zijn bureau in Dakar maakt Moumouni Kinda zich wel ongerust over de « straat » waar men zich steeds minder druk maakt over de realiteit van de epidemie. Sinds maart wordt er gesproken over een snelle toename van besmettingen in de komende tijd. Maar in veel landen ziet de Afrikaan geen enkel geval om zich heen, want een groot deel is asymptomatisch of beperkt zich tot een klein beetje koorts ». Verplichte maskers worden niet meer juist gedragen en jongeren denken dat het virus niet echt in Afrika is gearriveerd, of zelfs dat het een Europese ziekte is. Dokter Kinda: « Zeker, tot nu toe zijn we hier gespaard gebleven van massale besmettingsgevallen. Maar als men niet meer de gewenste voorzorgsmaatregelen neemt, wie zal dan zeggen wat er nog kan gebeuren ». Want de in veel Afrikaanse hoofdsteden vroegtijdig afgekondigde isoleringsmaatregelen hebben wellicht ook bijgedragen aan deze « goede » balans.

Yap Boum laat mij vanuit Yaoundé in Kameroen weten dat hij de ongerustheid van dokter Kinda deelt. « Wij hebben waarschijnlijk niet deze curves wat betreft sterftecijfers die men elders kent of gekend heeft. Maar wij hebben hier ook kwetsbare personen die zwaar getroffen zullen worden als de ziekte zich verder gaat verspreiden. Dus laten wij alsjeblieft voorzichtig blijven. Hoe dan ook, wij moeten veiligheidshalve nadenken over gerichte preventie en maatregelen om deze kwetsbare mensen te beschermen. »

Met dank aan mijn goede vriend/priester Philippe die jarenlang in Kameroen heeft gewerkt en mij met de genoemde artsen etc. in contact heeft gebracht.

Geschreven op 9 juli 2020