Pandemieën in de komende decennia

Civis Mundi Digitaal #104

door Jan de Boer

« In de komende decennia zullen de pandemieën talrijker en dodelijker zijn. Ze zullen zich ook sneller verbreiden en meer schade aan de mondiale economie veroorzaken, als er tenminste geen radicale verandering in de algemene strijd tegen infectieziekten komt ». Deze waarschuwing wordt gegeven door de Britse wetenschapper Peter Daszak, co-auteur van een rapport over pandemieën van het « Intergouvernementele wetenschappelijke en politieke platform voor biodiversiteit en diensten van ecosystemen » (IPBES). Je mag hopen dat nu eindelijk eens goed geluisterd en gehandeld wordt naar de conclusies van dit rapport. Ik predik deze boodschap al dertig jaar tevergeefs (want om de oude slagzin maar weer eens te gebruiken: het zal Jantje de Boer niet wezen…) maar dit wetenschappelijke rapport valt niet onder het vloerkleed te schuiven.

Deze groep experts heeft begin dit jaar 22 internationale wetenschappers verenigd om een antwoord te geven op twee vragen: waarom verschijnen pandemieën? En hoe kunnen we ze voorkomen? Anne Larigauderie, uitvoerend secretaris van de IPBES: « Normaliter neemt dit soort rapporten een paar jaar in beslag. Maar deze hebben wij zeer snel uitgebracht, want het is dringend nodig de beschikking te hebben over een wetenschappelijke benadering inzake het verband tussen pandemieën en biodiversiteit ». De auteurs hebben rond de 700 wetenschappelijke referenties geanalyseerd en samengebracht. Peter Daszak: « Wij hebben veel informatie over pandemieën vanuit sociaal en medisch oogpunt. Wij hebben ook veel informatie over het verlies van biodiversiteit. Het is belangrijk deze twee aan elkaar te verbinden om de vraag te beantwoorden: waarom verschijnen deze pandemieën?

Volgens het rapport zijn 70% van de opgedoemde ziekten (Ebola, Zika, …) en vrijwel alle bekende pandemieën (Aids, Covid-19, …) zoönoses, dat wil zeggen dat zij veroorzaakt worden door van oorsprong dierlijke virussen. De belangrijkste dragers zijn zoogdieren (vleermuizen, knaagdieren, mensapen, vee) en vogels. Maar hoewel pandemieën hun oorsprong vinden in bij dieren aanwezige microben, zijn het menselijke activiteiten die dit fenomeen vergroten en versterken. Peter Daszak: « Er is weinig mysterieus aan de oorzaak van de Covid-19 pandemie of andere hedendaagse pandemieën. Dezelfde menselijke activiteiten die aan de oorsprong van de klimaatopwarming en het verlies van biodiversiteit liggen, hebben door hun impact op ons milieu ook gezondheidsrisico’s tot gevolg. De uitbreiding en intensivering van de landbouw, de niet duurzame productie en consumptie verstoren de natuur en vermeerderen de contacten tussen fauna, vee, ziektedragers en mensen. Dat is de weg die naar pandemieën leidt. »

Deze ziekten verschijnen met een steeds sneller tempo. Volgens het rapport zouden er ongeveer 1,7 miljoen onontdekte virussen bij dieren leven, waarvan 540.000 tot 850.000 mogelijk mensen zouden kunnen besmetten. Peter Daszak: « We kunnen in ieder geval elke tien jaar een pandemie verwachten. De manier waarop wij nu het coronavirus het hoofd proberen te bieden, is geen deugdelijke duurzame oplossing, omdat deze onder meer een voortdurende wereldwijde economische recessie zou veroorzaken. Het is absoluut noodzakelijk om onder meer de landbouw en veeteelt in het centrum van de problemen te plaatsen en vervolgens in het centrum van de oplossingen ». Volgens het rapport kan het risico op een pandemie aanzienlijk teruggebracht worden door het verlies van biodiversiteit, veroorzaakt door de handel in wilde dieren en intensieve agrarische activiteiten, etc, fors tegen te gaan en de natuurlijke woonomgevingen (ecosystemen) te bewaren. En om de politiek te overtuigen van het voordeel van preventieve benaderingen laten wetenschappers daarvan de economische voordelen zien. De kosten van niets doen ter voorkoming van pandemieën zouden honderd keer hoger zijn dan de kosten van preventieve maatregelen. Volgens hun berekeningen kosten pandemieën en andere opduikende zoönoses jaarlijks meer dan 1000 miljard dollar aan economische schade. Preventiestrategieën gebaseerd op het terugschroeven van handel in wilde soorten, de verandering van gebruik van grond en een strenge controle daarentegen, zouden jaarlijks tussen de 40 en 58 miljard dollar kosten. Als voorbeeld: de uitgaven tegen Covid-19 zouden eind 2021 alleen al in de Verenigde Staten maar liefst 16.000 miljard dollar kunnen gaan bedragen.

De onderzoekers hekelen het gebrek aan politieke acties als antwoord op hun diagnose. Serge Morand, ecologisch onderzoeker: « Dit rapport is zeer belangrijk, maar deze constateringen werden jaren geleden al gedaan. In 1968 toonde Unesco al het verband aan tussen de verwoesting van de biodiversiteit en ecosystemen en pandemieën ». Het rapport stelt maatregelen voor die bij kunnen dragen aan de vermindering van gezondheidsrisico’s: de instelling van een internationale raad voor de preventie van pandemieën, om zo aan de beslissers de beste wetenschappelijke gegevens te leveren over opduikende ziekten, de meest risicovolle zones en de economische impact van mogelijke pandemieën, om te helpen internationale akkoorden op te stellen die dwingende doelen vaststellen, belasting te heffen op de consumptie van vlees en dierlijke producten, en wetten tegen illegale handel in wilde dieren te versterken. Anne Larigauderie: « Covid-19 heeft duidelijk het belang van wetenschap en expertise aangetoond. Wij hopen dat dit rapport aan de politieke beslissers nieuwe perspectieven inzake de vermindering van de risico’s van pandemieën en preventie-opties biedt. »

Graag wil ik deze wens en hoop van deze experts onderschrijven. Overigens ben ik van mening dat het altijd wankele samenleven van alle vormen van leven op deze onherbergzame planeet ook een drastische vermindering van de mensheid vereist, maar wellicht was dit rapport niet het meest geschikt om deze heikele kwestie aan te roeren.

Geschreven op 2 november 2020