Arm Tunesië

Civis Mundi Digitaal #104

door Jan de Boer

Terwijl iedereen in de ban was van de grote teruggang in inkomsten van het toerisme – ruim 60 procent – verscheurde president Kaïs Saïed de overeenkomst die Habib Bourguiba sinds 1956 met de Tunesische vrouwen had gesloten. Bij de viering van het Feest van de vrouw op 13 augustus smeet Saïed de hervorming inzake gelijkheid van vrouwen en mannen bij erfenissen, gelanceerd door zijn in juli 2019 overleden liberale voorganger Beji Caïd Essebsi, in de prullenbak. Tot dan kreeg door de toepassing van de sharia de vrouw de helft minder dan de mannelijke erfgenaam. « De koran is helder op dit punt en accepteert geen andere interpretatie » zei de president op zijn monotone manier, zonder dat er ook maar een spier vertrok op het gezicht van een grote meerderheid van de Tunesiërs, die hem met 72% hadden gekozen. De vrouwelijke toehoorders die naar hem luisterden, waren gekleed in de uitbundige kleuren van dit land van de jasmijn. Op de eerste rij luisterde zijn eigen 47-jarige echtgenote Ichraf, een mooie blonde vrouw in een blauw gewaad dat haar vormen goed deed uitkomen, onbewogen hoe haar echtgenoot de gelijkheid met voeten trad. Zijzelf is magistraat en haar carrière symboliseert de vrouwelijke emancipatie in Tunesië. Een paar uur later hekelt een andere vrouw, de advocate Bochra Belhaj Hmida: « een oppervlakkige, nietszeggende en populistische toespraak ». De overleden president Essebsi had haar uitgekozen om aan het werk van de Commissie voor vrijheid en gelijkheid, de Colibe, leiding te geven. Het was het ultieme gevecht van de oude liberaal die vastbesloten was het laatste deel van de revolutie van Bourguiba in de Grondwet op te nemen: deze gelijkheid bij erfenissen, die zelfs de grondlegger van de natie niet had kunnen voorschrijven, ondanks de afschaffing van de polygamie. Bochra Belhaj Hmida ging zo ver als zij kon. Maar in dit land geteisterd door de crisis, onveiligheid en politieke haat heeft de publieke opinie in het paleis van Carthago in oktober 2019 Kaïs Saïed geïnstalleerd: een vreemde man met een heimwee naar het Arabische en anti-westerse nationalisme. Tegendraads maar pro-koran.

Mijn internet-contact Hamadi Redissi, essayiste en politicologe: « Hij praat de mensen naar de mond om gekozen te worden – « het volk wil het » – terwijl hij zeurt over hetgeen het volk eigenlijk zou moeten willen ». De koran blijft zeker de belangrijkste populaire mythe in de Tunesische structuurloze maatschappij. Bijna tien jaar na de revolutie van januari 2011 die van Tunesië een voorpost van de in opstand gekomen Arabische wereld maakte, is de emigratie met 150% toegenomen en is het terrorisme overal. In juni 2019 dompelde een dubbele aanslag het centrum van Tunis in rouw. Op 6 september deed een commando een aanval op een patrouille van de gendarmerie in Sousse in het toeristische El Kantaoui, dat ook al in 2015 getroffen werd door een terroristische aanslag, die 39 dodelijke slachtoffers eiste. Deze keer werden een politieagent en drie terroristen gedood: een operatie opgeëist door de Islamitische Staat Daech.

In deze onrustbarende context, met daarbij ook nog de aankondiging dat het aantal werklozen met 800.000 is gestegen, is het geen wonder dat Tunesiërs de meerderheid van de vluchtelingen uitmaken die het Italiaanse eiland Lampedusa weten te bereiken. In hun land hebben de Tunesiërs geen werk meer, geen hoop meer, geen toegang meer tot de gezondheidszorg en het onderwijs. Je ziet onder de Tunesische vluchtelingen dan ook grootouders en heel kleine kinderen. Een heel volk gaat in ballingschap, terwijl het westen zich nog steeds verheugt op de « Tunesische uitzondering »: de erfenis van Bourguiba, die een filosofie van de Verlichting zonder weerga in de Maghreb introduceerde, wat hem overigens wel een doodvonnis van Mekka opleverde. Deze identiteit wordt vandaag de dag door Kaïs Saïed als onjuist verworpen.

Ondanks zijn strijd met Rached Ghannouchi, de leider van de islamitische partij Ennahda en voorzitter van het parlement, is Kaïs Saïed bevangen door een religieus conservatisme dat het ergste doet vrezen. Als hij zich teweerstelt tegen Ghannouchi is het om de macht van de Volksvergadering te beperken en zijn eigen lichtgeraakt autoritair gedrag een zo groot mogelijke ruimte te bieden.

« Menselijkerwijs gesproken heeft men het kompas verloren, » zei Bochra Belhaj Hmida na het proces en de veroordeling van de jonge Emna Chergui op 15 juli. Deze internetster was voor de rechter gesleept voor het publiceren van een humoristische tekst getiteld « Sourate Corona »: gezondheidsvoorschriften in een koran-stijl. Deze onschuldige tekst kwam de jonge vrouw in eerste instantie op 6 maanden gevangenisstraf en een boete van 2000 dinar te staan wegens « een oproep tot haat tussen rassen en religies… ». « Ik vrees voor mijn eigen leven, ik heb geen toekomst meer in Tunesië, ik voel me niet meer veilig », zei Emna Chergui tijdens haar proces voor godslastering. Op 9 augustus kondigde zij haar definitief vertrek naar Duitsland aan, ver weg van Tunesië en Kaïs Saïed.

Arm Tunesië, waar de Arabische lente in 2011 vaste voet leek te krijgen en dat als voorbeeld diende voor andere Arabische landen.

Geschreven op 18 november 2020