Een blik op de coronacrisis

Civis Mundi Digitaal #105

door Jan de Boer

De gevolgen van de coronacrisis voor arme landen

Zoals met een sprong zonder parachute vallen de arme landen zonder hulp en zonder bescherming in de coronacrisis. In tegenstelling tot de ontwikkelde of opkomende economieën kunnen ze niet rekenen op de publieke schuld, op genereuze economische herstelplannen en nog minder op internationale solidariteit, terwijl wel het lot van een miljard mensen in het geding is.

Volgens de op 3 december gepubliceerde gegevens van de « United Nations Conference on Trade and Development » (Unctad) zullen de 47 armste landen op onze planeet over de periode oktober 2019 – oktober 2020 de slechtste economische resultaten van de laatste dertig jaar registeren, met een gemiddelde krimp van 0,4% van hun bruto binnenlands product (BBP). De Unctad meent zelfs dat van nu tot aan het einde van dit jaar nog eens 32 miljoen mensen in extreme armoede terecht zullen komen. Daarmee worden tientallen jaren van ontwikkelingsinspanningen tenietgedaan.

Op 1 december hebben de Verenigde Naties (VN) gewaarschuwd dat de economische crisis zich kan vertalen in een humanitaire tragedie in bepaalde regio’s. waar aan de horizon hongersnoden verschijnen: « Zij die al leven op het scherpst van de snede worden meedogenloos en disproportioneel getroffen door prijsverhogingen van voedsel, terugval in inkomens, onderbreking van vaccinatie-programma’s en sluiting van scholen ». De VN heeft een humanitaire oproep voor hulp, een recordbedrag van 35 miljard dollar voor 2021, gedaan. De door de gezondheidscrisis relatief gespaarde landen lijden meer door de mondiale recessie dan door de partiële lockdown van hun economieën.

Landen als de Democratische Republiek Kongo, Zambia of Guinee, die afhankelijk zijn van de export van grondstoffen, zien hun inkomsten achteruitgaan door koersverlagingen. Landen als Bangladesh, Laos en Nepal lijden door de met 20% verminderde kledingexport. De ineenstorting van het toerisme vertraagt de economie van kleine eilanden in de Grote Oceaan als Vanuatu, maar ook die van laden als Cambodja en Ghana. Aan deze verlaging van inkomsten kan de terugval van geldoverdracht door migranten aan hun families toegevoegd worden. In 2020 werden 200.000 Ethiopiërs door Saoedi-Arabië naar hun land teruggestuurd, waardoor hele families zonder inkomsten kwamen te zitten. En zij die niet naar hun land terugkeerden, werden volop getroffen door de recessie in Europa of in de Verenigde Staten, waardoor zij hun familie niet meer konden ondersteunen. Hetzelfde financiële systeem dat de rijke landen gedurende de pandemie te hulp kwam, heeft de terugval van de meest arme landen versneld. In 2020 hebben de arme landen een kapitaalvlucht, een opdrogen van hun reserves en buitenlandse deviezen en een sterke daling van hun geldkoersen meegemaakt, terwijl de centrale banken van de Verenigde Staten en Europa voor duizenden miljarden euro’s aan publieke schulden kochten en de lancering van gigantische herstelplannen faciliteerden.

« Het internationale monetaire systeem doet op deze debiteuren en deficitaire economieën de last van deze verschillende aanpassingen wegen, » laat de Unctad weten. De Unctad erkent graag dat de minder gezegende landen het spaargeld van huishoudens beter moeten mobiliseren en de efficiency van hun publieke uitgaven moeten verbeteren, maar waarschuwt ervoor dat « dat onvoldoende is in de huidige context ». De Verenigde Naties concluderen dat « wegens de magere hulpbronnen van de arme landen en de verkleining van hun marges inzake fiscale handelingsvrijheid, er een Marshallplan noodzakelijk is. »

De arme economieën, riskant voor privé- investeerders, zijn vooral afhankelijk van overheidshulp voor hun ontwikkeling. Die hulp neemt niet toe, maar juist af, en dat op het moment dat men het meer dan nodig heeft. Het Britse koninkrijk besloot eind november haar hulp met 5, 5 miljard euro te verminderen, van 0,7% tot 0,5% van het nationaal inkomen. De landen van de OECD hebben in 2019 slechts 0,31% van hun bruto nationaal inkomen daaraan gewijd, terwijl ze 0,7% beloofd hadden. De Unctad merkt daarbij op dat de internationale gemeenschap het doel van een hulpplan van 2500 miljard euro voor arme landen, gelanceerd door het Internationaal Monetair Fonds in het begin van de pandemie, ruimschoots gemist heeft.

« Er bestaat geen multilateralisme zonder internationale solidariteit, dus hulp bij ontwikkeling » laat Pierre Jacquet, econoom en voorzitter van het « Global Development Network », mij weten. Wanneer de rijke landen weigeren de arme landen hulp te bieden uit naam van solidariteit, zouden ze het kunnen doen uit naam van de verdediging van hun eigen belangen, laat Rolf Traeger van de Unctad weten: « Investeren in de minst vergevorderde landen is investeren in de stabiliteit van het internationale systeem. Armoede voedt haarden van instabiliteit en onveiligheid die op hun beurt belangrijke migratie tot gevolg hebben ». De armste landen herbergen al 14% van de mondiale bevolking en de helft van de armen op deze onherbergzame planeet moet leven van minder dan $1,90 per dag. De Covid-19 pandemie zal deze mondiale ongelijkheden verder vergroten.

En wie denkt dat dit geen gevolgen heeft voor de stabiliteit en veiligheid in ons eigen relatief veilig wereldje, vergist zich schromelijk.

Geschreven op 15 december 2020

Over complottisme gesproken

Ik heb de documentaire « Hold-Up », die met betrekking tot Covid-19 wereldwijd een succes is, bekeken. Ik weet niet of deze in Nederland zo populair is als in Frankrijk, maar het leek mij goed hierover mijn mening te geven. De documentaire verbindt heel legitieme vragen met de meest waanzinnige verklaringen over de oorsprong van Covid-19. Het is volkomen legitiem om vragen te stellen over de manier waarop deze affaire door totaal onvoorbereide regeringen is behandeld. Zo heeft de Franse regering zijn toevlucht gezocht tot leugens om zijn slechte voorbereiding te verbergen. Neem bijvoorbeeld het masker: eerst door enorme tekorten gepresenteerd als zinloos, om daarna verplicht te worden gesteld. Je kunt ook heel veel vragen stellen over het gebrek aan samenhang tussen de lockdownmaatregelen. Zoals bij de toegestane verplaatsingen (altijd met een ingevuld formulier) wel de mogelijkheid om even met je hond te wandelen maar niet om het graf van je ouders te bezoeken, als het kerkhof verder dan één kilometer van je huis ligt…

Iedereen ontdekt ook dat de geneeskunde geen exacte wetenschap is, in tegenstelling tot scheikunde. Waar zij wetenschappelijke elementen integreert, is zij ook een vaardigheid, een praktijk. Ook dat is volkomen legitiem, zelfs noodzakelijk.

Wat niet legitiem is in deze « copy-paste » documentaire die altijd « à charge » en nooit « à decharge » is, is de stelling die pas op het einde ingenomen wordt: Covid-19 is niet in hoofdzaak een virus, maar een complot. In de meest karikaturale vorm is het de sociologe Monique Pinçon-Charlot die ons de moraal van deze affaire uit de doeken doet: we zijn in de derde wereldoorlog, die een klassenoorlog is, gevoerd door de rijken tegen de armen op deze planeet, een holocaust die « zeker » 3,5 miljard mensen het leven kost. Op deze schaal is Hitler slechts een kleine misdadiger. Professor Luc Montagnier, wiens afwezigheid de grote verrassing is op dit grote festival van alle grote wetenschappelijke frustraties, verklaart dat het hier een « cover up » betreft van Amerikaanse, Franse en Engelse wetenschappers die « gekocht » zijn.

Maar wie zijn dan die kopers? De film geeft gedeeltelijk indicaties inzake de belangrijkste figuren van het complot, waartussen men niet alleen de grote ondernemers van de farmaceutische industrie aantreft, maar ook regeringen. Zo moeten we ons een geheime verstandhouding indenken tussen de Chinese regering en het Franse instituut Pasteur, die de werkelijke uitvinder van het virus zou zijn onder toezicht van Rockefeller, Bill Gates, etc. met de welwillende medeplichtigheid van talrijke media die natuurlijk ook gekocht zijn.

Zo zou ik -om met Freek de Jonge te spreken- nog uren kunnen doorgaan, maar u heeft het al begrepen. Ondanks de uiterlijke schijn is de grote plutocratische samenzwering tegen het volk geen stelling van links, maar van extreem-rechts, al aan het einde van de negentiende eeuw uitgedragen door de antisemitische Drumont. Het is de historische verdienste van het marxisme dat ons een zekere tijd van deze samenzweringsstellingen heeft bevrijd door een kritische analyse van de sociale geschiedenis. Voor hen die het Frans in ieder geval passief beheersen kan ik in dat verband aanbevelen « La Peur en Occident (XIV – XVIII siècles). Une cité assiégée (1978) » van de net overleden historicus Jean Delumeau. Hij laat ons zien dat de grote historische rampen, zoals de pest, en de angst die zij opwekken, bij de bevolking allerlei satanische complotten doen ontstaan, waarvan de acteurs Ottomanen waren, joden – vooral joden! – of vrouwen die zich graag in tovenaressen op heksensabbats veranderden.

Wat ik opmerk bij het succes van de samenzweringsstellingen die vandaag de dag overal opgang maken, is dat het vernis van de rationaliteit, dat primitieve mentaliteiten verbergt, heel dun is en zich gemakkelijk oplost in grote collectieve emoties. « Hold-Up », onder de vlag van strijd tegen angsten, doet een beroep op regressieve waanbeelden. Het is één zaak om het zeggen dat de pandemie een aantal mensen verrijkt, het is een andere zaak om stellig te beweren dat zij zich verrijken door het uitvinden van de pandemie. Laten we alsjeblieft een halt toeroepen aan dit irrationalisme!

Om dit artikel te beëindigen nog een korte geschiedenis ter waarschuwing voor het complottisme. In 1630 heerste in Milaan een verschrikkelijke pestepidemie. Een oude vrouw, Caterina Rosa, beschuldigde twee burgers uit de stad, de commissaris voor gezondheidszaken Guglielmo Piazza en de barbier Gian Giacomo Moran, ervan de « infecteerders » te zijn, dat wil zeggen de individuen verdacht van de verspreiding van de epidemie in de stad met behulp van een mysterieuze geelachtige vloeistof. Zij werden gearresteerd, dusdanig gemarteld dat zij bekenden wat de beulen maar wilden horen, en door de Senaat ter dood veroordeeld, geknepen met roodgloeiende nijptangen werd hun rechterhand afgehakt, werden hun beenderen gebroken en na zes uur durende afgrijselijke martelingen werden ze levend verbrand. Op de plaats van hun huis richtte de Senaat een « zuil voor eerlozen » op om voor altijd via een inscriptie hun misdaad aan de kaak te stellen. Dat is hetgeen Manzoni beschrijft in zijn « I Promessi sposi », een van de belangrijke boekwerken van de Italiaanse litteratuur.

God – als hij bestaat – moge ons sparen in deze tijd van het bloeiende complottisme voor dit soort « zuilen voor eerlozen » van het Instituut Pasteur, de « uitvinder van Covid-19 » tot en met de leiders van de Democraten in de Verenigde Staten, die van Amerika een paradijs voor pedofielen willen maken…

Geschreven op 2 november 2020

Overpeinzingen rond de vaccinatie tegen Covid-19

Binnenkort kan worden begonnen met het vaccineren tegen Covid-19. De ironie wil dat deze beschermende injecties met wantrouwen bekeken worden door velen van hen die als eersten ervan kunnen profiteren en die ook de meeste kans hebben om ingeënt te kunnen worden: de burgers van de rijke landen voor wie in overgrote meerderheid het sterven aan een ziekte niet meer acceptabel is.

De Fransen onderscheiden zich door een uitzonderlijk hoog percentage wantrouwen: slechts 54% is voorstander van vaccinatie met een piek bij het oudste deel van de bevolking. Waarschijnlijk voelen senioren zich het kwetsbaarst. Zonder twijfel hebben zij jeugdherinneringen aan hun door polio getroffen kameraden, voordat de vaccin-revolutie deze verschrikkelijke ziekte deed verdwijnen. Als de ontwikkelde wereld vergeten is dat zijn gezondheid en voorspoed te danken is aan vaccinatie, zal Covid-19 haar daar wel aan herinneren.

De volkeren van de arme landen hebben dit niet nodig. Zij weten maar al te goed wat een tekort aan vaccinaties en niet-overwonnen ziektes hun aan lijden en armoede kost, met op de eerste plaats tuberculose, malaria en aids. Zij lopen het gevaar niet alleen de laatsten te zijn die ingeënt worden tegen Covid-19 – wat de immunisering op planetaire schaal vertraagt – maar ook de dramatische terugkeer van « klassieke » ziektes, door deze epidemie te moeten ondergaan die de vooruitgang van de laatste jaren tenietdoet. Lockdown, verlamming van het transportwezen en de absolute prioriteit voor Covid-19 hebben een fikse stap terug in de strijd tegen andere ziekten als gevolg. Volgens Bill Gates, wiens miljarden dollars van zijn stichting hem tot « minister van volksgezondheid » van de Derde Wereld hebben gemaakt, zijn vijfentwintig weken pandemie voldoende om vijfentwintig jaar aan vooruitgang van vaccin-bescherming, die van 84% naar 70% teruggevallen is, teniet te doen. Covid-19 verstoort driekwart van de strijdprogramma’s tegen malaria, tuberculose en aids. De zieken gaan minder vaak naar artsen, de toegang tot zorg wordt belemmerd en preventieve voorzieningen, zoals geïmpregneerde muskietennetten tegen malaria, worden veel minder gedistribueerd. In India is het aantal ontdekte gevallen van tuberculose drastisch gedaald sinds het begin van de epidemie. Landen als Ivoorkust en Kenia noteren een spectaculaire daling van het bezoek aan zorgcentra.

Deze obstakels voor preventie of zorg zouden volgens de Wereldgezondheidsorganisatie tussen de 200.000 en 400.000 extra tuberculosedoden kunnen kosten. Wat betreft malaria – dat voor 90% Afrika treft – zou het aantal doden kunnen verdubbelen en jaarlijks 769.000 kunnen bereiken. De ontwikkelingslanden lopen ook het levensgrote risico achterin de rij te staan bij de distributie van vaccins tegen Covid-19. De ontwikkelde rijke landen staan vooraan in die rij. Deze landen, die 13% van de mondiale bevolking vertegenwoordigen, hebben volgens de NGO Oxfam de hand gelegd op 51% van de doses van de belangrijkste vaccins die op het punt staan goedgekeurd te worden. En niets zegt dat Covax, door de Wereldgezondheidsorganisatie belast met het rechtvaardig verdelen van 2 miljard doses van nu tot eind 2021, over de middelen beschikt om haar missie waar te maken.

De bezeten run op het Covid-19 vaccins staat in spectaculaire tegenstelling met het eindeloze onderzoek van vaccins tegen malaria – 380.000 dodelijke slachtoffers in Afrika in 2018, dat wil zeggen tien keer zoveel als het aantal slachtoffers van Covid-19 op het continent – en tuberculose – 1,5 miljoen doden per jaar, dus net zoveel als het mondiale aantal slachtoffers van Covid-19 op dit moment. Een paar maanden zijn voldoende om verscheidene vaccins tegen de mondiale epidemie te ontwikkelen, maar er moet zeker gewacht worden tot het einde van dit decennium voordat er een vaccin beschikbaar is dat tuberculose, de dodelijkste infectieziekte ter wereld, kan uitroeien. Het is nu al tien jaar dat dit product, bestemd om het haast antieke en weinig doeltreffende BCG en door het laboratorium GlaxoSmithKline (GSK) M72 gedoopt, ontwikkeld wordt. De fase 3 van het onderzoek op een grote groep, is nog steeds niet begonnen, ondanks de financiering door de Stichting Gates, waaraan GSK zijn rechten heeft afgestaan.

Een snelle run voor de ene kant, een lang parcours vol obstakels voor de andere kant. Het budget van 1 miljard dollar, door de Amerikaanse regering gewijd aan elk getekend contract met de laboratoria die een vaccin tegen Covid-19 ontwikkelen, is hetzelfde als het totaal van de bedragen van de hele wereld in tien jaar gewijd aan een vaccin tegen tuberculose. En wie kan ontkennen dat de ziekten van de arme landen – slechts 3% van de aan tuberculose lijdende zieken leeft in Europa – veel minder investeerders, farmaceutische laboratoria, regeringen en dus onderzoekers interesseert dan de ziekten die kredietwaardige bevolkingen treffen? Ik ben er zeker van dat malaria of tuberculose allang overwonnen zouden zijn als men daarvoor dezelfde inspanningen had getroost als nu voor Covid-19.

Het coronavirus, dat de hele mensheid aanvalt, onthult ook de geweldige breuken betreffende gezondheid en gezondheidszorg op deze planeet. De prijs van een mensenleven is kennelijk niet overal gelijk. Een Europeaan leeft gemiddeld 20 jaar langer dan een Afrikaan. Maar de pandemie stelt ons voor een nieuwe uitdaging inzake solidariteit en gelijkheid: zij stopt niet als haar remedie niet voldoende door de hele mensheid gedeeld wordt.

Geschreven op 7 december 2020