Digitaal geld en soevereiniteit

Civis Mundi Digitaal #110

door Jan de Boer

De Duitsers mogen dan zeer gehecht zijn aan hun goede oude mark-biljetten, hun minister van financiën, Olaf Scholz, liet op 16 april weten, dat « een soeverein Europa innoverende en competitieve betalingsmogelijkheden nodig heeft ». In dit kader « moet Europa voorop lopen inzake de kwestie van digitaal geld van de Centrale Europese Bank en de realisering daarvan actief steunen ». Twee dagen eerder presenteerde de Europese Centrale Bank (ECB) een uitgebreid onderzoek, waaruit bleek dat de meeste Europeanen voorstander zijn van de creatie van een digitale euro. Europa moet deze zomer beslissen of ze wel of niet een dergelijk project lanceert. De « Federal Reserve » (Fed) in de Verenigde Staten stelt zich voorzichtig op, maar denkt er met het befaamde « Massachusetts Institute of Technology » (MIT) wel over na, terwijl op 19 april de Bank van Engeland en het Britse ministerie van financiën voor dit vraagstuk een werkgroep in het leven hebben geroepen. Maar dit stelt niets voor vergeleken bij China, dat al meer dan een jaar in vier grote steden met een digitale yuan experimenteert.

Sinds enige maanden intensifiëren de meeste centrale banken hun onderzoek naar digitaal geld, daarbij geïnspireerd door de technologie waarop de in 2008 geboren bitcoin berust: de « blockchain », die de mogelijkheid biedt transacties te coderen, te inventariseren en te beveiligen. De door de coronapandemie versnelde teruggang van betalingen met contant geld heeft hen ervan overtuigd zich serieus bezig te gaan houden met dit onderwerp. Daarbij is aandacht voor de ontwikkeling van bitcoin en zijn kleine broertjes (Ether, Ripple, Litecoin…), alsook voor privé-projecten van digitaal geld, zoals dat van Facebook: de Diem, die nog altijd op de kastplank ligt.

Op het eerste gezicht verandert dit digitale geld van de Centrale Bank (« CBDC », central bank digital currency) niet veel in het dagelijks leven van particulieren en bedrijven, omdat de meeste betalingen al virtueel zijn. Het verschil is evenwel fundamenteel: het belangrijkste deel van de euro’s die wij op onze (spaar)rekeningen hebben staan, is gecreëerd door de commerciële banken in het kredietspel. CBDC’s zouden het equivalent kunnen zijn van direct door de monetaire instituten gedrukte biljetten. Bovendien zouden zij buiten de banken om direct door deze instituten beheerd kunnen worden. En dat zou heel veel zaken kunnen veranderen.

In ontwikkelingslanden, waar een deel van de bevolking niet over een bankrekening beschikt, zouden deze CBDC’s financiële zaken kunnen bevorderen door betalingen en overdrachten via de mobiele telefoon mogelijk te maken. Zij zouden ook grensoverschrijdende overboekingen kunnen vergemakkelijken en goedkoper kunnen maken, met name ten gunste van immigranten die geld naar hun familie in hun land van oorsprong sturen. Veel gemakkelijker te traceren dan bankbiljetten, zouden zij ook de strijd tegen fraude en witwassen kunnen vereenvoudigen.

En daar raken wij de zenuw van de oorlog: de kwestie van anonimiteit en het respect voor privégegevens. De bitcoin functioneert dankzij duizenden computers om transacties te valideren: het wordt niet gestuurd door een centraal instituut als de ECB of de Fed. Door hun eigen digitaal geld te lanceren, zouden de monetaire instituten de mogelijkheid hebben om inzicht te krijgen in de geldstromen en inkopen van particulieren, laten de meest vrijheidslievende verdedigers van gedecentraliseerde cryptomunten verontrust weten. Maar Fabio Panetta, directielid van de Europese Centrale Bank, verklaarde op 14 april voor het Europese Parlement dat een digitale euro, een « e-euro », « de vertrouwelijkheid van digitale betalingen versterkt ». En dat heel wat meer dan de zich vermenigvuldigende oplossingen voor privébetalingen, zoals Apple Pay of Google Pay, suggereren. Eén ding staat voor mij voor honderd procent vast: De Europese Centrale Bank waakt heel wat beter over ons privéleven dan de Amerikaanse technologiereuzen. En ik hoop dat dat ook zo blijft!

Maar dat laatste kan niet gezegd worden van de Chinese Centrale Bank (PBOC), die ervan droomt haar digitale yuan in de loop van 2022 te generaliseren. Het Chinese regime hoopt hiermee het mobiel betalen via de twee Chinese private mastodonten Alipay en WeChat Pay te beheersen. Maar dit systeem betekent ook een geweldige versterking van het controleapparaat van de overheid, gegeven dat de PBOC volledig op hoogte is van wie wat, waar en wanneer betaalt. Vooral als dit systeem gekoppeld wordt aan parallel gebruikte technologieën in de Chinese steden als videosurveillance en gezichtsherkenning. « Big Brother is Watching You » kan zo voor de volle honderd procent gerealiseerd worden.

En dat is nog niet eens alles: de digitale yuan zou op termijn ook de dollar kunnen beconcurreren voor de heerschappij in de internationale betalingssystemen. En zo zou hij bijvoorbeeld de door Washington aan buitenlandse ondernemingen opgelegde sancties inzake handel met landen als Iran kunnen omzeilen. Maar zover is het nog lang niet, en de PCOB verzekert dat dat niet haar ambitie is. Maar de duizelingwekkende snelheid waarmee de ontwikkeling van het digitale betalingsverkeer vordert, laat alle scenario’s open. De moeilijkheid voor de westerse centrale banken is dat de CBDC’s ook het gevaar in zich dragen de financiële stabiliteit te kunnen aantasten. Een voorbeeld: wat gebeurt er als in geval van een crisis particulieren massaal hun bankrekening verlaten om alleen nog maar hun euro’s of dollars bij de Centrale Bank in bewaring te geven? Dat kan het bankensysteem verzwakken, dat essentieel is voor de financiering van de economie. Om dat te vermijden zouden de monetaire instituten naar mijn idee een grens kunnen stellen aan de hoeveelheid CBDC’s die ieder mag bezitten. Of anders het gebruik ervan uitsluitend reserveren voor uitwisselingen tussen banken. In ieder geval moet Europa op dit gebied niet door het aannemen van een afwachtende houding of door een gebrek aan ambitie de « innovatie-boot » missen. Geld is altijd een internationaal machtsmiddel geweest. En het staat voor mij vast dat dit in versterkte mate zal opgaan voor digitaal geld.

Geschreven op 4 mei 2021