Amerika

Civis Mundi Digitaal #112

door Jan de Boer

Brazilië, suiker en Bolsonaro

Het gezegde « Geld stinkt niet » gaat niet op in de binnenlanden van de Braziliaanse deelstaat Sao Paulo, waar de zeer winstgevende suikerindustrie zorgt voor een overal overheersende geur van karamel. Brazilië is de onbetwiste leider op de mondiale suikermarkt, die zij voor 40% bedient. De laatste oogst op de suikerrietplantages leverde 41 miljoen ton suiker op, waarvan een kwart werd verwerkt voor de productie van ethanol. Deze zogeheten « suikerenergie-sector » exporteert zijn biobrandstof naar 140 landen en geeft werk aan 500.000 arbeiders. De bruto waarde van de productie ligt tussen de 25 en 30 miljard euro.

Maar boven deze cijfers is er het symbool: al vijf eeuwen valt de geschiedenis van Brazilië samen met die van de suiker. Na de komst van de Portugezen werden in het noordoosten van Brazilië suikerrietplantages aangelegd, die in de zestiende en zeventiende eeuw de elites van Bahia en Recife steenrijk maakten. Deze productie stimuleerde de kolonisatie en zorgde voor de « import » van miljoenen slaven, die afgebeuld werden op de plantages en in de suikerfabrieken. Verzwakt door de concurrentie van de Antillen en vervangen door goud, koffie, cacao en rubber, verliet het suikerriet snel het noordoosten om zich te vestigen in het zuid-midden van Brazilië. Alleen al de staat Sao Paulo produceert twee derde van de suiker van het land. Het geheim van dit « Braziliaanse Californië »: een warm klimaat met veel neerslag, goede infrastructuur, belangrijke investeringen door de overheid, die vanaf 1975 en de oliecrisis in die jaren de productie van ethanol als brandstof aanmoedigde en een technologisch voordeel met de aanwezigheid van het Agronomisch Instituut Suikerriet. Geen wonder dat de regiohoofdstad Ribeirao Preto sinds 1994 de Agrishow herbergt, een van de grootste landbouwjaarmarkten ter wereld: een gelegenheid met verplichte aanwezigheid voor Braziliaanse politici. Jair Bolsonaro huldigde in april 2019, slechts 4 maanden na zijn verkiezing als president, deze Agrishow in. Hij werd er als een held ontvangen door de baronnen van de landbouwhandel. In deze suikerriet-regio kreeg hij bij de presidentsverkiezingen in 2018 maar liefst 72% van de uitgebrachte stemmen.

« Bolsonaro is de beste president die wij ooit gehad hebben », aldus Antonio Eduardo Toniello, de patriarch van het lokale suikerriet. Zijn familie bezit 82.000 hectare suikerrietplantages, drie suikerfabrieken en kent een jaarlijkse omzet van 500 miljoen euro. « Ik heb voor hem gestemd, omdat hij ons steunt. Hij heeft begrepen dat landbouw de kracht van Brazilië is ». En inderdaad, eenmaal aan de macht heeft Bolsonaro deze sector niet teleurgesteld: ontmanteling van de agentschappen ter bescherming van het milieu, het toestaan van 1000 nieuwe pesticiden, enorme leningen, versoepeling van de voorwaarden voor het dragen van vuurwapens om het eigendom te beschermen tegen boeren zonder grond (zogeheten terroristen), etc… Met de militairen en de evangelisten is de landbouwhandel (een kwart van het Braziliaanse BBP) een van de drie pijlers van het Bolsonarisme.

De crisis? Welke crisis? De Covid-19 pandemie is een zegen voor deze sector. Bij de laatste oogst is de suikerproductie gestegen met 38% en de export met 69%. In totaal exporteerde Brazilië in 2020 voor meer dan 100 miljard dollar aan agrarische producten. Zoals velen in deze regio is Monika Bergamaschi, de voorzitter van de Braziliaanse Vereniging van landbouwhandel (ABAG) van Ribeiraio Preto, enthousiast over het werk van de minister van landbouw Tereza Christina, die vurig het gebruik van pesticiden verdedigt. Haar bijnaam is niet voor niets « de godin van het vergif ». Bergamaschi: « Zij heeft ook veel gereisd naar Europa en China, waar zij talrijke markten voor ons heeft geopend. Het is een zeer competente vrouw die alle sectoren van de landbouwhandel verenigt. » De jonge moderne suikerproducent Ciro Mendes Sitta: « Ik zie geen enkel probleem in het gebruik van pesticiden ». De uitzonderlijke droogte die nu deze regio treft? « Dat heeft niets te maken met de klimaatverandering, het is gewoon een cyclisch gebeuren. Als producenten zijn wij zeer gevoelig voor milieukwesties ». Echt waar? De sector wordt door NGO’s beschuldigd van een ongelimiteerd gebruik van pesticiden. Bovendien kijken veel boeren uit deze regio naar het westen en de staat Mato Grosso, de grote producent van soja: een zeer lucratief peulgewas (28 miljard euro aan export in 2020, drie keer zoveel als de suikerenergie-sector) maar het synoniem van een intensieve monocultuur en milieuvernietiging. Een andere jonge producent van suikerriet, Nilton Luiz de Souza Jr: « Ik bewonder wat ze in Mato Grosso doen. Voor mij is het een absoluut model, een droom! Ik verbouw het nu sinds drie jaar en ik ben niet de enige. Iedere dag is er een nieuwe landbouwer die zich wijdt aan de sojaverbouw! »

De landbouw van Sao Paulo blijft in afwachting van haar totale bekering tot de milieuverwoestende sojaverbouw trouw aan president Bosonaro. Niemand twijfelt aan zijn grote overwinning bij de verkiezingen in de regio in 2022. In Ribeirao Preto, heeft het geld niet alleen een geur, maar ook een gezicht: dat van extreem-rechts.

Geschreven in juli 2021

Amazonië: weer een tragedie door de aanleg van een spoorlijn

De ontbossing van het Amazonegebied vestigt ook dit jaar weer nieuwe records. Deze tragedie is geen natuurlijke catastrofe. Nadat zij de budgetten voor milieubescherming vrijwel tot nul heeft teruggebracht, is de Braziliaanse regering van plan het oerwoud nog verder te openen voor de agrobusiness en de mijnbouw met de constructie van een nieuwe spoorlijn, de Ferrograo, die het hart van Amazonië moet openbreken. Bedacht en ontwikkeld tijdens de laatste twee regeringen moet de Ferrograo het oerwoud van het zuiden naar het noorden over meer dan 900 km doorkruisen om de centraal-westelijke landbouwregio’s te verbinden met het stroomgebied van de Amazone. Het project leidt vrijwel onvermijdelijk naar een onomkeerbare verwoesting van het oerwoud en bedreigt het overleven van zeventien inheemse, indiaanse volken. Het doel van het project is het creëren van een exportcorridor die de dominantie van de agrobusiness in de laatste nog goed bewaarde zones van Amazonië voorgoed vastlegt.

De vijf grootste handelsmultinationals die de agrobusiness in Brazilië controleren, zijn hierbij betrokken: ADM, Bunge, Cargill, Dreyfus en Amaggi. Samen willen zij de commerciële relatie tussen Brazilië en China, die veel geld moet opbrengen ten koste van het milieu, van mensenrechten en dierlijk welzijn, bestendigen. Dit publiek-private bondgenootschap deelt Amazonië in twee gebieden op en biedt toegang aan anderen die daar de natuurlijke rijkdommen willen bemachtigen: mijnexploitanten, goudzoekers, veefokkers, stropers…

Om het voorstel voor de Ferrograo te laten aannemen, hebben Bolsonaro en zijn regering een mengsel van kwade trouw, oneerlijkheid en autoritair gedrag gebruikt. De grenzen van het belangrijke nationale park van Jamanxim werden totaal illegaal opnieuw getrokken om zo de spoorlijn te vergemakkelijken. De verplichte besprekingen met de autochtone volken werden gemanipuleerd of domweg « vergeten » in strijd met de normen van de International Labour Organization (ILO) en de Verklaring van de rechten van inheemse volkeren van de Verenigde Naties. Deze illegale handelingen hebben geleid tot een tijdelijke opschorting van dit project door het Hooggerechtshof van Brazilië. Maar de regering probeert het project nu met geweld erdoor te drukken. De agressieve campagne van de minister van infrastructuur, Tarcisio Gomes de Freitas, de waarschijnlijke kandidaat voor het vicepresidentschap bij de verkiezingscampagne van Bolsonaro in 2022, verheimelijkt de wettelijke en financiële zwakheden van het project. De president heeft zich in de hoop op subsidies van Washington namelijk bekeerd tot een retoriek van internationale samenwerking betreffende Amazonië.

Diverse sectoren van de Braziliaanse samenleving mobiliseren zich tegen de Ferrograo. De annulering van het project is alleen denkbaar bij een internationale mobilisatie van grote omvang, zoals bij de Keystone-pijpleiding in Alberta en het vliegveld Notre-Dame-des-Landes bij Nantes: twee ecologische tragedies die onderbroken werden door een internationaal netwerk van moedige activisten, bekende experts en verantwoordelijke leiders. Dit keer betreft het een nutteloos en opgelegd project dat een oerwoudgebied bedreigt dat 8% van de mondiale CO2-uitstoot vangt en opslaat: een uniek tropisch oerwoud, dat door menselijke activiteit nu al een savannelandschap dreigt te worden dat op dramatische wijze de klimaatopwarming kan versnellen en vergroten.

De biodiversiteit en het klimaat kunnen niet gered worden door infrastructuren die uitnodigen tot het plunderen van de natuur. Tien jaar geleden hebben Sonia Guajajara, uitvoerend coördinator van de « Articulation des peuples indigènes du Brésil »; Vivi Reis, federaal volksvertegenwoordiger van de deelstaat Para namens de Socialistische en Vrijheidspartij (PSOL); Joenia Wapichana, federaal volksvertegenwoordiger van de Deelstaat Para namens de Rede Sustentabilidade, met hun aanhang de strijd tegen de gigantische stuwdam Belomonte verloren: een nationale ramp, die behalve de daar wonende indianen ook de Xingu, een van de grootste rivieren in het Amazonegebied, enorme schade heeft berokkend. Om de realisering van de Ferrograo tegen te gaan, is meer dan ooit internationale solidariteit met de tegenstanders van deze spoorlijn noodzakelijk.

Geschreven in juli 2021

Wapengeweld in Californië

Nauwelijks twee weken na het bloedbad op 26 mei van dit jaar, dat in San José aan negen mensen het leven kostte – de dodelijkste schietpartij ooit in de regio van San Francisco – heeft rechter Roger Benitez het verbod op semi-automatische geweren in Californië tenietgedaan. Zijn uitspraak kan je mijns inziens beschouwen als een provocatie. Het Californische verbod op deze wapens bestaat al 32 jaar en is er de hoeksteen van de controle van vuurwapens. Californië gaat er prat op de meest beperkende wetgeving op vuurwapens in de Verenigde Statten te hebben, maar is minder spraakzaam over het blijvend hoge aantal schietpartijen.

Benitez verklaarde dat het verbod op deze semi-automatische geweren, die in een paar seconden tientallen personen kunnen doden, in strijd is met het recht op het dragen van wapens zoals dat in het tweede amendement van de grondwet is beschreven. De indertijd door George W. Bush benoemde Benitez, die trots is op zijn Cubaanse afkomst, is goed bekend bij de « anti-guns ». Hij heeft zich onderscheiden door diverse beslissingen die enthousiast werden begroet door de « National Rifle Association », de wapenlobby. In 2020 had hij al de wet verboden die wapenhandelaren verplichtte de juridische antecedenten van kopers van munitie na te gaan. Californië is daartegen in beroep gegaan, net als tegen zijn verwerping in 2017 van het verbod op vuurwapens met een capaciteit van meer dan tien kogels.

Deze keer heeft Benitez niet bezuinigd op zijn argumentatie. Het semi-automatische geweer AR-15 is geen bazooka en ook geen mitrailleur, verklaarde hij. Het is een « vooral een gewoon, modern en populair geweer » dat hij vergeleek met het befaamde Zwitserse mes: « goed voor thuis en voor het slagveld ». De rechter is ook van oordeel dat het Californische verbod « een mislukte ervaring » is geweest. « Er zijn meer mensen doodgegaan aan het vaccin tegen Covid-19 dan bij de grote bloedbaden in Californië, » zei hij. Een bewering die volkomen fout is.

De gouverneur van Californië, Gavin Newsom, zelf zoon van een rechter, is verontwaardigd over zo’n verkeerde voorstelling van zaken: « De AR-15 is geen Zwitsers mes, » was zijn reactie, waarbij hij een lijst van enkele van de dodelijkste « shootings » van de laatste jaren liet zien, allemaal begaan met semi-automatische geweren. Hij kondigde aan dat Californië opnieuw in beroep gaat. De staat is daarmee een test geworden voor de verdedigers van het tweede amendement. Hun hoop is dat het hooggerechtshof – waarvan inmiddels zes van de negen rechters conservatief zijn – zich met deze zaak gaan bemoeien en zich ten gunste van hen uitspreken.

Californië verbood semi-automatische geweren in 1989 na een schietpartij in Stockton, waar een man het vuur opende in een speeltuin en vijf kinderen doodde. Daarna volgden na elk drama meer beperkingen. Volgens een studie van Boston University is Californië de absolute kampioen van maatregelen die bezit en circulatie van wapens beperken. De onderzoekers hebben 111 maatregelen geïnventariseerd. Maar ondanks deze maatregelen is Californië ook de staat met de meeste schietpartijen tussen 2000 en 2019. Volgens een in mei gepubliceerd rapport van de FBI waren er in die jaren landelijk 333 schietpartijen, waarvan 135 gekwalificeerd werden als massa-schietpartijen: dat wil zeggen, schietpartijen met meer dan drie dodelijke slachtoffers. 42 van deze schietpartijen vonden plaats in Californië, tegen bijvoorbeeld 27 in Florida.

Het aantal wapens dat in omloop is in deze staat met 39 miljoen inwoners wordt geschat op 20 miljoen, volgens een studie van de Universiteit van Californië in Davis in 2018. En de verkoop van wapens steeg tussen maart 2020 en april 2021 met 66% door de coronapandemie en de presidentsverkiezingen. « Mensen kopen de nieuwste modellen alsof ze nieuwe golfstokken kopen,» getuigde een wapenhandelaar in de San Francisco Chronicle. Zwitsers mes, golfstok: zelfs in een toch echt progressieve staat schijnt niets de alledaagsheid van vuurwapens af te kunnen remmen… Arm gewelddadig Amerika, waar de geest van de Far West nog steeds niet in de fles teruggekeerd is.

Geschreven in juli 2021