Covid-19 en de gemiddelde levensverwachting

Civis Mundi Digitaal #115

door Jan de Boer

Covid-19 zal de mondiale demografische geschiedenis markeren. Volgens een onderzoek in 29 ontwikkelde landen door Britse, Duitse en Deense wetenschappers, heeft de Covid-19 pandemie in 2020 de gemiddelde levensverwachting met een zeldzame meedogenloosheid flink doen dalen. In de meeste West-Europese landen heeft de teruggang van de gemiddelde levensverwachting een sinds de Tweede Wereldoorlog ongekend niveau bereikt. In Oost-Europa heeft deze teruggang het jammerlijke niveau bereikt dat veroorzaakt werd door de economische ineenstorting na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Dit onderzoek, op 27 september gepubliceerd in het blad « International Journal of Epidemiology », geeft een « voorlopig » beeld, laten de onderzoekers weten; de epidemie vervolgt zijn progressie immers in heel veel regio’s in de wereld.

Om deze vergelijkende studie te realiseren hebben wetenschappers van de universiteit Oxford, van de universiteit van Zuid-Denemarken en van het Duitse Max Planck Instituut de algemene sterftegegevens en de beschikbare Covid-sterftecijfers de revue laten passeren. Zij hebben vervolgens de landen gehouden die in hun statistieken zowel over geslachts- als leeftijdsgegevens beschikten. Zo bleven er 29 landen over, 27 in Europa en daarbuiten de Verenigde Staten en Chili. Voor ieder van hen hebben zij vervolgens het gewicht van Covid-19 gekwantificeerd volgens twee verschillende methodes met als « coherent » gekwalificeerde resultaten.

Het door de passage van het virus in het Westen nagelaten demografische landschap lijkt bijzonder aangetast. De Verenigde Staten betalen de hoogste tol met een daling van de levensverwachting bij de geboorte van 2,2 jaar bij mannen en 1,6 jaar bij vrouwen. Maar in totaal is een daling van meer dan een jaar geregistreerd voor mannen in elf landen en voor vrouwen in acht landen. De onderzoekers: « Het heeft deze landen gemiddeld 5,6 jaar gekost om de levensverwachting met één jaar te verlengen. Covid heeft dit met één streep verloren doen gaan ». Na de Verenigde Staten zijn Letland, Bulgarije, Polen, Spanje, Italië, België en Chili het hardst getroffen. In 22 landen is de verlaging van de levensverwachting meer dan een half jaar. Met 8 maanden voor mannen en 7,2 maanden voor vrouwen hoort Frankrijk daarbij. Een groep van zeven landen – zes Noord-Europese landen en Griekenland – lijkt wat meer gespaard te zijn. De wetenschappers wijden een speciale opmerking aan Noorwegen en Denemarken, waar tussen 2019 en 2020 een stijging van de levensverwachting is geregistreerd.

In alle landen betalen de mannen de hoogste tol. Zoals men kon verwachten zijn het in Europa de 60-plussers die het meest aan deze daling bijdragen. Onder vrouwen zijn dat de tachtigjarigen. De Verenigde Staten maken daar een uitzondering op: het sterftecijfer is daar bij mensen onder de 60 geëxplodeerd « door de hoeveelheid comorbide aandoeningen, zoals obesitas en suikerziekte, » aldus het artikel. De wetenschappers noemen ook het « structurele racisme » en « de ongelijkheden in de toegang tot gezondheidsdiensten » om deze hoge sterfte te verklaren. En het is juist deze leeftijdscategorie die de Amerikaanse levensverwachting het meest doet dalen.

De onderzoekers hebben geprobeerd het aandeel van Covid in de daling van de levensverwachting precies vast te stellen. Zij concluderen dat de pandemie in Chili, Groot-Brittannië, België, Spanje en Slovenië verantwoordelijk is voor het verlies van meer dan een jaar aan van de levensverwachting van mannen en vrouwen.

Mijn contact, de demograaf Jean-Marie Robine, zelf niet betrokken bij deze studie, laat mij weten dat de conclusies wellicht toch wat gerelativeerd moeten worden. Allereerst om de Tweede Wereldoorlog erbij te betrekken. Hij laat mij weten: « In 1940 daalde de levensverwachting in Frankrijk met vier jaar bij vrouwen en met veertien jaar bij de mannen. De grootste dalingen zijn geobserveerd in 1943 en 1944. » Hij herinnert mij ook gelijkwaardige dalingen, soms zelfs hoger dan in 2020, die geregistreerd werden bij koudegolven of heftige griepperiodes, zoals in 1949, 1951,1962 en 1969. Maar, zegt hij: « De studie geeft goed de globale impact op de levensverwachting weer van positieve en negatieve gebeurtenissen in 2020, waarbij het zeker is dat de Covid-19 pandemie de belangrijkste is. »

Voor Jonas Scholey, wetenschapper aan het Max Planck Instituut en een van de belangrijkste schrijvers van het rapport, toont deze studie aan « tot op welk punt het globale karakter van de daling van de levensverwachting in 2020 uniek is in de loop van de laatste eeuw ». Uniek, maar niet noodzakelijkerwijs tijdelijk. Want ook 2021 belooft gewelddadig te zijn. « In veel landen was een groot deel van de bevolking gedurende de eerste helft van het jaar niet gevaccineerd, » zegt hij. En dat zonder rekening te houden met de mensen die slecht geïmmuniseerd zijn (door het Sinovac-vaccin in Chili) of helemaal niet beschermd zijn wegens een gebrek aan vaccins. Blijven ook nog over de consequenties van Long Covid, nadelige gevolgen van verlate verzorging in ziekenhuizen (bijvoorbeeld voor kankerpatiënten), gezondheidseffecten van de door het virus veroorzaakte economische crisis… « De naweeën van de Covid-19 pandemie wat betreft de volksgezondheid kunnen nog lange tijd duren, » is de conclusie van de demografen.

Geschreven in oktober 2021