De ecologische transitie: de meedogenloze verandering van het menselijk bestaan

Civis Mundi Digitaal #115

door Jan de Boer

Overstromingen, droogte, branden: ook deze zomer waren de consequenties van de klimaatontregeling uiterst pijnlijk. En het is goed om te weten dat deze slechts een voorproefje zijn van de komende tragedies, zoals het op 9 augustus gepubliceerde behoudende rapport van de IPPC beschrijft. Om de klimaatopwarming te stabiliseren onder de 2 graden Celsius moeten we de CO2-uitstoot voor 2050 tot 0 terugbrengen, laten de experts ons weten. En dat is misschien nog te optimistisch, want er zijn ook andere rapporten. Een voorbeeld is de « Energy Transition Outlook 2021 » van het Noorse consultancy bureau DVN, dat stelt dat we te laat zijn met het nemen van drastische maatregelen en dat de klimaatopwarming daardoor aan het einde van deze eeuw hoe dan ook boven de 2 graden Celsius uitkomt (het « point of no return »), zelfs als alle elektriciteit « groen » zou zijn.

De Europese Unie heeft zich verplicht om haar CO2-uitstoot voor 2030 met ten minste 55% te verminderen om in 2050 klimaatneutraal te kunnen zijn. Dit is een doel dat een grondige verandering van onze economie noodzakelijk maakt. Maar de bekende Franse econoom Jean Pisani-Ferry laat in een recent rapport voor het « Peterson Institute for International Economics », een onafhankelijk onderzoekscentrum in Washington, weten: « Te vaak wordt de ecologische transitie beschreven als een weg bezaaid met rozen zonder doorns, of ten minste als een milde en onschuldige onderneming ». Dat kunnen we vergeten: het zal een wrede, meedogenloze transitie zijn, die mondiaal tienduizenden miljarden euro’s en meer kost, doordat wij veel te laat zijn met het nemen van maatregelen. Omdat wij nog steeds de omvang van toekomstige individuele en collectieve veranderingen alsook hun kosten onderschatten.

Ik geef hier een kijkje in dit zeer interessante rapport van Jean Pisani-Ferry.

De gedachten over dit onderwerp worden te vaak vervuild door de confrontatie tussen twee grote kampen: enerzijds de optimisten van groene economische groei, die denken dat massale investeringen in technologische vooruitgang de klimaatopwarming kunnen beperken en ons levensniveau kunnen handhaven, en gelovers in de vermindering van economische groei, die ervan overtuigd zijn dat de enige mogelijke weg is om te breken met het kapitalistische model, dat gebaseerd is op de oneindige exploitatie van hulpbronnen, aldus Jean Pisani-Ferry in zijn rapport.

De meeste mensen hebben moeite om zich concreet alle dimensies van de transitie voor de geest te halen. Jean Pisani-Ferry: « Bepaalde voorzieningen zullen hun economische waarde verliezen, fabrieken zullen moeten sluiten. Werknemers moeten zich heroriënteren richting andere sectoren. Investeringen moeten worden verhoogd om de kapitaalvoorraad te herstellen en weer op te bouwen ». Dat betekent dat wij het geheel van onze macro-economische politiek en onze denkkaders moeten herzien. Omdat zij hun projecties deels hebben gebouwd op onderzoek van vroegere feiten, zijn de « mainstream journalisten » de weg kwijt geraakt. En wel om de volgende reden: « De transitie naar een groene economie verschilt fundamenteel van vroegere sociaal-economische transities als de industriële revolutie of de mondialisering, » laat de Nationale Bank van Denemarken in een recente studie over dit onderwerp weten. Deze laatste transities hebben over een lange periode plaats gehad. Hun motor was de technologische vooruitgang die bepaalde productiewijzen en ondernemingen verving – kortom: een scheppende verwoesting.

Deze keer, als men het allerergste nog wil vermijden, moet de transitie heel snel gerealiseerd worden en op zeer korte termijn. Duizenden ondernemingen en bepaalde productiewijzen zullen uit de tijd raken, niet om redenen van vooruitgang, maar omdat zij vervuilen. « Dat maakt de groene transitie meer dan ingewikkeld, » zegt de Nationale Bank van Denemarken. En dan spreken we niet eens over de kosten die voortvloeien uit de verveelvoudiging van natuurrampen, de verzuring van de oceanen, of de strenge aanpassingen in de landbouw.

Een toenemend deel van inkomens zal investeringen moeten financieren. Op korte termijn zijn de meest kwetsbaren, met name zij die hun baan verloren hebben, zwaar de klos. Dat dreigt de sociale woede te voeden, zelfs als overheden proberen de ongelijke effecten van de prijsverhoging van fossiele brandstoffen te verzachten door herverdeling. Maar zij zullen ook hun uitgaven aan « Research en Development », gezondheidszorg, renovatie van flatgebouwen… moeten verhogen. « Deze kosten zijn waarschijnlijk heel groot », laat Jean Pisani-Ferry weten, om tussen neus en lippen door nog te onderstrepen dat niets garandeert dat de transitie goed is voor de economische groei. « Eerder dan te beweren dat deze kosten niet veel voorstellen, moeten de politieke leiders nu eens de realiteit in ogen zien en strategieën voor de transitie en haar consequenties uitdenken ». Om het prozaïsch te zeggen: breken met het (gewilde) gebrek aan realisme inzake de zogenaamde zegeningen van groene economische groei. Ophouden met alles uit te stellen om zich eindelijk voor te bereiden op een wrede, meedogenloze verandering die iedereen gaat treffen.

Geschreven in september 2021