Verborgen giftige stoffen in plastic bedreigen het milieu en onze gezondheid

Civis Mundi Digitaal #118

door Jan de Boer

De plastic-vervuiling beperkt zich niet tot het spectaculaire beeld van miljoenen tonnen afval die ieder jaar in de oceaan terechtkomen. Twee op 14 december vorig jaar gepubliceerde onderzoeken laten zien dat plastic in zekere zin ook een Paard van Troje is. Het bedreigt de gezondheid van mensen en ecosystemen door de gigantische hoeveelheden chemische giftige substanties die het met zich draagt en in het milieu verspreidt bij iedere fase van zijn levenscyclus. De conclusies van deze onderzoeken zetten ook vraagtekens bij de belangrijkste aangeprezen oplossing: recycling.

Het initiatief voor deze onderzoeken ligt bij het International Pollutants Elimination Network (IPEN), waarbij meer dan 600 NGO’s in een honderdtal landen aangesloten zijn. Het IPEN onderzocht korrels van industrieel plastic van minder dan 5 millimeter doorsnee, die de grondstof zijn voor de productie van vrijwel alle plastic-objecten. Het eerste onderzoek betrof wat surfers « zeemeermin-tranen » noemen, van tijd tot tijd verspreid over de stranden voordat ze weggesmolten zijn. Het tweede onderzoek betreft dezelfde, maar dan gerecyclede korrels, gekocht bij recyclingfabrieken.

In beide onderzoeken toont de analyse van de chemische samenstelling van de korrels duidelijk de aanwezigheid aan van gevaarlijke stoffen met potentiële kankerverwekkende en endocriene verstorende effecten. De oorzaak: met name de talrijke toevoegingen door de industriëlen om hun producten meer resistent te maken tegen licht of vuur.

Om een zo compleet mogelijk overzicht te krijgen, verzamelde het IPEN in de afgelopen drie jaar korrels in 35 landen. De « zeemeermin-tranen » werden van 22 stranden in Afrika, Amerika, Azië, Australië, Europa en de Caraïben gehaald. Geen enkele regio in de wereld wordt door deze vervuiling gespaard. Volgens de Europese Commissie eindigen in Europa iedere seconde ongeveer 265.000 korrels in de oceaan, « verloren » tijdens productie, transport, opslag of recycling. Geschat wordt dat op mondiale schaal ieder jaar meer dan 250.000 ton plastic-korrels in het water verdwijnt.

De op de stranden verzamelde monsters werden geanalyseerd op de universiteit van landbouw en technologie van Tokyo, die ook de « International Pellet Watch » herbergt: een mondiaal surveillance-programma van oceaanvervuiling, gebaseerd op de identificatie van blijvende organische vervuilers (POP’s) in de korrels, ook wel « pellets » genoemd. Tien UV-stabilisators (BUV’s) werden gevonden die plastic weerbaarder maken tegen licht. Zij verzamelen zich in organismen en worden verdacht endocriene verstoorders te zijn. Eén ervan, UV-328 – staat boven aan de zwarte lijst van verboden stoffen in de Conventie van Stockholm inzake POP’s. Ook werden er dertien PCB’s ontdekt. Deze zijn uiterst giftig en geclassificeerd als waarschijnlijk kankerverwekkend voor mensen, en daarom al 20 jaar verboden door de Conventie van Stockholm. Helaas zijn zij nog altijd aanwezig in het milieu door het massale gebruik ervan gedurende tal van jaren.

De resultaten laten zien dat de besmetting algemeen is: monsters op alle stranden bevatten de tien BUV’s en de dertien PCB’s. Professor Hideshige Takada, die het onderzoek leidde: « De plastic-vervuiling gaat gepaard met chemische vervuiling: als drager voor toegevoegde giftige stoffen als BUV’s bedreigen de korrels de gezondheid en het milieu, zelfs voordat producten op de markt verschijnen en de consument bereiken. »

In de tweede studie, gewijd aan hergebruikte korrels, werden zes UV-stabilisators, waaronder het zeer controversiële UV-328, gevonden in gerecyclede plastic zakken bij 24 recyclingbedrijven in 23 Afrikaanse, Aziatische, Amerikaanse en Europese landen. De studie betrof daarnaast elf gebromeerde vlammenvertragers: chemische stoffen (POP’s) verdacht van endocriene verstoringen, en met name toegevoegd in plastic producten en elektronische apparatuur. Het onderzoek was ook gericht op Bisfenol A. In Frankrijk worden vijftien professionele organisaties ervan verdacht onderlinge afspraken te hebben gemaakt om de aanwezigheid van deze endocriene verstoorder te verbergen in voedselverpakkingen, ondanks het verbod daarop sinds 2015. De proefmonsters werden geanalyseerd door de universiteit voor chemie en technologie in Praag. In 21 van de 24 monsters werden chemische stoffen gevonden. Voor het IPEN onthullen deze resultaten de doodlopende weg van recycling en de onmogelijkheid van een circulaire plastic-economie. De conclusie van de studie: « Het recyclen van plastic houdt vooral het recyclen van giftige stoffen in, en dus neemt zo de blootstelling aan deze gevaarlijke producten toe. »

Het NGO-netwerk vraagt om een internationaal verdrag omtrent plastic om producten met gerecyclede plastics beter te controleren en het gebruik van giftige toevoegingen te verbieden. Als het goed is moeten in februari van dit jaar onderhandelingen beginnen onder de vlag van de Verenigde Naties om tot een juridisch internationaal kader te komen. Net als voor het klimaat dringt ook hier de tijd, want in het huidige tempo vervijfvoudigt de hoeveelheid plastic-afval van nu tot 2030 en zal jaarlijks meer dan 50 miljoen ton in de oceaan terechtkomen.

Geschreven in januari 2022