Rusland-Oekraïne: een parallelle uittocht

Civis Mundi Digitaal #120

door Jan de Boer

Tijdens het bestaan en na de ineenstorting van het Sovjet-imperium heeft Rusland verscheidene emigratiegolven meegemaakt: dissidenten en intellectuelen die hun heil elders zochten en nooit terugkeerden.

Nu is er de wanhopige exodus van enige miljoenen Oekraïners, met name ouderen, vrouwen en kinderen, die het Russische terrorisme, de Russische meedogenloze bombardementen ontvluchten: voor hen een kwestie van overleven. Parallel daaraan is er nog een veel discretere uittocht van middenklassen en intellectuele elites die Rusland verlaten. Het zijn niet de fameuze oligarchen die door Westerse sancties vastzitten in Rusland, maar artiesten, journalisten, wetenschappers, ondernemers, informatici en werknemers uit de hightech sector. Zij vluchten niet voor bommen, hun leven wordt niet bedreigd, maar voor hen is er in Rusland geen enkele toekomst. In de Washington Post schreven op 14 maart twee Russische specialisten die nu in Londen wonen: « De oorlog van Poetin zetten de knapste koppen van de Russische hightech aan tot vertrek naar het buitenland ».

Zij die sinds een paar weken vertrekken, vertegenwoordigen « de creatieve klasse » van de Russische maatschappij, laat Tatiana Kastoueva-Jean, Rusland- specialiste aan het « Institut français des rélations internationales » (IFRI) mij weten. Er zijn maar weinig van hen die naar de Europese Unie komen: de vliegtuigvluchten zijn opgeschort, visa zijn zeldzaam, het Spoetnik-vaccin is niet erkend. De best georganiseerden hebben de trein weten te pakken naar Finland of Estland. Anderen zijn vertrokken naar Turkije, Montenegro of steden in vroegere sovjet-republieken als Bakoe, Tbilisi of Erevan, of zijn afgereisd naar Centraal-Azië. Georgië laat weten 25.000 van deze Russische « vluchtelingen » te hebben opgevangen; in Armenië zijn het er maar liefst 80.000. Er wordt geschat dat er sinds het begin van de oorlog in Oekraïne zeker 225.000 leden van de « creatieve klasse » Rusland hebben verlaten. De door het Kremlin ontketende oorlog in Oekraïne en de nog verder ingeperkte vrijheden in Rusland hebben elk perspectief op verbetering uitgewist voor hun die nog niet vertrokken zijn; ook zij zullen nu de neiging hebben om te vertrekken. Dit keer zijn de vluchters overhaast vertrokken, zonder te weten hoe in de Europese Unie of de Verenigde Staten te komen.

Het Westen zal hen zeker met open armen ontvangen, want ook de vorige uittochten hadden voor het Westen alleen maar voordelen. In de jaren 1990 hebben de aan hun Amerikaanse collega’s zeer complementaire opleidingen en ervaringen van de Russische wetenschappers de laboratoria en de hightech-industrie in de Verenigde Staten – met Chinese en Indiase immigranten – met reuzenpassen vooruit doen gaan. Daarentegen kost het voor Rusland ten minste één of twee generaties wetenschap en technologie om een begin te maken met de compensatie van dit verlies.

De post-sovjet emigratiegolf hing vooral samen met economische frustraties. De uittocht van de knappe koppen in de laatste jaren heeft veel meer een politiek karakter. Zij die nu vertrekken – in het bijzonder de jongeren – zijn de intelligente krachten van het land en zij zullen daar niet meer zijn om Rusland weer op de been te helpen als Poetin er niet meer is. Komen ze nog terug? De ervaring leert het tegendeel. In het Poetin-tijdperk hebben tussen 2000 en 2018 maar liefst 1,6 tot 2 miljoen gekwalificeerde Russen het land verlaten om hun heil in vrijere landen te zoeken, volgens de in 2019 gepubliceerde studie « The Putin Exodus. The New Russian Brain Drain » van de Amerikaanse denktank « Atlantic Council ». En geconstateerd wordt dat het vertrek van gekwalificeerde Russen alleen maar toeneemt. Dat betekent een gigantisch intellectueel en creatief verlies voor Rusland dat nog heel lang zal doen voelen, ook als het bloedige Poetin-regime eenmaal verdwenen is.

Geschreven in maart 2022