Dichterlijke reflecties over Nietzsche bij Henk Manschot, Blijf de aarde trouw en Paul van Tongeren, Nietzsche
Civis Mundi Digitaal #121
door Piet Ransijn
Nietzsche door Edvard Munch
Dichterlijke reflecties over Nietzsche
bij Henk Manschot, Blijf de aarde trouw
en Paul van Tongeren, Nietzsche
Nietzsche’s liefde tot het leven 2022 03 21
N a v Henk Manschot, Blijf de aarde trouw: Pleidooi voor een Nietzscheaanse terrasofie
Nietzsche was de filosoof
die mij het meeste aansprak
omdat hij met conformisme brak
maar tegelijk er ook bij aansloot
in een hang naar nieuwe waarden
in verbinding met de aarde
Anders dan het christelijke geloof
dat het aardse vaak verachtte
en een hemel na de dood verwachtte
die het aardse leed verzachtte
Tegenstrijdigheden
Als een vat vol tegenstrijdigheden
in conflict met heden en verleden
zocht hij ondanks al dit ongerief
naar een toekomstperspectief
Hij verheerlijkte de aarde
als een bron van waarden
Aardse tegenstrijdigheden
werden bij hem niet vermeden
Zowel leed als vreugde werd aanbeden
Hij bleef niet in tegenstrijdigheden steken
en aanvaardde alle tegenstrijdigheden
in een diepe liefde voor het leven
Nietzsche had een zwak gestel
Met zichzelf vaak in de knel
Als man vol tegenstrijdigheden
had hij moeite met het leven
In het denken was hij meer bedreven
blijkt uit wat hij heeft geschreven
En er klinkt een lange aanklacht
tegen wat men gangbaar dacht
Decadente tijd
Nietzsche was de binding kwijt
met zijn eigen decadente tijd
Hij stierf ten tijde van de fin de siècle* *In 1900
die al eerder zijn verontrusting wekte
Onheil in cultuur en maatschappij
voelde voor hem heel dichtbij
Hij zocht zijn heil in de natuur
Zee en bergen voelden puur
Rotsen, bergen, dalen, dieren en seizoenen
zou hij in zijn werken vele malen noemen
Heel veel andere grote filosofen
schrijven daar totaal niet over
Hun werk is veeleer cerebraal
gaat met woorden aan de haal
Nietzsche’s werk is vol gevoel
Neerslag van zijn innerlijk gewoel
Zoals Nietzsche zijn gedachten doorgaf
blijft zijn denken fragmentarisch en onaf
een gevaarlijk vat vol tegenstrijdigheden
dat misbruikt werd in het verleden
De fragmenten waar het uit ontstond
werden zelden stelselmatig afgerond
tot een coherent doorwrocht concept
dat veelzeggende verbanden legt
Dialoog met de natuur
Een fascinerend avontuur
vormt zijn dialoog met de natuur
Hoopvol, eenzaam en verlaten
beging hij ongebaande paden
Door vreugde en door smart
volgde hij steevast zijn hart
Neergelegd in warme beelden
die maar weinigen verveelden
Lezers lopen met hem mee
door de bergen, langs de zee
Langs ravijnen en door dalen
die ons uit de dagroutine halen
Naar een pure wereld vol gevoel
naar een dieper levensdoel
Niet verheven boven al het leven
maar er innig mee verweven
De diepe liefde tot het leven
die Nietzsche heeft beschreven
blijft ons steeds weer inspireren
de natuur als godgelijk te eren
als de bron van al het leven
waarmee wij allen zijn verweven
Nietzsche’s levensfilosofie 2022 04 25
Een wirwar van gedachten
laat lezers in verwarring achter
De ene gedachte nog niet afgemaakt
wordt al door een andere ingehaald
Idealen worden omgebracht
Geloofsvoorstellingen ontkracht
Nieuwe waarden gelanceerd
Nieuwe normen aangeleerd
Idealen worden omgekeerd
en idolen worden omgebracht
Wat zwak is wordt ontkracht
Wat sterk is krijgt meer macht
Wat wil de Übermensch?
Wat is zijn diepste wens?
Is er iets waar hij naar smacht?
Is het soms de wil tot macht?
Is een diepe liefde voor het leven
geen uiteindelijk gegeven?
Een mens in hoge nood
wil immers zelden dood
Al wat leeft wil verder leven
lijkt een principieel gegeven
En het breidt zijn invloed uit
tot het door iets wordt gestuit
Maar is het onuitputtelijke leven
ook geen kommervol gegeven
dat uiteindelijk toch weer uitloopt
op een onvermijdelijke dood?
https://www.pthu.nl/bijbelblog/2016/02/mens-als-beeld-van-god/
Aanvechtbaar nihilisme 2022 04 30
Nietzsche’s nihilisme
is eenvoudig te betwisten
Het leven is niet zinloos
Waarden zijn niet waardeloos
God is ook niet dood
Leeft bij menig tijdgenoot
Maar niet als man met baard
In een transparant gewaad
dat ook andere beelden toelaat
dan een man met baard
Zo laat Nietzsche’s nihilisme
zich gemakkelijk betwisten
En het laat zich overwinnen
door iets anders te verzinnen
Zoals mensenrechten
Liefde voor de verste
Liefde tot het levenslot
of de mens als beeld van God
https://www.filosofie.nl/god-is-dood-2/
Consequenties van de dood van God 2022 04 12 Tijdens de goede week waarin het lijden van Jezus wordt herdacht
Volgens Nietzsche hebben priesters God gevangen
en gekerkerd en met ketenen omhangen
en vervolgens voor hun karretje gespannen
als een instrument van hun ambities en belangen
Ze hebben wat hij leerde niet gehoord
Hebben hem gegeseld en vermoord
Voor de vreselijkste misdaad aller tijden
heeft de mensheid ernstig moeten lijden
Hun hoogste waarden werden hen ontnomen
In hun godsdienst is de klad gekomen
Deze werd als lippendienst vooral verbaal
met sterk accent op het lijdensverhaal
Schuld en zonde
Door een verbiedende levensvijandige visie
zou men een levenlustig geloof verliezen
In plaats van een geschenk en een wonder
werd het leven beschouwd als een zonde
Beroofd van zijn natuurlijke luister
werd het licht van het leven verduisterd
De levenslust ging ten onder
in schuld en schande en zonde
Dit tragisch beklagenswaardig lot
hing samen met de dood van God
Het leven werd van licht en luister beroofd
Ingekapseld in een leugenachtig geloof
Geen God meer om de mensen te bevrijden
van hun zorgen en hun onvermijdelijke lijden
Hun bestaan ontbeerde zin en doel
en een sprankelend en blij gevoel
Lege levens
Technisch zijn de mensen zeer bedreven
maar de meesten leiden lege levens
Ondanks alle uitgevonden apparaten
om op afstand met elkaar te praten
Maar meestal over triviale zaken
Met een pretje voor de dag
en een pretje voor de nacht
wordt het aardse leed verzacht
Verder is het leven vlak en kaal
zonder alomvattend groot verhaal
Waarbij alles in een grote zin is opgenomen
en de mensen tot ontplooiing komen
als beschermelingen van hun goden
die hen steunen in hun noden
Keren oude goden wellicht weer
in de leer van eeuwige wederkeer?
Zullen goden weer herrijzen
of voorgoed verborgen blijven?
Zal de zwaar belaagde aarde
zich herstellen door genade?
Of zal de mensheid haar in rampen
overstromingen en krampen
zwaar geteisterd achterlaten?
Het mysterie was nog levend in de oude tijden
Het verstand werd dominant 2022 04 16
Mensen leefden lang geleden
nog met passie in hun hart
Hebben ook elkaar bestreden
en hun geest leek soms verward
Men geloofde nog dat goden
hen bescherming boden
en men deed aan rituelen
om het leven met elkaar te delen
Er was in deze lang vervlogen tijd
ook veel meer saamhorigheid
Wie er toen was overleden
werd omringd door rituelen
waarbij men gevoelens deelde
En de hele stam
verbond zich dan als clan
Geloof in zielen werd beleden
Ongeloof werd bestreden
Geleidelijk kreeg het verstand
meer en meer de overhand
Goden werden afgeschaft
Ongeloof werd getoleerd
en meer en meer gestimuleerd
Misdaad werd nog wel bestraft
Want ook zonder goden
bleven er bevelen en geboden
Er werden wetten in het recht
door de mensen vastgelegd
Recht en redelijkheid
De nieuwe standaard
was de menselijke maat
En het menselijk verstand
hield het recht in stand
Bruikbaarheid en billijkheid
tekenden het menselijke beleid
Eerbied voor het menselijk leven
was als grondbeginsel nog gebleven
Rechten en een meer humaan bestaan
kwamen meer centraal te staan
Wat de zin is van een mensenleven
werd niet duidelijk omschreven
Iedereen kan zelf bepalen
welke doelen hij wil halen
Rijkdom, roem of macht
of een talrijk nageslacht
‘
Dood, ziel en leven
De dood werd ooit gezien als einde
waarbij zielen van ons scheiden
maar als ziel niet overlijden
Dat wordt nu bestreden
Ook de ziel is overleden
als de dood is ingetreden
Het menselijk bestaan
kent alleen een lichaam
en is van een ziel ontdaan
Leven is een spel van de atomen
en ons denken van neuronen
Maar er is nog veel mysterie
bij de werking van materie
Zou er toch een ziel zijn
ter verklaring van bewustzijn?
Het bewustzijn is geen ding
Ook geen ding in werking
Misschien een vorm van energie
maar voorlopig een mysterie
Zoals in lang vervlogen tijden
toen men andere levens leidde
Meer verbonden met de aarde
en met godgegeven waarden
Het leven was toen nog bezield
met een ziel die ons ontviel
Er was meer dan slechts materie
en het leven was nog vol mysterie
Door de mensen eer bewezen
in hun religieuze leven
en een wonder-vol bestaan
dat men nu beschouwd als waan
in een kaal concreet bestaan
van betovering ontdaan
De Dom van Keuken verheft zich boven de aarde en het stadsgewoel
Terug naar de aarde 2022 04 22
De middeleeuwse kathedraal
van de cultuur en de moraal
is nu grotendeels gesloopt
daar men niet in God gelooft
De torenspits die naar de hemel wees
is onbarmhartig neergehaald
De nieuwbouw die ernaast verrees
blijkt wanstaltig en onafgemaakt
en een veel te zware taak
Samenkomsten in de kerk
gaan nu over af te maken werk
En sinds God is overleden
is respect voor het verleden
grotendeels verdwenen
Filosofen hebben heel gehaaid
de waarheid steeds verdraaid
De aardse levenszin ontkend
van de aarde afgewend
Maar trouw aan de aarde
wordt een nieuwe waarde
Het fundament is al gelegd
maar voltooiing vordert slecht
Waar blijft het cultuurgebouw
gebaseerd op aardse trouw?
Waar blijft de nieuwe kathedraal
van een wereldse moraal?
En waar blijft een cultuur
die verbonden is met de natuur?
https://medium.com/being-and-time/nietzsche-126a1cc7c40e
Nietzsche’s perspectief 2022 04 20
Nietzsche biedt geen perspectief
Ook vertroosting biedt hij niet
Hij prikt door de illusies heen
zodat doel en zin verdween
We moeten zelf een zin verzinnen
Met hem valt weinig te beginnen
Übermensch en eeuwige wederkeer
bieden nog een soort van leer
Maar weinig geloofwaardig
en beide nogal eigenaardig
Er blijft zo weinig over
om nog in te geloven
Het gaat er niet om nog te geloven
maar het gaat erom te leven
en de mens voorbij te streven
als een onvolmaakt gegeven
En uiteindelijk komt het aan
op een boventijdelijk bestaan
In grenzenloze momenten
op de drempel van het onbekende
het leven in een soort extase te beleven
als een eeuwig, onvergankelijk gegeven
Nieuwe waarden 2022 04 26
Het nihilisme gaat voorbij
want het leidt tot slavernij:
Want gebrek aan waarden
kan in slavernij ontaarden*
Macht is recht
en zwak is slecht
Van de zwakken maken
zo de sterken nieuwe slaven
bij gebrek aan waarden
Nihilsme is dus ongewenst
en de invloed blijft begrensd
Want wie wil er slaaf zijn?
Alom groeit nu het bewustzijn
En de waarde van het menszijn
onafhankelijk van wie je bent
wordt door velen onderkent
als een nieuwe absolute waarde
Met daarnaast de waarde
van ons leven hier op aarde
De aarde als een levend wezen
en een bron van leven
*”Wij denken na over de nodzakelijkheid van een nieuwe regeling, ook van een nieuwe slavernij – want bij ieder krachtig worden en hoger stijgen van het type mens, behoort ook een nieuwe slavernij, nietwaar? Met dit alles voelen wij ons slecht op ons gemak in een tijdperk dat zich de eer toekent het liefste, menselijkste, mildste, rechtvaardigste tijdperk te zijn, dat de zon tot nu toe beschenen heeft. Jammer, dat wij bij deze mooie woorden zulke lelijke nevengedachten hebben” (Nietzsche, uit Föhliche Wissenschaft, aforisme 377 ‘Wij vaderlandslozen’)
De waarde van de moraal 2022 04 25
Het ene beest eet immoreel het andere op
De moraal zorgt dat dit bij de mensen stokt
Zij dient om geluk wat meer te spreiden
en het intermenselijke leed te mijden
Zonder waarden en moraal
wordt het leven hoogst banaal
doelloos, zinloos, vlak en kaal
Geluk wordt tot genot gereduceeerd
Mededogen niet meer aangeleerd
En een louter egoïstisch streven
beheerst het menselijke leven
Als men anderen respecteert
wordt geluk wat meer gereguleerd
De koek wordt eerlijker verdeeld
Mensen krijgen taken toebedeeld
Zorg en aandacht voor elkaar
Niet alleen bij dreiging en gevaar
maar op allerlei terreinen van het leven
is aldus een wederkerigheid gegeven
Ieder mens op deze aarde
heeft moreel een zekere waarde
Maar zonder waarden en moraal
is een mensenleven triviaal
Een soort van kosmisch incident
waaraan geen zin wordt toegekend
Het leven wordt een zinloos gebeuren
met een poel van lijden te betreuren
dat door waarden wordt verzacht
als een bron van levenskracht
Zoals oorspronkelijk aan ons gegeven
bestendigt de moraal het leven
En zij huldigt onze levenskracht
die pijn en leed verzacht
Zij maakt het leven te verdragen
en vermindert onbehagen
door beschikbaarheid van waarden
die een mensenleven schragen
en funderen in de bron
vanwaaruit het ooit begon