Europa

Civis Mundi Digitaal #124

door Jan de Boer

De klimaatstrategie van de Europese Unie verergert ontbossing

Om te proberen verdere klimaatverandering en verder verlies van biodiversiteit tegen te gaan, hebben de klimaatwetenschappers ons gewaarschuwd dat de mensheid onder meer moet ophouden bossen in landbouwgrond te veranderen, want dat proces bevrijdt kooldioxide en verwoest natuurlijke leefgebieden. Maar naar mate de mondiale bevolking, inkomens en de consumptie van vlees toenemen, breiden de landbouwgronden zich in steeds sneller tempo uit. Europa heeft aan deze ontbossing bijgedragen door zijn bevoorrading wat betreft voedsel en andere agrarische producten buiten Europa te organiseren. Ongelukkig genoeg gaat haar klimaatstrategie « Fit for 55 » (het pakket van wetgeving bedoeld om de uitstoot van broeikasgassen met ten minste 55% te verminderen) de afdruk van Europa uitbreiden en de ontbossing op wereldschaal vergroten. Daarom roept een groep wetenschappers uit heel Europa het Europees Parlement op om dit plan te wijzigen.

Het plan is erop gericht om van nu tot 2050 een vijfde van de gecultiveerde gronden in Europa te bestemmen voor bio-energie. De importen van hout om het te verbranden om energie te produceren zullen verviervoudigd worden, oftewel een jaarlijks volume gelijk aan ongeveer 40% van de jaarlijkse inzameling, de « oogst » van hout in Canada, de mondiale tweede grootste houtexporteur.

Het inzamelen en verbranden van meer hout doet de hoeveelheid koolstof in de atmosfeer gedurende tientallen jaren, zelfs eeuwen toenemen. En dat zelfs als men de bomen weer laat groeien en als het hout steenkool (de smerigste brandstof voor energie) vervangt.

Het centrale probleem is te wijten aan een systemische gedachtedwaling: het plan negeert de effecten van de productie van bio-energie voor het klimaat en de natuur. De verbranding van biomassa bevrijdt meer koolstof dan de verbranding van fossiele brandstoffen, maar deze uitstoot wordt genegeerd. De theorie wil dat de koolstof uit de lucht verdwijnt als de planten groeien, alsof de verbranding van planten geen koolstof in de lucht toevoegt!

En dat is een grote vergissing, want de cultuur van planten voor bio-energie kost niet alleen tijd, maar noodzaakt ook fikse uitbreidingen van productieve landbouwgrond ten koste van voedsel en woongebieden voor alles wat leeft. Dat noodzaakt weer meer bebouwbare gronden en minder bossen elders in de wereld om de voedselproductie op peil te houden.

In Europa zou voldoende voedsel verbouwd kunnen worden voor de eigen bevolking. Daarmee zou een einde gemaakt kunnen worden aan het door ons uitgebreide gebruik van gronden buiten Europa, met name in de landen op het zuidelijk halfrond, met als gevolg een mondiaal verlies van tropische bossen en hun koolstof. Nu de bevolking in Europa niet meer toeneemt, zou dit objectief haalbaar zijn. Met redelijke inspanningen om het rendement van culturen te verbeteren, voedselverspilling te verminderen en ons voedselregime te verbeteren (door in plaats van vlees meer plantaardige basisproducten te gebruiken), zou Europa tegelijkertijd twee doelen kunnen bereiken: een einde maken aan het gebruik van gronden buiten Europa en miljoenen hectaren natuurlijk bos en andere woongebieden van dieren op Europese landbouwgronden restaureren. Dat zou door meer koolstof op te slaan een bijdrage leveren in de strijd tegen de klimaatopwarming en een deel van de Europese bedreigde fauna en flora herstellen.

Een belangrijk probleem is hier de tegenstrijdigheid tussen Europese beleidsrichtingen. Enerzijds biedt nieuw beleid inzake het gebruik van gronden de mogelijkheid om ongewenste effecten tegen te gaan door de lidstaten aan te moedigen koolstof in hun eigen bossen op te slaan. Anderzijds moedigt het bio-energiebeleid de massale energieconsumenten aan bio-energie te gebruiken zonder rekening te houden met de effecten voor het klimaat. Hoewel de nieuwe regels het inzamelen van nationaal hout beperken, is er sprake van een krachtige impuls om de import van hout toe te laten nemen. Het omhakken van bomen buiten Europa en het in de atmosfeer brengen van hun koolstof in de atmosfeer draagt niet bij aan het oplossen van het probleem van klimaatverandering.

Maar gelukkig heeft Europa een kans om het een en ander recht te zetten. De commissie inzake het milieu, de volksgezondheid en de voedselveiligheid van het Europees Parlement heeft onlangs voor de aanvaarding van meerdere amendementen gestemd inzake de « Fit for 55 » die de balans in de goede richting zouden kunnen doen doorslaan. De belangrijkste verhindert de « biomassa van houtgewas » als « koolstofneutraal » te rekenen. Dat houdt in dat consumenten van energie zich er niet meer op voor kunnen staan hun uitstoot aan broeikasgassen heel simpel terug te brengen door bomen om te hakken en deze te verbranden. De commissie heeft ook een amendement aangenomen inzake het terugbrengen van het gebruik van bio-energie tot de helft van dat van 2020. De mondiale voedselcrisis onderstreept het belang van dit amendement. Europa kan, nu de tekorten aan graan en plantaardige oliën de prijzen van voedsel omhoog doen vliegen, meer doen dan alleen de verloren Oekraïense exporten van plantaardige oliën vervangen door haar eigen consumptie van bio-diesel te verminderen. Europa en de Verenigde Staten zouden ook voor 100% de Oekraïense exporten van graan kunnen vervangen door de productie van ethanol op basis van graan met 50% te verminderen.

Het Europees Parlement zou dit plafond naar mijn idee moeten uitbreiden naar zogeheten « energie-culturen », zoals die van niet-eetbare grasachtige planten. Het onttrekken van beperkte bebouwbare gronden om dit type van bio-energie te produceren zal ongetwijfeld dezelfde consequentie hebben: een steeds grotere uitbreiding buiten Europa van voedselproductie en daardoor een toename van mondiale ontbossing.

Bij afwezigheid van deze amendementen zou het plan « Fit for 55 » de schade op mondiaal niveau drastisch verergeren. Als ieder land 20% van zijn bebouwde gronden zou opofferen voor bio-energie, zoals de Europese commissie voorstelt, dan zou de wereld nog een extra oppervlakte aan bossen en andere woongebieden voor dieren moeten ontginnen ter grootte van heel India…

Nu maar afwachten hoe de Europese Commissie op het advies van de commissie milieu, volksgezondheid en voedselveiligheid van het Europese parlement gaat reageren, en daarna uiteraard de regeringen van de lidstaten. Ik wed dat, triest genoeg, kortzichtigheid voor de zoveelste keer de doorslag gaat geven.

Geschreven in juli 2022

Duitsland, Italië, nazi-misdaden en het Internationale Gerechtshof

Een niet alledaags en bij het publiek vrijwel onbekend gebeuren in de Europese Unie. Op 29 april wendde Duitsland zich tot het Internationaal Gerechtshof tegen Italië met de beschuldiging dat Rome haar politieke onschendbaarheid als soevereine staat met voeten treedt. Berlijn stelt zich te weer tegen bij de Italiaanse justitie ingediende klachten van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid bedreven door de nazi’s na de afzetting van Benito Mussolini aan het einde van het fascistische regime in juli 1943.

Deze slachtoffers – of vaker, hun nageslacht of partner – eisen schadeloosstelling voor de destijds ondergane vervolgingen. Veel Italiaanse oorlogsgevangenen werden meegenomen naar Duitsland om daar dwangarbeid te verrichten, terwijl burgers vervolgd werden om redenen van ras, religie of ideologie. In de laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog vermoordden de Duitse strijdkrachten honderden mensen als represailles voor operaties van Italiaanse verzetsstrijders.

Berlijn stelt de door de nazi’s begane misdaden in Italië tussen 1943 en 1945 niet ter discussie, maar is van mening dat « individuele schadeloosstelling van de slachtoffers niet aan Duitsland opgelegd kan worden door een eenzijdig beroep op nationale rechtbanken inzake het schenden van internationaal vastgestelde regels van soevereine onschendbaarheid », schrijven de advocaten in een bij het Internationaal Gerechtshof ingediende memorie. Zij herinneren eraan dat « het democratische Duitsland dat na het einde van de nazi-dictatuur tot stand kwam, voortdurend zijn diepe spijt heeft betoond voor de door het Duitse leger gepleegde flagrante schendingen » tussen september 1943 en de bevrijding van Italië.

In het in 1947 ondertekende vredesverdrag tussen Italië en de geallieerden zag Rome af van elke eis tegen Duitsland voor handelingen tijdens het fascistische regime van Mussolini. Vervolgens werden in 1961 tussen de twee landen twee verdragen getekend: Duitsland moest in totaal 80 miljoen Duitse Mark (ongeveer 40 miljoen euro) aan Italië overmaken om de slachtoffers schadeloos te stellen.

De advocaten eisen dus dat Italië « een einde maakt aan haar voortdurende onwettige gedrag, inbegrepen alle vervolgingen tegen Duitsland gebaseerd op schendingen van het internationale humanitaire recht bedreven door het Duitse « Reich » tussen 1943 en 1945 ».

Het al in 2008 door Berlijn benaderde Internationaal Gerechtshof oordeelde vier jaar later dat Italië de soevereiniteit van Duitsland had geschonden. Ondanks deze veroordeling was het Italiaanse Grondwettelijke Hof in 2014 van mening dat het verbieden van aangespannen civiele procedures in strijd was met de Grondwet en dat dit de overhand had op de beslissing van het hoogste gerechtshof van de Verenigde Naties. Maar volgens Duitsland heeft de door het Italiaanse Hof « aangenomen beslissing, die het internationale recht schendt, inclusief de aan Italië opgelegde verplichting zich te conformeren aan een uitspraak van het belangrijkste juridische orgaan van de Verenigde Naties, », grote gevolgen gehad. Sindsdien zijn op zijn minst 25 nieuwe klachten van slachtoffers bij Italiaanse rechtbanken ingediend.

De affaire is verder vergiftigd met het Italiaanse dreigement om vier gebouwen die tot de Duitse staat behoren in beslag te nemen: een deel van het Instituut Goethe in Rome, de Duitse school, het Duitse Instituut van Geschiedenis en dat van Archeologie. Op 25 mei zou een Italiaanse rechtbank hun veiling geldig verklaren. Deze verkoop zou dan de bevolen schadeloosstellingen kunnen regelen van twee zaken die in 2011 en 2012 in Bologna werden geoordeeld. Duitsland werd daar veroordeeld om meer dan 600.000 euro te betalen « voor schendingen van het internationale humanitaire recht bedreven door het Duitse Rijk ». Berlijn heeft nu aan de rechters van het Internationaal Gerechtshof gevraagd noodmaatregelen te nemen en te verhinderen dat Italië de gebouwen gaat veilen, en zegt dat het tijd is te om zich over deze kwestie duidelijk uit te spreken. De hoorzittingen zouden dan ook snel georganiseerd moeten worden.

Wat is er eigenlijk mis? De Europese Unie is gebaseerd op samenwerken aan een meer solidair Europa, maar dit wordt steeds meer vervangen door een Europa à la carte: gebruik maken van Europa daar waar je het nodig hebt, maar vooral het laten prevaleren van je eigenbelang. Het woord « samen » verdwijnt steeds meer naar de achtergrond en waar veel beslissingen met algemene stemmen van de lidstaten moeten worden genomen, wordt het algemeen belang daardoor ook geschaad. Het is daarom hoog nodig dat de hele structuur van Europa ter discussie wordt gesteld en aangepakt wordt.

Geschreven in juni 2022