Azië

Civis Mundi Digitaal #124

door Jan de Boer

China, de Verenigde Staten en de Stille Oceaan

De akkoorden die China met verschillende eilandstaten heeft gesloten tijdens de rondreis van de minister van buitenlandse zaken, Wang Yi, schetsen een beeld van controle over de zeeën die zeer functioneel is in geval van een oorlog met Taiwan.

Alles begint met de geografie in deze regio: het eerste wat we zien langs de kust van China is een keten van eilanden die alles blokkeert als je van Japan via Taiwan naar de Filippijnen vaart. De ruimte lijkt groot, maar als je onderzeeërs of vliegtuigen gebruikt, of naar volle zee wil gaan, is dat niet het geval. Om naar de Indische Oceaan, de Stille Oceaan of Arctica te gaan, moet China deze eilandenketen doorbreken, en om dat te bereiken moet Taiwan veroverd worden. Daarna kan zij haar macht gebruiken en een controlezone instellen, waarbij vervolgens ook de eilanden in de Stille Oceaan betrokken worden. China heeft zich om dit doel te bereiken geweldige inspanningen getroost om de grootste zeemacht ter wereld te worden. Onder het mom van haar doctrine « een burgerlijk-militaire fusie » kan zij bovendien vissersvloten in dienst van haar militaire zeemacht stellen.

Het doel is het winnen van een « politieke oorlog ». De tweede beslissende uit te spelen kaart is die van de zogeheten « burgerlijke » infrastructuren: havens en vliegvelden, die China op deze eilanden aanlegt en verwerft. Haar excellente strategen hebben uitstekend de geschiedenis bestudeerd: het zijn met name plekken die door de Verenigde Staten en Japan in de Tweede Wereldoorlog werden gebruikt.

Er is bij deze nieuwe akkoorden nooit sprake geweest van een werkelijk multilateraal akkoord. Vier eilandstaten – Tuvalu, Marshall, Palau en Nauru – erkennen Taiwan en Peking onderhandelt niet met hen. De Chinezen testen ideeën, stellen veel voor en krijgen minder. Je kunt niet spreken van een echt échec. Zij hebben uitstekende inlichtingendiensten en het is hoogst waarschijnlijk dat deze de telefoon van de leiders in de regio afluisteren. Zij weten dan ook heel goed met wie zij wel en niet kunnen onderhandelen. Voor hen is het belangrijk om degenen die hen bestrijden te identificeren, zoals de president van de Federatie Micronesië, David Panuelo, die buitengewoon moedig waarschuwt voor de Chinese bedreiging van de vrede in de regio. Daardoor is hij het doelwit van heftige Chinese politieke aanvallen geworden.

Als men de Chinese strategische teksten over de « verlengde oorlog » leest, inbegrepen de toespraken van Mao in 1938, moet men echt niet denken aan schijnbare échecs. In werkelijkheid heeft China tijdens deze rondreis van Wang Yi veel gewonnen. Als deze akkoorden niet uitgelekt waren, zouden wij er niets over geweten hebben. Het enige publieke deel van deze akkoorden dat ondertekend is, laat een enorme vooruitgang zien met overeenkomsten inzake landbouw (in feite voor China een directe toegang tot gronden), humanitaire bijstand en hulp bij rampen, waardoor Peking haar schepen kan plaatsen waar zij ook maar wil.

Het feit dat veel van deze bilaterale akkoorden geheim blijven, is een overwinning voor China: zij is erin geslaagd de eilanden aan haar praktijken te laten deelnemen en daarbij niet alleen hun regeringen aan Peking te binden, maar ook tegenstellingen in deze landen aan te wakkeren. Door het creëren van een conflictsituatie tussen bevolking en politici dwingt China als het ware hun leiders aan China sterkere veiligheidsondersteuning te vragen. Dat hebben we kunnen zien op de Salomons-eilanden, waar de provinciale autoriteiten van Malaita zich verzetten tegen premier Sogavare en niets moeten hebben van de Chinese investeringen. Door rond deze akkoorden binnenlandse problemen te creëren laat Peking in zulke landen meer autoritaire leiders naar boven komen, die vervolgens meer steun van China vragen.

Wang Yi heeft nu « een gemeenschappelijke visie inzake ontwikkeling » en « een actieplan voor vijf jaar » gepresenteerd. Beide documenten hangen nauw samen. De « visie » is met goed gekozen woorden in het Engels gepubliceerd om in het buitenland te circuleren. Zij heeft natuurlijk een onderliggend postkoloniaal karakter, is erop gericht afhankelijkheid van China te creëren, en het vijfjarenplan moet daar een begin mee maken. Dat vijfjarenplan heeft allereerst de sleutelelementen van nationale veiligheid en economie in het vizier, zoals telecommunicatie. President Panuelo heeft de controle van deze infrastructuren en de spionage van onderzeese kabels door Chinese « wetenschappelijke » vaartuigen aan het licht gebracht en uiteraard gehekeld.

De economische zones van de door Wang Yi bezochte landen schetsen zo’n solide keten dat het zeeën kan blokkeren voor Australië en Nieuw-Zeeland. Zeer functioneel in het geval van een oorlog rond Taiwan geeft deze keten de waarschijnlijke omvang van het slagveld aan en kan het de Quad (het verbond van Australië, Japan, de Verenigde Staten en India) om zeep helpen. Het betreft hier geen mogelijke herhaling van de Tweede Wereldoorlog met haar zeegevechten, maar een conflict waarin Peking de onderzeese kabels door zal snijden, heel veel vissersboten voor militaire doeleinden zal zenden en bevoorradingen zal afsnijden.

China heeft de door Wang Yi bezochte landen uiteindelijk onderworpen aan haar « stellingnames » in de vorm van 15 punten, die uitgaan van « het principe van één China ». Taiwan is het startpunt, maar China plant veel verder dan Taiwan. Als Taiwan in Chinese handen valt, betekent dat dat het Westen niet in staat is om een democratische bondgenoot te verdedigen in het hart van een strategische zone met vier Amerikaanse bondgenoten. In de Stille Oceaan staan twee groepen landen tegenover elkaar: zij die zo snel mogelijk « vriendjes » willen worden met China en zij die zich nucleaire wapens verschaffen uit angst dat China hen wil aanvallen. Wat betreft haar idee om een zone zonder nucleaire wapens in deze eilandenstaten te creëren, is China niet van plan om dat ook voor zichzelf te doen gelden. Zij wil een omgeving creëren die Westerse nucleaire vaartuigen buitensluit, zoals Nieuw-Zeeland al besloten heeft. En zij wil ook de stem van de eilandstaten in de Verenigde Naties gebruiken om operaties van andere nucleaire mogendheden te beperken.

Haar doel is hetzelfde als dat van de Japanners in de Tweede Wereldoorlog: de Verenigde Staten uit de Stille Oceaan verdrijven. De Chinese denktanks ontwikkelen het concept van een « nationale mondiale macht ». China moet op alle gebieden van de « oorlog zonder grenzen » (militair, economisch, toegang tot hulpbronnen, mediacontrole, juridische systemen) nummer één worden. Op dit moment denkt China dat de Verenigde Staten (nog) nummer één zijn, misschien ook (vooralsnog) blijven, maar alle andere machten die haar in de weg staan, moeten verwijderd worden. De Hoge Commissaris van India op de Salomons-eilanden zag zich zo de toegang tot dat land geweigerd – onder druk van China.

Wat betreft de Chinese doctrine van burgerlijk-militaire fusie, deze ligt in de lijn van een « volksoorlog » tegen de Verenigde Staten, zoals in 2019 door het Volksdagblad beschreven. Naar mijn idee laten Westerse analisten zich daardoor te veel focussen op de militaire of veiligheidsaspecten van deze samenwerkingen. Het akkoord met de Salomons-eilanden laat zien dat de samenwerking veel verder gaat: van landbouw en visserij tot communicatie. Al deze infrastructurele projecten zijn voor China cruciaal, omdat de commerciële installaties volgens de Chinese wet van 2017 inzake nationale inlichtingen gebruikt kunnen worden voor militaire doelen. Maar wat de eilandbewoners het meest raakt, is de komst van een grote Chinese bevolking die deze infrastructurele projecten vergezelt. Elk groot project heeft een enorme sociale impact door de opening van duizenden winkels die de lokale economieën overhoop halen en prostitutie, drugs, gokken met zich mee kunnen brengen, alsook andere zaken die de samenlevingen verzwakken en zo koren op de molen zijn van autoritaire leiders.

De deal met de Salomons-eilanden, nadat hun regering zich in 2019 van Taiwan had afgekeerd ten gunste van China, is richtinggevend. Wij weten nu dat China met medeplichtigheid van lokale autoritaire partners haar strijdkrachten naar de Stille Oceaan kan sturen om elke sociale protestbeweging uit te schakelen, teneinde haar eigen strategische belangen te waarborgen. Premier Sogavare kan over het Chinese leger beschikken als ware het zijn persoonlijke leger om elke protestbeweging in zijn eigen land te onderdrukken. China is er in de Salomons-eilanden doelbewust in geslaagd interne spanningen te creëren. Het doel van China in de Stille Oceaan is overigens net als elders deze « oorlog » verder te ontwikkelen, om deze landen zodanig te verzwakken dat zij niet meer zelfstandig kunnen handelen. Australië mag dan haar bondgenoten vertellen dat het de situatie beheerst, maar mijns inziens is dat niet waar. China is erin geslaagd het vertrouwen in de capaciteit van Australië om problemen op te lossen een fikse deuk toe te brengen en dat creëert op haar beurt ook weer een probleem binnen de Amerikaanse bondgenootschappen.

De eilandstaten in de Stille Oceaan verschillen sterk van elkaar. Wang Yi bezocht de Fiji-eilanden om er te spreken op het « Forum van eilanden in de Stille Oceaan » met de gedachte er één en dezelfde « familie » aan te treffen, maar dat was een grote vergissing. De Verenigde Staten hebben er geen sterke diplomatiek stempel en worden er niet beschouwd als een koloniale macht, met uitzondering van het noorden van de regio, waar zij bijvoorbeeld op de Marshall-eilanden nucleaire proeven hebben uitgevoerd. Wang Yi heeft op het Forum alleen maar de Sovagare-regering van de Salomons-eilanden ontmoet, maar toen de Amerikaanse afgezant Kurt Campbell het Forum bezocht, zag hij er ook de oppositie en de religieuze leiders van de Salomons-eilanden die er namens de hele gemeenschap spraken. Een deel van de landen in deze regio vraagt bovendien juist meer Amerikaanse steun voor hun ontwikkeling.

Australië en Nieuw-Zeeland worden daarentegen meer beschouwd als vroegere kolonisators. Zij onderhouden met de eilandstaten veel gevoeliger relaties, bijvoorbeeld omdat zij vroeger betrokken waren bij de slavernij op de eilanden. Er is in de regio heel veel interesse voor een sterkere betrokkenheid van India op cultureel en economisch gebied. Zelfs Japan wordt goed ontvangen, met name op de Palaos-eilanden in Micronesië ten noorden van Indonesisch Nieuw-Guinea, waar het sterke banden mee heeft. Japan ontwikkelt infrastructuren zonder zijn partners in de schulden te steken – een gebruikelijke tactiek van China om haar partners de duimschroeven aan te draaien en afhankelijk te maken – en biedt zo kansen om minder afhankelijk van China te worden. Japan geeft een werkelijk antwoord op de lokale behoeften, en dat is de belangrijkste zaak voor de democratische leiders in deze regio.

Geschreven in juli 2022

Spanningen op het Koreaanse schiereiland

De verscherpte politieke en militaire competitie tussen de Verenigde Staten en China sinds de Russische invasie in Oekraïne heeft als gevolg een koude oorlog-klimaat dat de beide Korea’s dwingt hun positie te herzien in een regio waar beide blokken duidelijk aanwezig zijn. Het Noorden richt zich op China en Rusland, het Zuiden op de Verenigde Staten en Japan.

De in maart gehouden presidentsverkiezing in Zuid-Korea,            met als winnaar de conservatief Yoon Seok-youl, en in mei het bezoek van Joe Biden aan Seoul en Tokyo, hebben een volledige ommekeer in de Zuid-Koreaanse buitenlandse politiek tot gevolg gehad: een volledige positionering op de Verenigde Staten en een herstel van de warme banden met Japan. Dit laat een krachtig bondgenootschap van de drie landen zien, in tegenstelling tot de afgelopen periode onder Moon Jae-in, die zich inspande voor het handhaven van een kwetsbaar evenwicht tussen China, Rusland en zijn Amerikaanse bondgenoot. Moon’s politiek was gericht op een stabilisatie van het schiereiland, ook tijdens de eerste ontmoetingen van Donald Trump en de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un in 2018 en 2019. Hij is daarin niet geslaagd, hoewel hij wist te vermijden dat de crisis van 2017 – na de zesde Noord-Koreaanse nucleaire proef – op een botsing uitliep, door mede een aanzet te geven tot de eerste dialoog op het hoogste niveau tussen de Verenigde Staten en de Democratische Volksrepubliek Korea (Engels: DPRK), vijanden sinds 70 jaar.

President Yoon wil breken met de openingspolitiek van zijn voorganger. Klaar om de sancties te versterken in het geval van een nieuwe atoomproef, besloot hij op verzoek van Washington de militaire oefeningen met de Verenigd Staten te intensifiëren. In de loop van zijn bezoek aan Korea en Japan voegde Biden zich bij de twee bondgenoten, die elkaar tijdens het presidentschap van Moon Jae-in nauwelijks meer hadden aangekeken, om een einde aan hun ruzie – het gevolg van een wederzijds gevoel van verbittering wegens de Japanse kolonisatie van onder meer Korea (1910-1945) – te maken. Het geschil tussen beide grote Oost-Aziatische democratische landen, militaire steunpunten van de Verenigde Staten, dat 28.500 soldaten in Zuid-Korea en 50.000 soldaten in de Japanse archipel, verzwakte de Amerikaanse strategie in de regio.

Seoul en Tokyo hebben besloten hun militaire oefeningen met de Verenigde Staten, die sinds 2017 opgeschort waren, te hervatten en het bilaterale akkoord inzake uitwisseling van militaire inlichtingen, dat door Seoel in 2019 afgeschaft was, weer nieuw leven in te blazen. Bovendien zijn de Verenigde Staten, Zuid-Korea en Japan van plan hun gezamenlijke strategie van nucleaire afschrikking (de Amerikaanse « nucleaire paraplu »), die door president Moon verlaten was in de hoop daardoor een toenadering tot Pyongyang te vergemakkelijken, te versterken.

De reconstructie van de Noord-Aziatische as (Zuid-Korea, Japan, Verenigde Staten), met als belangrijkste doel het ontdoen van Noord-Korea van nucleaire wapens, sluit alle verzoeningspogingen van Seoel uit en bevestigt in de ogen van het regime in Pyongyang de bedreiging die het gebruikt om zijn nucleaire bewapening te rechtvaardigen. De invasie in Oekraïne heeft de overtuiging van de Noord-Koreaanse leiders versterkt dat een land zonder afschrikkingskracht kwetsbaar is. De nieuwe geostrategische botsing die zich in Noordoost-Azië aftekent, brengt Pyongyang ertoe zijn banden met Moskou en Peking aan te halen.

In de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties hebben China en Rusland op 27 mei hun veto uitgesproken tegen een Amerikaanse resolutie inzake een versterking van sancties tegen Pyongyang wegens herhaalde raketlanceringen. De Chinese ambassadeur bij de VN liet weten dat Peking dit standpunt innam om het regime af te houden van een zevende nucleaire proef, zoals deze door Seoul en Washington voorzien werd. Welke positie zouden Moskou en Peking innemen als Pyongyang deze atoomproef toch zou doen?

In de veronderstelling dat zij hun solidariteit met Pyongyang niet zouden willen verbreken, zouden Moskou en Peking zich tevreden stellen met het betreuren van deze provocatie, zonder voor de sancties te stemmen die door de Verenigde Staten en hun bondgenoten afgekondigd worden. Daardoor verliezen deze veel kracht, en zelfs als deze sancties overgenomen worden door de Verenigde Naties (de meeste landen onthouden zich overigens in de praktijk van deze sancties), zal Noord-Korea haar nucleaire en raketprogramma’s vervolgen.

Noord-Korea is één van de vijf landen die tegen de resolutie stemde die in de algemene vergadering van de Verenigde Naties de Russische invasie in Oekraïne veroordeelde. Pyongyang mag daarom op de steun van Poetin hopen. De relaties tussen Noord-Korea en Moskou zijn sinds 2000 « ontdooid », toen de Russische president een bezoek bracht aan het land, en het jaar daarop, toen de Noord-Koreaanse leider een tegenbezoek aan Moskou aflegde. Vandaag de dag is voor het Noord-Koreaanse regime een tegenwicht tegen China zeer welkom: met broederlijke gevoelens aan de oppervlakte worden de relaties met Peking gekenmerkt door verbittering en rancune die uit het begin van de communistische beweging, uit de Koreaanse oorlog (1950-1953) en het vervolg daarvan dateren, en die duurzaam het wederzijdse vertrouwen tussen de leiders van beide landen hebben ondergraven.

Een toenadering tussen Moskou, Peking en Pyongyang zou Kim Jong-un wellicht de mogelijkheid geven de chantagetactiek weer toe te kunnen passen die zijn voorvader Kim Il-sung toepaste in de periode van rivaliteit tussen de twee communistische machten (vanaf eind jaren 1950 tot de jaren 1980), met als doel om door de een tegen de ander uit te spelen zowel steun te krijgen alsook een zekere marge van onafhankelijkheid.

Deze keer speelt er nog iets anders mee. Meer nog dan de internationale sancties heeft de zelf opgelegde isolering van Noord-Korea in de strijd tegen Covid-19 de toch al ondervoede bevolking hard getroffen. Sinds mei is het land getroffen door een enorme besmettingsgolf, die nog verder heeft verzwakt. Kim Jong-un schijnt daardoor op dit moment in ieder geval zijn twee grote buurlanden niet tegen zich in het harnas te willen jagen. Maar het zou niet de eerste keer zijn dat hij iedereen verrast…

Geschreven in juli 2022