Enkele punten uit het nieuws

Civis Mundi Digitaal #136

Verworvenheden en beperkingen van de wetenschap 

Citaat van socioloog en jurist Kees Schuyt 

“De wetenschap geeft geen antwoord op existentiële vragen, want de antwoorden erop zijn onbewijsbaar. Dus komt onvermijdelijk de metafysica op je pad. In mijn ogen staan je dan vier wegen open: religie, mystiek, filosofie en poëzie. Zelf heb ik aan die laatste twee genoeg, zij kunnen me zowel troost bieden als inspireren. Maar mensen die de antwoorden zoeken in religie en mystiek respecteer ik ten volle. Zolang ze anderen maar niet hun overtuigingen willen opleggen. 

Mijn gevoel voor christelijke naastenliefde heb ik behouden... Voor mijzelf is de wetenschap een zoektocht geweest naar rechtvaardigheid, als jurist, en naar waarheid, in mijn rol van socioloog. De waarheid waarnaar wetenschappers collectief op zoek zijn, zie ik als een prachtige glazen bol die op de grond in duizenden scherven kapot is gevallen. Wij proberen de stukjes aan elkaar te lijmen. Soms lukt dat. Maar je moet haar vooral niet tot een dwingend geloof verheffen... 

De wetenschap heeft ons veel gebracht op het vlak van welvaart en levensverwachting... Maar ik heb genoeg wetenschapsfilosofie beoefend om ook de inherente beperkingen ervan te zien. Neem de economische wetenschap die uitgaat van een calculerend individu. Met dat mensbeeld kunnen economen veel bereiken, maar... de mens is zoveel meer... De uitgangspunten ervan [van de wetenschap] zijn onbewijsbaar. En op de raadselachtige verhouding tussen lichaam en geest bestaat geen eenduidig antwoord.” 

Volkskrant 7 juli 2023 “Kees Schuyt: ‘Het leven is een geschenk waarop je zuinig moet zijn’ 

Overheid en burgerparticipatie

Citaat van hoogleraar geowetenschappen Maarten Hajer,

voormalig directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving

‘Nederland wordt geconfronteerd met een aantal in elkaar grijpende problemen. er wordt gesproken van een ‘polycrisis’... Het is allemaal terug te voeren op een te hoge milieudruk... Die analyse werd al in de RIVM-studie Zorgen voor morgen uit 1988 helder gesteld. De milieudruk moet simpelweg omlaag. Doen we dat niet, dan laten de crisis zich voor de komende jaren uittekenen...

Het positieve verhaal, over het Nederland waar we naar toe willen werken, zingt nog niet bepaald rond... Hoe ziet onze visie op Nederland er dan wel uit?... De overheid moet richting aangeven. Er zijn tal van studies verricht, er is alleen weinig mee gedaan... Scenariostudies van een duurzame landbouw zijn er namelijk allang, ze zijn eenvoudigweg genegeerd...

Een regulerende overheid, in het geval van de Eu, kan effectief zijn. Een overheid die normen stelt... Het grote voordeel van deze benadering is dat de overheid zich richt op het bepalen van de spelregels, en verder zoveel mogelijk burgers en bedrijven stimuleert om met creatieve oplossingen te komen... De overheid laat zoveel mogelijk ruimte voor inventiviteit, maar geeft ook van tevoren aan dat ze zal bijsturen... In het Haagse jargon: de overheid is niet ‘gekke Henkie’...

De overheid... zet in op contact met de sectoren via handhaving en meedenkend toezicht. Ze jaagt innovatie aan door te kijken wat er al gebeurt, door de beste voorbeelden uit te leggen en te delen...

De overheid moet serieus investeren in het publiek debat. Het drama van de huidige bestuurscultuur is dat alle energie naar onderling overleg gaat, achter de schermen. De burger wordt pas verteld als ‘ze’ eruit zijn. Dat is fnuikend voor de legitimiteit... Niet meer burgerparticipatie achteraf, maar vanaf het begin... kijken wat anderen elders al doen (zogenaamde horizontale scans), en zo samen met universiteiten interdisciplinair doordachte visies voorleggen aan bestuur en burger... laat universiteiten ook een aantal van hun beste, in transities geïnteresseerde wetenschappers afvaardigen. Dan brengen we het veel beleden streven naar meer ‘ímpact’ van de universiteiten ook direct verder...

We hebben een dringend beeld nodig van de samenleving waar we naar toe bewegen – maar dan wel waar we direct mee aan de slag kunnen. Laten we een voorbeeld nemen aan het ontstaan van de verzorgingsstaat. Ooit bedacht door economen als Keynes... Het was vooral een leidend normatief ideaal. In tegenstelling tot toen willen burgers nu zelf meepraten, pakken ze nu zelf kansen. Daar moet bestuurlijk op worden gereageerd.”

NRC 1 juli 2023 ‘Ontpolder de landbouw’ 

Luisteren naar sceptische burgers

Citaten van Naomi Kloosterboer en Rik Peels, onderzoekers Sociaal en Cultureel Planbureau

Volgens het onderzoek Sceptische visie op het coronadebat blijkt zo’n 20 procent van de Nederlandse burgers in meer of mindere mate sceptisch over de bestrijding van de pandemie... De oproep aan de overheid en media om ‘nieuwsgierig te zijn’ naar de argumenten van mensen met ‘een sterk afwijkende mening’, omdat er ‘vaak begrijpelijke vragen en zorgen aan ten grondslag liggen’ deed de wenkbrauwen fronsen...

Wat mij opviel is dat dit afweek van het heersende beeld van coronasceptici als mensen die zomaar wat zeggen, zonder zich ergens in te hebben verdiept. Mensen zijn niet per definitie irrationeel, omdat ze sceptisch over corona waren... Het is een nuttig onderzoek... omdat het ook kijkt naar de software van onze samenleving: het wantrouwen richting overheid. Wij proberen dat ook te doen: wantrouwen begrijpen... Het wantrouwen wordt in dit onderzoek... neergezet als iets waar je naar moet luisteren, zodat je het beter kunt begrijpen èn bekritiseren. Dat lijkt me winst, want alleen zo kun je samen verder.

Wat in veel crisissituaties misgaat is dat monolithische spreken over de wetenschap. Alsof dat één massief blok vaststaande feiten is. Maar mensen zijn niet gek hè... Het gaat ook telkens over waarden. Wat vind je belangrijk? De overheid lijkt waardenschuw geworden. Alsof ze bang is dat het draagvlak voor beleid wordt ondermijnd als je laat zien dat je dezelfde feiten ook anders kunt wegen. Feiten zijn nooit eenduidig., maar het is wel de stijl van de kabinetten Rutte alsof dat wel zo is. Dat zag je ook bij het Toeslagenschandaal. Er waren echt wel ambtenaren die daar vragen bij stelden... Alsof je verschillen in perspectief beter kan verbloemen dan onderzoeken en transparant maken

Het gaat mis in de communicatie. Je zult telkens moeten uitleggen waarom het belangrijk is dat iedereen meedoet om de doelen tot stand te brengen. In plaats van te zeggen: dit zijn nu de feiten, daar moet u het mee doen...

Mensen hebben soms slechte ervaringen met de overheid en dan is het begrijpelijk dat ze wantrouwend zijn bij crisismaatregelen. Dat is iets heel anders dan radicaal rechts dat de democratie ondermijnt... Om te voorkomen dat die aanhang van radicaal rechts groeit zal je júist de sceptische burger die gewoon vragen stelt of vanuit andere waarden naar de wereld kijkt serieus moeten nemen, anders drijf je ze in de armen van de extremen...

Ruimte voor anderen is niet iets wat onze aandachtseconomie stimuleert. Het gaat daarin vooral om ruimte innemen voor jezelf... Luisteren is iets anders dan mensen gelijk of hun zin geven. Het is hun zorgen en waarden deel laten zijn van de overwegingen. ook als de uitkomst anders is dan men hoopt, zijn ze dan tenminste gehoord.”

NRC 5 juli 2023 Interview. ‘Luisteren is iets anders dan mensen hun zin geven’ 

Desinformatie

Citaten van en over de ‘Denktank desinformatie’

“NRC sprak... zestien artsen en wetenschappers die te maken krijgen met het verwijderen van posts op social media waarin zij kritische kanttekeningen plaatsten bij het coronabeleid... De angst onder artsen om door collega’s voor ‘wappie’ te worden uitgemaakt is heel groot... Oprichter van de stichting Artsen Covid Collectief:..’’Wetenschap is voortdurend in ontwikkeling en daar horen minderheidsstandpunten bij.’...

Een ambtenaar heeft een bericht van een huisarts gelezen op Twitter... ‘Misschien kunnen ze deze man blokkeren?’, mailt de ambtenaar... Waarom de huisarts op Twitter geblokkeerd zou moeten worden blijft onduidelijk... Deze en andere vertrouwelijke mails zijn... openbaar gemaakt door het ministerie van Volksgezondheid na kamervragen over de werkwijze van de ‘denktank desinformatie’ .[..een] initiatief van het ministerie van VWS... Ook vertegenwoordigers van grote online platforms als facebook en Google zijn lid van deze denktank... ‘Indien nodig wordt misinformatie [onjuiste informatie] minder prominent geplaatst en desinformatie [misleidende informatie... om schade toe te brengen aan de ‘samenleving, democratie of volksgezondheid’] geblokkeerd... Ambtenaren en vertegenwoordigers en commerciële onlinemediaplatforms als Facebook en Google bepalen gezamenlijk wat signalen van desinformatie zijn. Het roept de vraag op hoe deze denktank opereert, waarin de overheid achter de schermen samenkomt met private bedrijven als Facebook en Google. Wie bepaalt op basis van welke informatie, wat desinformatie is. En blijft er ruimte over voor kritische vragen in het publieke debat?

Huisarts [HdV...] zit met een dilemma. HdVV maakt zich zorgen... Er zijn nog geen langetermijn gegevens over het nieuwe [covid] vaccin. Hij stuurt... hierover een mail en sluit af met: ‘ De uiteindelijke beslissing is aan u.’... een collega heeft hem aangemeld als mogelijke verspreider van ‘desinformatie’... Daarom doet de toezichthouder onderzoek naar de huisarts. Zijn mail kan leiden tot ’risicovolle verwarring’... Hoe komen jullie hierbij, wil HdV van de inspectie weten. De informatie van de huisarts is ‘niet volledig’, antwoordt de inspectie... HdV hoort niets meer van de inspectie...

Het roept de vraag op in hoeverre een arts mag afwijken van de richtlijnen. Daarover verschillen de meningen... Volgens Martin Buijsen, hoogleraar gezondheidsrecht... moeten artsen zich houden aan de normen en richtlijnen van hun beroepsgroep... De wetenschappelijke beroepsvereniging voor huisartsen (NHG) laat weten dat ‘beargumenteerd afwijken’ van de richtlijn mogelijk moet blijven. ‘Een weerwoord is belangrijk.’... De denktank flirt ook met het idee de pers te beïnvloeden, bijvoorbeeld door te bellen met redacties...

Door de snelheid van wetenschappelijk ontwikkelingen zijn berichten niet altijd snel te beoordelen... Bijv. over de oorsprong van het coronavirus. Aanvankelijk werden berichten dat het virus ontsnapt’ is uit een lab... als ‘hoax’ gelabeld en verwijderd... Toen de WHO... onderzoek ging doen, werden dergelijke berichten weer (tijdelijk) toegelaten... Waar ligt de grens voor vrije meningsuiting? Wanneer mag een bericht op sociale media geblokkeerd worden?

Hoogleraar gezondheidsrecht Martin Buijsen... ‘’Berichten verwijderen van LinkedIn en Twitter? Dat lijkt me juridisch en ethisch niet wenselijk. De grens ligt wat mij betreft bij strafbare feiten. Deze denktank verbaast me zeer. In wat voor samenleving leven we als individuele artsen hun mening niet meer mogen ventileren en wij deze mening niet meer mogen horen? De overheid moet ver blijven van het begrip desinformatie... Bovendien is het werk van de denktank niet controleerbaar. Een transparante overheid moet dit soort schimmige begrippen als desinformatie niet gebruiken.”

Overheidsdwang

Citaat van Rosanne Herzberger 

Ergens hebben de autoriteiten de mensen tegen zich in het harnas geprikt. En ik vermoed dat dat in september 2021 was. Na een zomer waarin de gebruikelijke 80 procent brave burgers was komen opdagen voor de coronavaccins... en zoals gebruikelijk gewoon vrijwillig. Toen besloten de gezondheidsautoriteiten... dat het verstandig was om voor een paar procent extra vaccins het vrijwillige karakter van het prikken in Nederland op te heffen. Alleen met een vaccin mocht je op je werk komen, of in de kroeg, of op de vereniging. Een QR-code op je telefoon moest aantonen of je wel had gehoorzaamd. Het resultaat was dat een heleboel mensen die ondanks hun aarzelingen of aversie toch werden gevaccineerd. Tot op de dag van vandaag beweert men dat het geen dwang betrof omdat er een omslachtige uitweg was met testen, maar in de praktijk werden ongevaccineerden het maatschappelijk leven onmogelijk gemaakt. Zij werden tot zondebok bestempeld en uitgesloten, niet alleen door de overheden, maar door de maatschappij als geheel.

Daar in september 2021, is er iets fundamenteels kapotgemaakt in de verstandhouding tussen bevolking en instanties... Het is belangrijk te weten hoe het begon: met wantrouwen van de instanties tegen de burger, niet andersom. Ik ben bang dat de gevolgen de komende jaren ernstiger zullen zijn dan alleen een dalende vaccinatiegraad en de terugkeer van een uitbraak of twee. De rechtsfilosofen van de Gezondheidsraad roepen al jaren, ook voordat het grote afhaken inzette, om meer dwang, bijvoorbeeld bij de kinderopvang. Het ministerie van VWS heeft inmiddels ervaring opgedaan met maatregelen om een vaccinatiegraad die net een paar procent lager uitvalt dan gewenst te corrigeren. Ze zullen dat geen dwang noemen.”

NRC 1 juli 2023 Column Rosanne Hertzberger, ‘Autoriteiten organiseerden zelf het wantrouwen’